Οι Βρυξέλλες έσπασαν ένα ρεκόρ που κανείς δεν θέλει να κατέχει: 542 ημέρες χωρίς κυβέρνηση. Χθες 1η Δεκεμβρίου, 541 ημέρες μετά τις εκλογές του 2024, η Περιφέρεια ισοφάρισε τον διαβόητο βελγικό «άθλο» της περιόδου 2010–2011. Σήμερα 2 Δεκεμβρίου τον ξεπέρασε και πλέον η πρωτεύουσα της Ευρώπης παρακολουθεί παθητικά μια θεσμική κρίση που βαθαίνει χωρίς καμία προοπτική λύσης.
Σε αυτό το πλαίσιο χθες περισσότεροι από 500 κάτοικοι μέλη του Respect Brussels, συγκεντρώθηκαν στην Place Saint-Jean κοντά στο κοινοβούλιο ζητώντας το αυτονόητο: πολιτική ηγεσία. Μιλώντας στους Brussels Times o Φιλίπ Βαν Παρίς, φιλόσοφος και οικονομολόγος, το είπε ξεκάθαρα: «Αν δεν σχηματιστεί κυβέρνηση τώρα, η κατάσταση θα γίνει ακόμη χειρότερη. Το πρόβλημα δεν είναι τεχνικό, είναι κρίση εμπιστοσύνης». Κι αυτό μοιάζει πλέον καθολική διαπίστωση όχι μόνο των πολιτών, αλλά και των διεθνών μέσων ενημέρωσης που παρακολουθούν με έκπληξη την παράλυση της πόλης που φιλοξενεί τους κορυφαίους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Η Le Monde σημειώνει ότι αυτό που συμβαίνει δεν είναι απλώς ένα «εσωτερικό βελγικό ζήτημα». Η παρατεταμένη ακυβερνησία έχει μετατραπεί σε παγκόσμιο σύμβολο θεσμικής αδυναμίας, δείχνοντας πώς μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα μπορεί να εγκλωβιστεί σε δικά της συστημικά αδιέξοδα και να παραλύσει για μήνες χωρίς προοπτική εκτόνωσης. Η εικόνα της βελγικής πρωτεύουσας, γράφουν οι αναλυτές, θέτει ανοιχτά το ερώτημα: πόσο λειτουργική μπορεί να είναι μια πόλη όταν δεν μπορεί καν να διορίσει υπουργούς;
«Ακατανόητο, ανεύθυνο και αντιδημοκρατικό» – «Ντροπή τους»
Η κρίση έχει κυριαρχήσει και στα πρωτοσέλιδα των μεγάλων βελγικών εφημερίδων. Η Le Soir κυκλοφόρησε με τον τίτλο «541 μέρες για το τίποτα», ενώ η La Libre γράφει «541 μέρες πολιτικής ζωής -ένα ρεκόρ, μια ντροπή», συνοδεύοντας το δημοσίευμα με μια σκοτεινή αεροφωτογραφία των Βρυξελλών.
Η Le Soir καταγράφει το αδιέξοδο των έξι βασικών διαπραγματευτών, που – όπως γράφει – «δυσκολεύονται πλέον ακόμη και να ανεχθούν ο ένας τον άλλον». Η αρχισυντάκτρια της εφημερίδας κάνει λόγο για «γκρεμό» και «παρακμή», προειδοποιώντας ότι «η καταστροφή της Περιφέρειας των Βρυξελλών θα ήταν καταστροφική για όλους τους Βέλγους».
Η VRT, η φλαμανδόφωνη δημόσια ραδιοτηλεόραση, σημειώνει από την πλευρά της ότι η υπέρβαση των 541 ημερών δεν θα αναγνωριστεί ως παγκόσμιο ρεκόρ από τα Guinness, καθώς αυτά αφορούν μόνο κυρίαρχα κράτη, διατηρώντας «το ρεκόρ ντροπής» της περιόδου Di Rupo για το ομοσπονδιακό κράτος.
Στο φλαμανδικό Τύπο, η De Standaard δημοσίευσε κύριο άρθρο με τον τίτλο «Ακατανόητο, ανεύθυνο και αντιδημοκρατικό», επιρρίπτοντας την ευθύνη αποκλειστικά στο βέτο του PS απέναντι στη φλαμανδική N-VA, παρότι – όπως υπενθυμίζει – το κόμμα αυτό είναι το μεγαλύτερο στη Φλάνδρα, λειτουργεί εντός του δημοκρατικού τόξου και ορίζει τον Πρωθυπουργό της χώρας.
