Περίπου χίλιοι επτακόσιοι άνθρωποι κοιμούνται τον αιώνιο ύπνο στο αρχαίο νεκροταφείο Φαλήρου σύμφωνα με τα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη σε μία από τις πιο εντυπωσιακές ανακαλύψεις αυτού του αιώνα. Στο εκτεταμένο νεκροταφείο του του πρώτου λιμανιού της Αθήνας, ωστόσο, έχουν ταφεί και 18 άλογα, το οστεολογικό υλικό από τις ταφές των οποίων συντηρήθηκε και μελετήθηκε στο Malcolm H. Wiener Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών δίνοντας ενδιαφέρουσες πληροφορίες.
Περίπου έξι χρόνια πριν, όταν η διευθύντρια της ΑΣΚΣ, Τζένιφερ Νάιλς, πρωτοείδε το υλικό αυτό - αξίζει να σημειωθεί ότι ο ζωοαρχαιολόγος, Δρ. Φλιντ Ντιμπλ, μελέτησε την ηλικία, το φύλο, τη φυσική κατάσταση και τα ταφικά σύνολα οκτώ ταφών αλόγων - πρωτοσκέφτηκε να γίνει μια έκθεση για να αναδειχτεί η επιστήμη της ζωοαρχαιολογίας, να γίνει παρουσίαση των αλόγων αλλά και μια συζήτηση του ρόλου τους στην ιστορία.
Μπορεί ο covid να μετέθεσε λίγο την πραγματοποίηση αυτής της έκθεσης, ωστόσο κάποια στιγμή έφτασε το πλήρωμα του χρόνου για να γίνει πραγματικότητα ως μια μοναδική στιγμή όπου τέχνη και επιστήμη συστρατεύονται για να παρουσιάσουν τα νεότερα αποτελέσματα της αρχαιολογικής, ζωοαρχαιολογικής και ιστορικής έρευνας με στόχο την καλύτερη κατανόηση της σημασίας του αλόγου στην αρχαία αθηναϊκή κοινωνία.
«ΙΠΠΟΣ: Το άλογο στην αρχαία Αθήνα», λοιπόν, είναι ο τίτλος της έκθεσης που διοργανώνει η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, στην Πτέρυγα Ιωάννης Μακρυγιάννης . Στην έκθεση, την οποία επιμελήθηκε η καθηγήτρια Τζένιφερ Νάιλς, συναντάμε περισσότερα από 50 αρχαία αντικείμενα, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Το στήσιμο και τη σκηνογραφία υπογράφουν οι Παρασκευή Γερολυμάτου και Ανδρέας Γεωργιάδης από τη Μικρή Άρκτο.
Ενας από τους πολύ καλά διατηρημένους σκελετούς αρχαίων αλόγων
Κεντρικό έκθεμα αποτελεί ένας από τους πολύ καλά διατηρημένους σκελετούς αρχαίων αλόγων που βρέθηκαν στις πρόσφατες ανασκαφές στο αρχαίο νεκροταφείο, στο Φάληρο. Οι επισκέπτες καλούνται να γνωρίσουν αντικείμενα και έργα τέχνης που απεικονίζουν τους πολλαπλούς ρόλους που έπαιζαν τα άλογα στην αρχαία Αθήνα: στους αθλητικούς αγώνες, τον πόλεμο, τη μυθολογία και τη θρησκεία. Από ταφικά κτερίσματα έως αφιερώματα στην Ακρόπολη της Αθήνας, τα αντικείμενα αυτά αναδεικνύουν τη συμβολική σημασία του αλόγου σε μια πόλη που χαρακτηριζόταν από ιππομανία.
Τα εκθέματα προέρχονται από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του Μουσείου Ακρόπολης, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών (Αρχαία Αγορά, Κεραμεικός κ.α.) της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής (Αρχ. Μουσείο Βραυρώνας), της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Φλωρεντίας, του Κρατικού Μουσείου Βάδης (Καρλσρούη) και τη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank.
