Η υπόθεση Ελένης Παπαδόπουλου στο Κολωνάκι, συζύγου του παλιού υπουργού του Ανδρέα Παπανδρέου, εξιχνιάστηκε μετά από περίπου τρεισήμισι χρόνια ερευνών της αστυνομίας. Βρέθηκε απανθρακωμένη. Το έψαξαν στην εγκληματολογική υπηρεσία και κατέληξαν στον γιό της 87χρόνης γυναίκας. όπως αποφάνθηκε και ο εισαγγελέας.
Αλλά υπάρχουν εγκλήματα που, ακόμη κι όταν περνούν δεκαετίες, δεν μετατρέπονται σε «φάκελο στο αρχείο». Μένουν ανοιχτά. Αλλοτε γιατί ο δράστης δεν βρέθηκε ποτέ, άλλοτε γιατί η επίσημη εκδοχή αμφισβητείται, κι άλλοτε γιατί τα στοιχεία δενστάθηκαν αρκετά για μια καταδίκη. Στην Ελλάδα, οι πιο εμβληματικές «σκιές» ακουμπούν πολιτικές εποχές, μεγάλες κοινωνικές εντάσεις και υποθέσεις που σημάδεψαν τη δημόσια ζωή. Στο εξωτερικό, ορισμένα ανεξιχνίαστα εγκλήματα έγιναν σχεδόν… παγκόσμια γλώσσα: βιβλία, σειρές, ντοκιμαντέρ, forum, εμμονές.
Ελλάδα
Στην Ελλάδα επιλέξαμε τέσσερις υποθέσεις που «γράφουν» ακόμη την δική τους σκοτεινή ιστορία χωρίς φως στο βάθος του τούνελ.
1) Marfin (5 Μαΐου 2010): τρεις νεκροί, οι δράστες… άγνωστοι
Η πυρπόληση του υποκαταστήματος της Marfin στην Αθήνα, στη διάρκεια των μεγάλων αντιμνημονιακών κινητοποιήσεων, παραμένει ένα από τα πιο τραυματικά γεγονότα της Μεταπολίτευσης. Τρεις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους μέσα στο κτίριο, από ασφυξία. Οι ποινικές εξελίξεις αφορούσαν καταδίκες για αμέλειες και ζητήματα ασφάλειας, ενώ ως προς τους φυσικούς αυτουργούς/εμπρηστές η υπόθεση δεν «κλείδωσε» ποτέ δικαστικά. Οι δράστες παραμένουν ουσιαστικά αταυτοποίητοι, παρά τις έρευνες και τις δίκες.
Γιατί έμεινε “γρίφος”; Πλήθος κόσμου, χαοτικές συνθήκες, αντικρουόμενες μαρτυρίες, πολιτικά φορτισμένο περιβάλλον κι ένα γεγονός που, όσο περνά ο χρόνος, γίνεται περισσότερο σύμβολο παρά «καθαρή» δικογραφία.
2) Ο θάνατος του Κώστα Τσαλικίδη (9 Μαρτίου 2005): «αυτοκτονία» ή ανθρωποκτονία;
Ο Κώστας Τσαλικίδης, στέλεχος της Vodafone, βρέθηκε νεκρός στο διαμέρισμά του, την περίοδο που ξετυλιγόταν το νήμα του σκανδάλου υποκλοπών (2004–2005). Η υπόθεση απέκτησε διεθνή διάσταση, με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να επισημαίνει ελλείψεις στην αποτελεσματικότητα της έρευνας (υπόθεση Tsalikidis and Others v. Greece).
Γιατί έμεινε “γρίφος”; Όταν ένα γεγονός ακουμπά εθνική ασφάλεια, τεχνολογία, πολιτική και σιωπές, το “ποιος” μπορεί να είναι δυσκολότερο από το “τι”.
3) Γιώργος Καραϊβάζ (Απρίλιος 2021): δίκη, αθώωση, και πάλι πίσω στο σκοτάδι
Ο δημοσιογράφος Γιώργος Καραϊβάζ δολοφονήθηκε έξω από το σπίτι του. Η υπόθεση πήγε σε δίκη με δύο κατηγορούμενους, όμως το δικαστήριο τους αθώωσε λόγω ανεπαρκών στοιχείων (Ιούλιος 2024). Η οικογένεια ζήτησε επανεξέταση/ανατροπή της απόφασης και το θέμα συνέχισε να απασχολεί οργανώσεις Τύπου και θεσμικούς παρατηρητές ως υπόθεση που αγγίζει την ελευθερία των δημοσιογράφων και την ατιμωρησία.
Γιατί έμεινε “γρίφος”; Όταν μια δικογραφία δεν «δένει» στο ακροατήριο, η κοινωνία μένει με το πιο σκληρό αποτέλεσμα: το έγκλημα συνέβη δημόσια, αλλά ο δράστης δεν “γράφτηκε” ποτέ οριστικά στο χαρτί.