Μπλεγμένοι μεταξύ τους
Κάποιοι λένε ότι όλη αυτή η κατάσταση είναι ξεκάθαρα βελγική και αντικατροπτίζει τη ψυχοσύνθεση των Βέλγων.
Η πραγματικότητα είναι ότι το πολιτικό σύστημα της Περιφέρειας απαιτεί δύο παράλληλες πλειοψηφίες – μία γαλλόφωνη και μία ολλανδόφωνη – οι οποίες δεν συγκλίνουν εδώ και ενάμιση χρόνο.
Στους Γαλλόφωνους κυριαρχούν οι φιλελεύθεροι του MR, οι σοσιαλιστές του PS και το κεντρώο Les Engagés, όμως το PS επιμένει στο απόλυτο βέτο του απέναντι στην εθνικιστική N-VA.
Στους Ολλανδόφωνους, οι πράσινοι του Groen, οι σοσιαλδημοκράτες του Vooruit, οι φιλελεύθεροι του Open VLD, οι χριστιανοδημοκράτες του CD&V και η N-VA πρέπει να μοιραστούν μόλις τρεις υπουργικές θέσεις – και κανείς δεν δέχεται να μείνει χωρίς θέση στο τραπέζι. Το αποτέλεσμα είναι ένα διαρκές θεσμικό αδιέξοδο που, όπως σχολιάζουν αναλυτές, «δεν έχει πλέον λύση χωρίς πολιτικό θάρρος».
Την ίδια ώρα ο πρόεδρος των Engagés, Yvan Verougstraete, προειδοποίησε με ανάρτησή του στο X ότι ο σχηματισμός πλειοψηφίας υπό το MR «είναι πλέον πρακτικά αδύνατος» και ότι μέσα στις επόμενες δέκα ημέρες θα πρέπει να εξεταστούν όλες οι εναλλακτικές λύσεις: από μια νέα πλειοψηφία, μέχρι λύσεις που θα στηριχθούν στην κοινωνία των πολιτών ή ακόμη και σε τεχνοκράτες, καθώς η Περιφέρεια πρέπει να διορθώσει τον προϋπολογισμό της κατά τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο ευρώ.
Ασχημη εικόνα
Ενώ τα κόμματα ακινητοποιούνται, η πόλη πληρώνει το κόστος. Στην επιστολή τους, οι διαμαρτυρόμενοι πολίτες περιγράφουν 541 ημέρες πολιτικής αδράνειας που έχουν αφήσει επιχειρήσεις χωρίς προοπτική, ΜΚΟ χωρίς επιχορηγήσεις, καλλιτέχνες χωρίς πόρους και 40.000 ανθρώπους που κινδυνεύουν να χάσουν επιδόματα.
Η απουσία κυβέρνησης σημαίνει απουσία αποφάσεων κάτι που πλέον φαίνεται παντού μέσα στην πόλη.
Η εικόνα του μετρό και των υποδομών είναι χαρακτηριστική. Θεμελιώδη έργα για το μέλλον της πόλης από το νέο μετρό μέχρι τις αναπλάσεις κομβικών περιοχών βρίσκονται σε αδιέξοδο.
Η Σουμάν, η καρδιά των ευρωπαϊκών θεσμών, έχει μετατραπεί σε ένα ανοιχτό εργοτάξιο που δεν προχωρά. Οι αναπλάσεις στα ανατολικά της πόλης έχουν σταματήσει, οι εργολάβοι περιμένουν αποφάσεις που δεν έρχονται, και η πρωτεύουσα της ΕΕ βρίσκεται στο παράδοξο να φιλοξενεί τους ισχυρότερους θεσμούς της ηπείρου, ενώ η ίδια δεν μπορεί να κινήσει τα δικά της έργα.
Ακόμη χειρότερη είναι η εικόνα στη στέγαση. Η Brussels Times γράφει ότι η έλλειψη κοινωνικής κατοικίας έχει χτυπήσει κόκκινο, με δεκάδες χιλιάδες οικογένειες σε λίστα αναμονής. Χωρίς προϋπολογισμό, ούτε ένα νέο σπίτι δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί. Η κοινωνική κρίση βαθαίνει: αυξάνεται η επισφάλεια, οι άστεγοι πολλαπλασιάζονται και ο κοινωνικός αποκλεισμός παίρνει διαστάσεις.