Και ήταν η έκθεση αυτή που μας έδωσε την ευκαιρία συνομιλίας με την καθηγήτρια Τζένιφερ Νάιλς:
- Θεωρείτε ότι υπάρχει έλλειμμα στην έρευνα και την προώθηση της σπουδαιότητας του αλόγου στην ζωή και την τέχνη της αρχαίας Αθήνας;
«Νομίζω ότι οι άνθρωποι μπορεί να αγνοούν πόσο συνηθισμένα και πόσο προνομοιούχα ήταν τα άλογα στην τέχνη της αρχαίας Αθήνας, και όσο περισσότερο τα μελετώ, τόσο περισσότερο συνειδητοποιώ πόσο πολλά υπάρχουν. Για παράδειγμα, μόνο στον Παρθενώνα υπάρχουν 250 μαρμάρινα άλογα – αποστομωτικός αριθμός. Αυτό, από κοινού με πολλά άλλα τεκμήρια καταδεικνύουν πόσο θαύμαζαν, σέβονταν και πόσο μεγάλη αγάπη είχαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στα άλογα. Και δεν είμαι σίγουρη αν μπορούμε να το δούμε αυτό σε πολλές άλλες συνθήκες στο μέγεθος που το βλέπουμε στην Αθήνα κι ήθελα να το αναδείξω αυτό: τους πολλούς και διαφορετικούς τρόπους που τα άλογα έχουν τόσο μεγάλη σημασία. Ένα άλλο παράδειγμα είναι τα ονόματα που προέρχονταν από άλογα. Το ”-ιππος” είναι το δεύτερο περισσότερο κοινό στοιχείο σε αρχαία ελληνικά ονόματα, όπως Ξάνθιππος, Φίλιππος κ.α. Οι Οι Αθηναίοι ονοματοδοτούσαν τους γιους, ακόμα και τις κόρες τους με “ιππικά” ονόματα».
- Η έκθεση «ΙΠΠΟΣ: Το Αλογο στην αρχαία Αθήνα» από την Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών έρχεται να καλύψει ένα κενό;
«Ναι, μπορούμε να πούμε ότι έχει μια νέα οπτική. Εχουν υπάρξει ολιγάριθμες εκθέσεις στο παρελθόν σχετικά με τα άλογα την αρχαία εποχή αλλά δεν έχουν εστιάσει στην πόλη της Αθήνας και δεν έχουν αναδείξει την σημασία και την μοναδικότητα, θεωρώ, του ρόλου που έπαιξε το άλογο συγκεκριμένα σ’ αυτή την κοινωνία».
- Ποια είναι τα ιδιαίτερα στοιχεία της αρχαίας Αθήνας που δίνουν το δικαίωμα να αναφέρει κανείς ότι χαρακτηριζόταν από «Ιππομανία»;
«Σας έδωσα κάποια παραδείγματα. Σας μίλησα και για τον Παρθενώνα. Δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλος ναός με 250 μαρμάρινα άλογα. Επίσης και σε άλλα μέρη έχουμε ονόματα με το συνθετικό “-ιππος”, αλλά είναι ιδιαίτερα συνηθισμένο εδώ. Ένα άλλο παράδειγμα είναι ότι στην Ακρόπολη της αρχαϊκής περιόδου που καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π. Χ. υπήρχαν μαρμάρινα αγάλματα με ιππικά θέματα – μεγάλα μαρμάρινα αγάλματα. Κι αυτά δεν τα παρήγαγε καμία άλλη ελληνική πόλη εκείνη την περίοδο (650 - 480 π.Χ.) Γιατί οι Αθηναίοι έκαναν αυτά τα πανάκριβα αναθηματικά έργα και τα τοποθετούσαν στην Ακρόπολη για να τιμήσουν την θεά Αθηνά; Γιατί άλογα, αν αναλογιστεί κανείς ότι καμία άλλη πόλη δεν το έκανε αυτό; Διότι είχαν εμμονή με τα άλογα και το αριστοκρατικό στάτους που ήταν πολύ σημαντικό εκείνη την περίοδο, ήθελαν να δείξουν το κοινωνικό τους δίκτυο αλλά και την θέση τους στην κοινωνία. Κι επίσης οι Αθηναίοι είχαν εμμονή με τις ιπποδρομίες και τις αρματοδρομίες. Τον 6 αιώνα π. Χ. οι πλούσιοι Αθηναίοι στέλνουν τα άλογά τους στους Ολυμπιακούς αγώνες για να συμμετάσχουν στις αρματοδρομίες, κι υπήρχε κι ένας Αθηναίος πολίτης που κέρδισε τρεις αγώνες στην σειρά το 536, το 532 και 528 π.Χ. με τα άλογά του. Ηθελαν, λοιπόν, να αγωνίζονται και να κερδίζουν έπαθλα κι ένα άλλο ζήτημα είναι ότι οι Αθηναίοι είχαν ιππικό. Στην εποχή του Περικλή στο μέσον του 5 αιώνος π. Χ. αύξησαν τον αριθμό του ιππικού τους από 300 σε 1.000. Ηταν ένα μεγάλο κομμάτι της στρατιωτικής τους δύναμης».
