2019: Χρονιά Ανατολής ή Δύσης των Σινορωσικών Σχέσεων;

Είναι πιθανότερο να συγκρουστούν η Ρωσία με την Κίνα σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα παρά σε βραχυπρόθεσμο.
Thomas Peter / Reuters

Δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί πού τελειώνει γεωγραφικά η Ευρώπη και πού ξεκινάει η Ασία. Η γεωγραφική έκταση της Ρωσίας τυγχάνει να την καθιστά κράτος που ευρύτερα καταλαμβάνει το χώρο της Ευρασίας. Χάρη στην τεράστια αυτή έκταση η Ρωσία καταφέρνει να συνορεύει με πλήθος χωρών διαφορετικών πολιτισμών, θρησκειών και ιδεολογιών. Επειδή, ωστόσο, τα σημαντικότερα διοικητικά κέντρα της Ρωσίας βρίσκονταν εγγύτερα στη Δύση, η εξωτερική της πολιτική προσανατολιζόταν προς την Ευρώπη και τα θερμά ύδατα της Μεσογείου.

Ωστόσο, για κάθε ρεύμα που εισέρχεται στη Ρωσία από το παράθυρο που άνοιξε ο Μεγάλος Πέτρος στην Ευρώπη, υπάρχουν ασιατικά πολιτισμικά στοιχεία τα οποία συσσωρεύτηκαν σε βάθος χρόνου. Με την εξέλιξη των τεχνολογιών επικοινωνίας, συγκοινωνιών και διοίκησης, κατέστη αποτελεσματικότερος ο έλεγχος επί του εδάφους. Αυτές οι μεταβολές επίδρασαν καταλυτικά στην αλληλεπίδραση των δυτικών και ανατολικών πολιτισμικών στοιχείων εσωτερικά και στον εντατικότερο διάλογο Ρωσίας και Κίνας εξωτερικά.

Πρόκειται για δύο κράτη των οποίων ο εθνικός χαρακτήρας υπαγορεύει την επέκταση σφαιρών επιρροής σε περιοχές όπως, για παράδειγμα, η Κεντρική Ασία, κάτι το οποίο τα οδηγεί σε τροχιά σύγκρουσης. Εντούτοις, παρά τις στιγμές εντάσεων του παρελθόντος με χαρακτηριστικότερη, σε διμερές επίπεδο, τη διαμάχη στον ποταμό Ουσσούρι, παρατηρείται ολοένα και ποιοτικότερη συνεργασία μεταξύ των δύο κρατών. Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης δημιουργεί ένα πλαίσιο πολιτικού και οικονομικού συντονισμού. Παράλληλα έχουν συντελεστεί σημαντικά βήματα για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης σε ζητήματα ασφαλείας. Κομβικής σημασίας ήταν τα περσινά στρατιωτικά γυμνάσια Ανατολή-2018 (Vostok-2018) όπου συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, και κινεζικές ένοπλες δυνάμεις. Πώς, όμως, δύο κράτη που θα έπρεπε να συγκρούονται μεταξύ τους, καταλήγουν σε καλόπιστες πρακτικές οικοδόμησης κοινού συμφέροντος;

Η απάντηση έγκειται στο ότι δεν χρησιμεύουν όλες οι προσεγγίσεις ανάλυσης διεθνών σχέσεων, με τον ίδιο τρόπο, σε κάθε χρονικό ορίζοντα. Είναι πιθανότερο να συγκρουστούν η Ρωσία με την Κίνα σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα παρά σε βραχυπρόθεσμο. Η ισχύς είναι σχετική. Στις Σινορωσικές σχέσεις δεν μας ενδιαφέρει το πόσο δυνατή είναι η Κίνα από μόνη της. Μας ενδιαφέρει εάν η Κίνα είναι ισχυρότερη από τη Ρωσία, ή ασθενέστερη, και κατά πόσο. Καθώς η Κίνα αυξάνει ταχύτερα τον πλούτο της από τη Ρωσία, επενδύει, συγκριτικά, περισσότερο στη μεγέθυνση του στρατού και του στόλου της. Με απλά λόγια η Κίνα είναι ένα όχημα πίσω από τη Ρωσία στρατιωτικά, αλλά επιταχύνεται. Επομένως, η αλλαγή του status quo υπέρ της Κίνας και σε βάρος της Ρωσίας καθίσταται ευκολότερη με την πάροδο του χρόνου.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι η εθνική εμπειρία αναφορικά με συσχετισμούς ισχύος διαφέρει από κράτος σε κράτος. Η Ρωσία ως Σοβιετική Ρωσία είχε βιώσει, αρχικά, τη γειτνίαση με μία αδύναμη Κίνα. Αντίστροφα, η Κίνα του Μάο έχει βιώσει μια συγκριτικά δυνατότερη Σοβιετική Ρωσία. Εύλογα είναι ευκολότερο να προσαρμοστεί η εμπειρία της Κίνας στην παρούσα κατάσταση με τρόπο που να χρησιμεύει στη διεκδίκηση συμφερόντων της.