4) Η δολοφονία του Τζορτζ Πολκ (Θεσσαλονίκη, 1948): ένα ιστορικό αίνιγμα με διεθνές αποτύπωμα
Ο Αμερικανός δημοσιογράφος του CBS, George Polk, δολοφονήθηκε εν μέσω Εμφυλίου. Η υπόθεση έγινε σύμβολο όχι μόνο για την Ελλάδα της εποχής, αλλά και για την ίδια τη δημοσιογραφία διεθνώς (τα βραβεία George Polk υπάρχουν μέχρι σήμερα). Παρά τις επίσημες αφηγήσεις της εποχής, ο φάκελος έχει μείνει στην ιστορία ως «μυστήριο» και αντικείμενο επίμονης έρευνας/συζήτησης.
Εξωτερικό
Οι υποθέσεις που έγιναν παγκόσμια εμμονή είναι πολλές. Αλλά διαλέξαμε τις πέντε. Τις πιο ιστορικές και τις πιο ηχηρές περιπτώσεις
1) Jack the Ripper (Λονδίνο, 1888): ο πρώτος «μύθος» του σύγχρονου true crime
Πέντε “canonical” δολοφονίες στο Whitechapel, δεκάδες θεωρίες. καμία ταυτότητα που να στέκει αδιαμφισβήτητα μέχρι σήμερα. Ο «Διαβόητος» έγινε σημείο αναφοράς: από την εγκληματολογία μέχρι τον τουρισμό σκοτεινής ιστορίας.
2) Zodiac Killer (Καλιφόρνια, 1968–1969): κώδικες, γράμματα, ένας δράστης χωρίς όνομα
Ο Zodiac τρομοκράτησε τη Βόρεια Καλιφόρνια και ταυτόχρονα… έστησε θέαμα: επιστολές, κρυπτογραφήματα, προκλήσεις στην αστυνομία. Επίσημα παραμένει αγνώστος, με επιβεβαιωμένα θανατηφόρα θύματα και επιζώντες. Και κάπως έτσι, η υπόθεση έγινε η «Βίβλος» των internet-sleuths.
3) Black Dahlia (Λος Άντζελες, 1947): το Hollywood-noir που δεν τελείωσε ποτέ
Η Elizabeth Short βρέθηκε δολοφονημένη με τρόπο που σόκαρε την Αμερική κι άνοιξε μια εποχή κίτρινου Τύπου, διαρροών και θεωριών. Η υπόθεση παραμένει επίσημα ανεξιχνίαστη, παρότι κατά καιρούς επιστρέφει στο προσκήνιο με «νέους υπόπτους» και νέες αφηγήσεις.
4) Madeleine McCann (Πορτογαλία, 2007): η εξαφάνιση που έγινε διεθνές πολιτικό-αστυνομικό παζλ
Το κορίτσι εξαφανίστηκε στην Praia da Luz και η υπόθεση εξελίχθηκε σε διακρατική έρευνα ετών. Τα τελευταία χρόνια, οι αρχές έχουν επικεντρωθεί σε Γερμανό ύποπτο, όμως μέχρι πρόσφατα υπήρχαν δημόσιες τοποθετήσεις ότι δεν διαφαίνεται άμεση προοπτική απαγγελίας κατηγοριών, ενώ η έρευνα παραμένει ανοικτή και με νέες κινήσεις/έρευνες κατά διαστήματα.
5) D. B. Cooper (ΗΠΑ, 1971): ο άνθρωπος που «πήδηξε» από αεροπλάνο και εξαφανίστηκε
Η μοναδική υπόθεση αεροπειρατείας στην εμπορική αεροπορία που έμεινε άλυτη με τρόπο σχεδόν κινηματογραφικό: λύτρα, αλεξίπτωτο, άλμα στο σκοτάδι. Το FBI ανακοίνωσε το 2016 ότι ανακατευθύνει τους πόρους του και ουσιαστικά σταματά την ενεργή διερεύνηση, κρατώντας ανοιχτή την πόρτα μόνο για νέα, σοβαρά φυσικά στοιχεία.
Τι «κολλάει» συνήθως τις μεγάλες ανεξιχνίαστες υποθέσεις
Κοιτώντας τις πιο εμβληματικές υποθέσεις, από την Αθήνα μέχρι το Λονδίνο. επανέρχονται μερικά κοινά μοτίβα: Πληθωρισμός πληροφορίας και θόρυβος: πολλά σενάρια, λίγα αποδεικτικά. Κρίσιμα κενά στα πρώτα 24–48 ώρες: λάθη στη συλλογή στοιχείων σπάνια «διορθώνονται» αργότερα. Μάρτυρες που φοβούνται ή αλλάζουν. Τεχνολογία που προχωρά, αλλά τα δείγματα “γερνούν”: DNA, κάμερες, ψηφιακά ίχνη. Όλα βοηθούν, αρκεί να υπάρχουν και να είναι αξιοποιήσιμα. Κοινωνική/πολιτική φόρτιση: όταν μια υπόθεση γίνεται σύμβολο, συχνά γίνεται και πεδίο σύγκρουσης.
Κι αν το “ιστορικό” ανεξιχνίαστο είναι και καθρέφτης μας;
Ίσως αυτό είναι το πιο άβολο συμπέρασμα: τα ανεξιχνίαστα εγκλήματα δεν είναι μόνο «ο δράστης που λείπει». Είναι και το αποτύπωμα μιας εποχής. οι θεσμοί της, η τεχνολογία της, οι φόβοι της, τα τυφλά σημεία της.