- Αναρωτιέμαι, η Σπάρτη, κι άλλες μεγάλες ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας δεν είχαν αυτή την εμμονή με τα άλογα που είχαν οι Αθηναίοι;
«Κι άλλες πόλεις είχαν ιππικό, κι υπήρχαν καταπληκτικά άλογα, ας πούμε από την περιοχή της Θεσσαλίας. Περιστασιακά υπηρετούσαν ως μισθοφόροι για άλλες ελληνικές πόλεις – κράτη που δεν είχαν τα οικονομικά μέσα να έχουν δικό τους ιππικό και δεν ήθελαν να το συντηρήσουν, γιατί είναι μια πανάκριβη υπόθεση. Υπήρχαν ιππείς σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Όχι τόσο πολύ στην Σπάρτη. Οι Αθηναίοι αναλάμβαναν τα έξοδα της συντήρησης και της άσκησής τους γιατί ήταν σημαντικά για εκείνους με τόσο πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Ένα άλλο στοιχείο που αναδεικνύει η έκθεση είναι ότι από μικρή ηλικία τα παιδιά ήταν “εκτεθειμένα” στα άλογα. Υπήρχαν παιχνίδια με άλογα κι άρματα. Παραστάσεις σε αγγεία απεικονίζουν ολόκληρες οικογένειες να αποχαιρετούν πολεμιστή που φεύγει πάνω σε άρμα – κι όλα τα παιδιά είναι εκεί. Υπάρχει ένα μοναδικό κομμάτι που απεικονίζει τέσσερα νεαρά αγόρια με τους γονείς τους. Σε τάφους παιδιών στο αρχαίο νεκροταφείο στο Φάληρο βρήκαμε καταπληκτικά αγγεία – μινιατούρες με σκηνές αλόγων από το 750 π. Χ. Αυτή η εμμονή με τα άλογα ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία».
- Οι αθλητικοί αγώνες, ο πόλεμος, η μυθολογία ή θρησκεία ή αλλού; Σε ποιο κομμάτι της ζωής της αρχαίας Αθήνας θα λέγατε ότι έπαιξε μεγαλύτερο ρόλο ο Ιππος και γιατί;
«Θα έλεγα στα αθλήματα. Νομίζω όπως σήμερα είμαστε παθιασμένοι με το ποδόσφαιρο… Ηταν παθιασμένοι με τα αγωνιστικά αθλήματα, ιδιαίτερα με τα άλογα. Ωστόσο μόνο οι αριστοκράτες είχαν την οικονομική δυνατότητα να έχουν άλογα. Ας πούμε, ένας παλαιστής δεν χρειαζόταν ιδιαίτερα μεγάλο εξοπλισμό. Αλλά αν είχες τέσσερα άλογα ήσουν πολύ σπουδαίος! Και μετά θα έλεγα ότι τα άλογα έπαιζαν μεγάλο ρόλο στο ιππικό της Αθήνας. Κι όχι στην μυθολογία, αλλά στην θρησκεία ΄έπαιζαν μεγάλο ρόλο διότι ο Ποσειδώνας ήταν ο θεός των άγριων αλόγων (είναι γνωστός και με το επίθετο Ιππιος) κι η Αθηνά ήταν η θεά των αλόγων, ήταν η Αθηνά Ιππία… Κι οι δύο βρίσκονται στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα».