Πέρα από τη σχέση κόστους και οφέλους μιας σύγκρουσης Ρωσίας – Κίνας, καίριο ρόλο διαδραματίζει το στοιχείο της εχθρικής πρόθεσης και του εχθρικού συναισθήματος. Αν και δεν εκδηλώνεται κανένα από τα παραπάνω, στις Σινορωσικές σχέσεις υποβόσκει, σε κάποιο βαθμό, η καχυποψία. Παραδείγματος χάριν, η Κίνα επιβράδυνε την ένταξη της Ρωσίας στη χάραξη εμπορικών οδών στο πλαίσιο του «One Belt, One Road». Αντίστοιχα, στον ρωσικό λαό υπάρχει διογκωμένος φόβος προς την κινεζική μετανάστευση. Ο φόβος αυτός σχετίζεται με τις εδαφικές διενέξεις στα σύνορά των εν λόγω. Παρόλα αυτά, ο Πρόεδρος Πούτιν και ο Γενικός Γραμματέας Xin Jinping φαίνεται ότι αντιλαμβάνονται τους όρους του «παιχνιδιού». Η συνεννόηση μεταξύ των δύο ηγετών είναι βαρύνουσας σημασίας, καθώς τα καθεστώτα των κρατών αυτών είναι προσωποπαγή.

Πέραν των διμερών Σινορωσικών σχέσεων, η προσωποπαγής τους διάσταση την τρέχουσα εντάσσεται στο ευρύτερο τρίγωνο Ρωσίας – Κίνας – ΗΠΑ. Οι απομονωτικές πολιτικές επι προεδρίας Τραμπ και η συνεπακόλουθη κήρυξη εμπορικού πολέμου ώθησε περεταίρω την Κίνα σε συνεργασία με τη Ρωσία. Παράλληλα, ο Τραμπ επιδιώκει τη βελτίωση σχέσεων με τη Ρωσία ως αντίβαρο στην άνοδο της Κίνα. Εντούτοις εμπόδιο στην πραγμάτωση αυτού του σκοπού στέκονται οι αντιδράσεις των Δημοκρατικών, κυρίως στην ρωσική εμπλοκή κατά τις αμερικανικές εκλογές του 2016. Το γεγονός αυτό, όμως, δεν εμποδίζει τον Τραμπ να κάνει έμμεσες υποχωρήσεις υπέρ της Ρωσίας, όπως η επικείμενη απόσυρση αμερικανικών ένοπλων δυνάμεων από τη Συρία.

Σε τελική ανάλυση, η δυναμική Ρωσίας – Κίνας – ΗΠΑ ωθεί τη Ρωσία και την Κίνα στη δημιουργία συνεργασίας υψηλού βαθμού, η οποία εκτιμάται πως θα ακολουθήσει την ίδια κατεύθυνση και κατά το νέο έτος. Εντούτοις αυτή η δυναμική δε θα πρέπει να συγκαλύπτει τα αγκάθια στον χώρο της Ευρασίας. Στις Σινορωσικές σχέσεις υπάρχουν αμοιβαία συμφέροντα και αμοιβαία κατανόηση για την προέχουσα σημασία του ατομικού κρατικού συμφέροντος.

Δημοφιλή