Το πιο ανησυχητικό, όμως, είναι το γενικότερο σενάριο κατάρρευσης. Η αρχιτεκτονική ένωση της πόλης προειδοποιεί πως η απουσία εκτελεστικής εξουσίας υπονομεύει θεμελιώδεις λειτουργίες: τη νομοθεσία, την οικονομία, τη στέγαση, ακόμη και τη διεθνή φήμη των Βρυξελλών. Και τονίζει πως η εμπιστοσύνη των πολιτών εκφυλίζεται με τέτοιο ρυθμό που η ζημιά ίσως γίνει μόνιμη.
Την ίδια στιγμή, μεγάλα έργα όπως το Kanal, το νέο μουσείο-ναυαρχίδα της πόλης, κινδυνεύουν να ακυρωθούν. Ένα έργο που προοριζόταν να γίνει το «Πομπιντού των Βρυξελλών» βρίσκεται ένα χρόνο πριν την προγραμματισμένη λειτουργία του και όμως δεν μπορεί να εξασφαλίσει σταθερή χρηματοδότηση επειδή δεν υπάρχει κυβέρνηση να την εγκρίνει. Η εφημερίδα Guardian το περιγράφει ως «το πιο χαρακτηριστικό σύμβολο μιας πόλης που βλέπει τα όνειρά της να παγώνουν στο μπετόν».
Ακόμη και οι τράπεζες αποσύρουν πιστώσεις. Η Belfius έκλεισε γραμμή 500 εκατομμυρίων ευρώ, η ING απειλεί να αποχωρήσει. Ο υπηρεσιακός υπουργός Προϋπολογισμού δεν αποκλείει shutdown δημοσίων υπηρεσιών την άνοιξη. Δηλαδή, το σενάριο στο οποίο τμήματα της Περιφέρειας απλώς σταματούν να λειτουργούν.
Απαγορεύονται νέες εκλογές – Τότε τι; Σύσταση συνέλευσης πολιτών;
Μέσα σε αυτή την εικόνα αδιεξόδου, η επιστολή των κατοίκων δεν περιορίζεται σε καταγγελία, περιγράφει και τι πρέπει να γίνει. Ζητούν από τα κόμματα να κλειστούν από τις 2 Δεκεμβρίου σε πραγματικό κονκλάβιο και να καταλήξουν επιτέλους σε μια συμφωνία και μια βιώσιμη δημοσιονομική πορεία, όχι τέλεια αλλά ικανή να κρατήσει τις υπηρεσίες ζωντανές και να προστατεύσει τους πιο ευάλωτους.
Δηλώνουν πως, αν η πολιτική ηγεσία αποτύχει ξανά, οι ίδιοι θα συνεχίσουν με δημιουργικές και δημοκρατικές πρωτοβουλίες μέσα από την κοινωνία των πολιτών: προτάσεις πολιτικής, δράσεις πίεσης, συμμετοχικές διαδικασίες. Και μακροπρόθεσμα ζητούν κάτι ακόμη πιο φιλόδοξο: τη σύσταση Συνέλευσης Πολιτών για να επανεξεταστεί θεσμικά και δημοκρατικά το μέλλον της Περιφέρειας καθώς πλησιάζει τα 40 της χρόνια.
Το πιο παράδοξο απ’ όλα: νέες εκλογές δεν μπορούν να γίνουν. Το Σύνταγμα το απαγορεύει μέχρι το 2029. Επομένως, τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να βρουν λύση. Κι όμως, κανένα δεν κάνει το βήμα.
Η κρίση που βιώνει η πόλη δεν είναι απλώς η ιστορία μιας αποτυχημένης διαπραγμάτευσης. Είναι η ιστορία μιας πρωτεύουσας που χάνει σταδιακά τους μηχανισμούς σταθερότητάς της και σε αυτό το αδιέξοδο το μήνυμα των πολιτών είναι ξεκάθαρο: «Οι Βρυξέλλες αξίζουν καλύτερα. Δεν τα παρατάμε».
Αν όμως η πολιτική ηγεσία εξακολουθήσει να μην αναλαμβάνει ευθύνη, τότε η πολιτική πρωτεύουσα της Ευρώπης θα συνεχίσει να κάνει αυτό που κάνει εδώ και 542 ημέρες: να βουτάει στο κενό.