- Τα εκθέματα προέρχονται από συλλογές εντός αλλά και εκτός Ελλάδας. Πόσο δύσκολη ήταν και πόσο χρόνο απαίτησε η συγκομιδή τους;
«Λοιπόν, μελετάω αυτή την έκθεση εδώ και περίπου έξι χρόνια. Γιατί στο Malcolm H. Wiener Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών της Αμερικανικής Σχολής εξετάζουμε τα ευρήματα από τις ανασκαφές στο αρχαίο νεκροταφείο του Φαλήρου στην μεγάλη ανασκαφή κάτω από το Κέντρο Πολιτισμού ΙΣΝ. Και μαζί με περίπου 1,700 ανθρώπους που έχουν ταφεί εκεί, τάφηκαν επίσης 18 πολύ όμορφα άλογα. Οταν τα είδα σκέφτηκα να κάνουμε μια έκθεση για να δείξουμε στους ανθρώπους την επιστήμη που αποκαλούμε ζωοαρχαιολογία, την παρουσίαση των αλόγων και μια συζήτηση του ρόλου τους στην ιστορία. Κι ως εκ τούτου, αυτή νομίζω είναι μια μοναδική έκθεση που συνδυάζει επιστήμη, τέχνη, αρχαιολογία κι ιστορία. Υπάρχουν εκθέματα που ανήκουν σε προσωπικότητες που ζούσαν περιτριγυρισμένοι από αρχαιότητες. Δεν νομίζω ότι κάποια άλλη έκθεση έχει φέρει όλα αυτά τα πράγματα μαζί. Ηθελα να κάνω αυτή την έκθεση, όπως σας είπα, εδώ και χρόνια. Και μετά προέκυψε ο covid αλλά κάποια στιγμή είπα αν δεν την κάνω τώρα δεν θα την κάνω ποτέ. Είμαστε ευγνώμονες σε όλα τα ελληνικά μουσεία που δάνεισαν τόσο σημαντικά αντικείμενα στην έκθεση και σε ανασκαφές όπως του Κεραμεικού ή της Αγοράς – ανασκαφές στις οποίες εργαζόμαστε – αλλά και σε όσους προσέφεραν δάνεια εκτός Ελλάδας. Όπως από την Φλωρεντία (η χάλκινη προτομή αλόγου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας, που ανήκε κάποτε στο Λαυρέντιο το Μεγαλοπρεπή των Μεδίκων αποτελεί ένα σπάνιο πρωτότυπο μεγάλου έφιππου αγάλματος). Κι έτσι όλα ήρθαν μαζί πιο γρήγορα απ’ ότι πίστευα, κι έγινε η έκθεση κι είμαι χαρούμενη γιατί φαίνεται πώς θα είναι ιδιαίτερα δημοφιλής. Θα έχουμε και Μέρα Οικογένειας στις 26 Φεβρουαρίου 2022. Ένα αληθινό άλογο θα έρθει στην Σχολή ώστε να παιδιά να το δουν. Πολλά παιδιά έρχονται στην έκθεση κι έχουμε μικρότερα, μαρκαρισμένα με κίτρινο, κείμενα σε ένα χαμηλότερο επίπεδο έτσι ώστε να μπορούν να περιηγηθούν μόνα τους στην έκθεση. Όχι σε όλα τα εκθέματα αλλά σε κάποια επιλεγμένα».
- Με την ευκαιρία, μιλήστε μας για τις διαλέξεις αλλά και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που πλαισιώνουν την έκθεση. Δίνουν διαφορετικές ερμηνείες, κι εμβαθύνουν σ’ αυτήν;
«Οπωσδήποτε. Εχουμε προσκαλέσει έξι ομιλητές οι οποίοι είναι ειδικοί σε διαφορετικές πτυχές ο καθένας της αρχαίας ιππικής –από διαφορετικές “γωνίες” του ίδιου θέματος - κι έχουμε διαμορφώσει και ξεχωριστές ξεναγήσεις για σχολικές ομάδες. Τα παιδιά λατρεύουν, μεταξύ άλλων, να βλέπουν σκελετούς αλόγων – σαν να βλέπουν σκελετούς δεινοσαύρων – κι είναι χαρούμενα. Κι έχουμε έναν αληθινό σκελετό αλόγου σε πολύ καλή κατάσταση: ανήκε σ’ ένα νέο αρσενικό άλογο, από 3 ως 5 ετών από το οποίο μπορούμε να μάθουμε πολλά».
- Συστήστε μας την «AVRA, an Amazing Greek Horse». Ποια είναι η ιστορία της; Γιατί αποφασίσατε να την κάνετε βιβλίο;
«Εχω μια εγγονή 3 ετών που με φωνάζει “γιαγιά” και πάντα θέλει να ακούει ιστορίες. Και ξεκίνησα να τις λέω ιστορίες, κι υπάρχει μια αληθινή ιστορία για ένα άλογο που μεγάλωσε στην αρχαία Ολυμπία - άλογο ιπποδρομιών, όχι αρματοδρομιών. Κι ο αναβάτης αυτού του αλόγου έπεσε από την σέλα στην μέση ενός αγώνα. Και το όνομα αυτού του αλόγου ήταν Αύρα. Η Αύρα, λοιπόν, συνέχισε να τρέχει. Δεν σταμάτησε, ούτε έτρεξε μακριά από τον αγώνα. Ολοκλήρωσε τον αγώνα και βγήκε πρώτη. Επέκτεινα την ιστορία αυτού του εκπληκτικού αλόγου για να προσθέσω μερικά κεφάλαια στο βιβλίο, όπως ότι κάποιοι την ζωγραφίζουν, μεταξύ αυτών κι ο Φειδίας κι η χάρη της φτάνει μέχρι τον Παρθενώνα. Προσπάθησα να συνδέσω με εκείνη όσο το δυνατόν περισσότερα μνημεία κι ιστορικά στοιχεία. Η ιστορία ξεκινά από ένα Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών όπου μελετώνται τα κόκκαλά της και μετά πάμε σε ένα flash back. Η μαμά της, τής διηγείται ιστορίες από την μυθολογία κ.τ.λ. Στο τέλος επιστρέφουμε στο Εργαστήριο όπου μαθαίνουμε περισσότερα για εκείνην από DNA αναλύσεις. Κάπως έτσι, τα παιδιά έρχονται κοντά στην επιστήμη και μαθαίνουν ιστορίες για ένα άλογο, ένα υπέροχο ζώο. Η Αύρα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μέλισσα».
- Μιλήστε μας και για την συμβολή της πτέρυγας Ιω. Μακρυγιάννη και των εκθέσεων που φιλοξενεί γενικότερα στην αποστολή της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών
«Η πτέρυγα Ιω. Μακρυγιάννης είναι μέρος της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών – όχι της Γενναδίου Βιβλιοθήκης, αν και ”κολλητά” σ’ αυτήν. Η μητέρα του δωρητή προέρχεται από το ίδιο χωριό με του Ιωάννη Μακρυγιάννη και η Γεννάδειος διαθέτει 24 πολεμικές ζωγραφιές του στρατηγού Μακρυγιάννη που τεκμηρίωσαν τον πόλεμο (υπάρχουν μόνο “εκδοχές”, η άλλη είναι στο Κάστρο του Γουίνσδορ της βασίλισσας Ελισάβετ). Eτσι, είναι μια τόσο ιδιαίτερη συλλογή που έδωσε και το όνομα του εμπνευστή τους στην πτέρυγα. Η πτέρυγα δημιουργήθηκε για να δείξει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους το περιεχόμενο των αρχείων της Γενναδείου βιβλιοθήκης και την δουλειά μας στον τομέα της αρχαιολογίας. Γι’ αυτό ετοιμάζουμε αρχαιολογικού ενδιαφέροντος εκθέσεις, καθώς επίσης και μια έκθεση για τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή – τον Οκτώβριο του 2022. Θα αναδείξουμε (μέσα από τις εκθέσεις) την σύγχρονη και την αρχαία Ελλάδα, αντικείμενα, δουλειές πάνω σε χειρόγραφα βιβλία, ο,τιδήποτε πιστεύουμε ότι μπορεί να εκπαιδεύσει το κοινό πάνω σε διαφορετικές εκδοχές του ελληνικού πολιτισμού – αρχαίου και σύγχρονου».
- Τέλος, κυρία Νάιλς, αν και η Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών και το έργο της θα πρέπει να αποτελέσει το αντικείμενο μιας άλλης συνέντευξης, θα ήθελα εν κατακλείδι να σας ρωτούσα ποιο είναι το στοίχημα του θεσμού για το αμέσως επόμενο διάστημα;
«Ολοκληρώνω την θητεία μου και το μέλλον θα είναι στην ευθύνη του νέου διευθυντή, αλλά πρέπει να πω ότι ο covid μας έμαθε πώς να επεκτείνουμε το κοινό μας. Για παράδειγμα, μόλις αρχίσαμε να πραγματοποιούμε τις διαλέξεις μας, on line, ξαφνικά φτάσαμε από ένα ακροατήριο (δια ζώσης) 300 στους 3.000. Κάποιες από τις διαλέξεις έφτασαν να προκαλέσουν το ενδιαφέρον 60.000 ανθρώπων. Αυτό δεν θα φανταζόμασταν ποτέ ότι θα ήταν δυνατόν, κι αυτό μας ώθησε να σκεφτούμε κι άλλους τρόπους παρουσίασης των διαλέξεών μας. Κι έτσι πραγματοποιούμε διαλέξεις live από την Αρχαία Αγορά όπου επιστήμονες μιλούν επί τόπου παρουσιάζοντας κτίσματα – διαλέξεις που έχουν διαφορετικό επίπεδο - αλλά αυτό, νομίζω είναι το μέλλον πολλών ιδρυμάτων. Εχουμε και έναν πολύ καλό συνεργάτη μας στα βίντεο. Ετσι, αυτό είναι το νεότερο που ασχολούμαστε. Ενδιαφερόμαστε να ψηφιοποιήσουμε τις συλλογές μας ώστε να είναι προσβάσιμες σε όσο το δυνατόν περισσότερους, ενώ είναι σε εξέλιξη οι δύο μεγάλες ανασκαφές μας στην Κόρινθο και την Αγορά – νομίζω ότι είμαστε η μόνη ξένη σχολή που έχει δυο πλήρους απασχόλησης και πλήρως “εξοπλισμένες” με ανθρώπινο δυναμικό ανασκαφές. Κι επίσης έχουμε και το Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών που κάνει θαυμάσια δουλειά – εκτός της μελέτης των ευρημάτων από το αρχαίο νεκροταφείο Φαλήρου. Είμαστε ένα ανεξάρτητο ινστιτούτο. Θα πρέπει να συγκεντρώσουμε πόρους για όλα αυτά που κάνουμε και συνεχίζουμε να κάνουμε σε πολλά μέτωπα».
Info:
Διάρκεια έκθεσης: ως 30 Απριλίου 2022
Οργάνωση:
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Malcolm H. Wiener Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών
Επιμελήτρια: Jenifer Neils
Επιστημονικοί Σύμβουλοι: Στέλλα Χρυσουλάκη, Flint Dibble, Jane Buikstra
Υπεύθυνη Τεκμηρίων- Συντονισμός: Ιωάννα Δαμανάκη
Ψηφιακή Υποστήριξη: Κωνσταντίνος Τζωρτζίνης
Εκπαιδευτικά Προγράμματα: Ελένη Γκίζα
Σχεδιασμός Έκθεσης: Μικρή Άρκτος, Ανδρέας Γεωργιάδη, Βιβή Γερολυμάτου
Επικοινωνία Έκθεσης: Μικρή Άρκτος, Μαρία Τσολάκη
Χώρος: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη, Σουηδίας 61
Είσοδος Ελεύθερη
Ώρες Λειτουργίας:
Τετάρτη 12:00 – 18:00
Πέμπτη 16:00 – 22:00
Παρασκευή 12:00 – 18:00
Σάββατο 12:00 – 18:00
Κυριακή 12:00 – 18:00