Στέκεται ακίνητος μπροστά στον Άγνωστο Στρατιώτη. Ο θόρυβος της πόλης τον κυκλώνει, αλλά εκείνος υπάρχει μόνο για το επόμενο βήμα, το επόμενο τελετουργικό τίναγμα του ποδιού, το επόμενο “κλικ” από τα καρφιά στο τσαρούχι. Ο τσολιάς δεν είναι απλώς ένας φαντάρος της θητείας, είναι ένα ζωντανό σύμβολο του ελληνικού κράτους, όπως αυτό φτιάχτηκε, διαλύθηκε και ξαναστήθηκε πάνω σε πολέμους, ήττες και νίκες.
Η ιστορία των Ευζώνων ως επίσημης φρουράς ξεκινά τυπικά σαν σήμερα το 1868, όταν με βασιλικό διάταγμα ιδρύεται ένα ιδιαίτερο, ανεξάρτητο τάγμα, το “Άγημα”, με δύο λόχους Ευζώνων πεζικού και έναν ίλης ιππικού για τη φρουρά του παλατιού. Στα χρόνια του Γεωργίου Α΄ εξελίσσεται στην Ανακτορική Φρουρά, και αργότερα στη Βασιλική Φρουρά, πάντα συνδεδεμένη με τον εκάστοτε ανώτατο άρχοντα.
Με τις πολιτειακές μεταβολές του 20ού αιώνα, η ονομασία αλλάζει ξανά: Λόχος Φρουράς του Προέδρου της Δημοκρατίας στην περίοδο της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, πάλι Βασιλική Φρουρά μετά την παλινόρθωση της μοναρχίας το 1935. Στη δικτατορία, το 1973, με την κατάργηση της μοναρχίας, μετονομάζεται οριστικά σε Προεδρική Φρουρά, όνομα που διατηρεί και μετά τη Μεταπολίτευση, όταν πια συνδέεται με τον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας και όχι με ένα πρόσωπο.
Σήμερα, η Προεδρική Φρουρά είναι μια καθαρά τελετουργική μονάδα: Φυλάσσει τον Άγνωστο Στρατιώτη και την είσοδο του Προεδρικού Μεγάρου, συμμετέχει στις επίσημες τελετές, στις παρελάσεις, στις τελετές ανόδου και καθόδου της σημαίας στην Ακρόπολη και εκπροσωπεί τη χώρα σε εθνικές εορτές της ομογένειας, από τη Νέα Υόρκη μέχρι τη Μελβούρνη.
Ποιος μπορεί να γίνει εύζωνας
Ο τσολιάς δεν είναι “ειδικό σώμα” καριέρας, αλλά φαντάρος της θητείας που επιλέγεται για να υπηρετήσει στην Προεδρική Φρουρά. Όλοι προέρχονται από τα όπλα πεζικού του Ελληνικού Στρατού και είναι εθελοντές. Δηλώνουν ενδιαφέρον στα κέντρα εκπαίδευσης και στη συνέχεια περνούν από αυστηρή επιλογή.
Βασικά κριτήρια:
Ύψος τουλάχιστον 1,87 μ. Άψογη σωματική διάπλαση και υγεία. Καλή ψυχολογία και αντοχή στη σωματική καταπόνηση. Πειθαρχία και ικανότητα να μένουν ακίνητοι για πολύ χρόνο
Για πολλές οικογένειες, το να γίνει ο γιος τους εύζωνας θεωρείται τιμή αντίστοιχη με “παράσημο”. Αντί να υπηρετήσει σε μια ανώνυμη μονάδα σε κάποια γωνιά της χώρας, γίνεται κομμάτι ενός από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα της Ελλάδας στον κόσμο.
Η εκπαίδευση δεν αφορά μόνο στο στρατιωτικό κομμάτι, αλλά και στη σκηνοθεσία της κίνησης. Ό εύζωνας μαθαίνει να περπατά με τον ιδιαίτερο, αργό ρυθμό της Φρουράς, να χτυπά το τσαρούχι στο έδαφος σε συγκεκριμένο σημείο του βηματισμού, να παραμένει αγαλματένιος κάτω από ήλιο, κρύο, βροχή ή διαδηλώσεις. Οι σκοποί αλλάζουν κάθε ώρα, αλλά σε αυτό το διάστημα δεν κάνουν ούτε βήμα χωρίς εντολή.
Δεν είναι τυχαίες οι ιστορίες που έχουν γραφτεί. Το 2001, όταν κουβούκλιο φρουράς τυλίχθηκε στις φλόγες από μολότοφ, ο εύζωνας έμεινε στη θέση του μέχρι να πάρει διαταγή να απομακρυνθεί. Το 2010, σε βομβιστική επίθεση κοντά στο Μνημείο, οι τσολιάδες αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν το πόστο τους χωρίς εντολή.
Η στολή ως “κωδικοποιημένη” Ιστορία
Η στολή του τσολιά είναι ίσως η πιο πυκνή “μετάφραση” της νεότερης ελληνικής ιστορίας σε ύφασμα και σύμβολα. Σύμφωνα με την Προεδρία της Δημοκρατίας, τα βασικά στοιχεία της στολής σημαίνουν:
Ζώνη & όρος “εύζωνας”
Η ίδια η λέξη “εύζωνος” προέρχεται από το “εὖ” (καλά) και “ζώνη” (ζώνη/ζωστήρας): ο “καλοζωσμένος” πολεμιστής, ο έτοιμος για μάχη. Η ζώνη συμβολίζει τον ετοιμοπόλεμο μαχητή.
Φουστανέλα
Η λευκή φουστανέλα κατασκευάζεται από περίπου 30 μέτρα λευκού υφάσματος και έχει, συμβολικά, 400 πιέτες, όσες και τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας. Το λευκό χρώμα, όπως και στο πουκάμισο (υποδύτης), συμβολίζει την “καθαρότητα” των αγώνων για την ελευθερία.
Φάριον (κόκκινο φέσι)
Το κόκκινο χρώμα του φεσιού παραπέμπει στο αίμα που χύθηκε στους αγώνες, ενώ η μαύρη, μεταξένια φούντα συμβολίζει τα δάκρυα και το πένθος. Μπροστά δεσπόζει το εθνόσημο.
Φέρμελη (γιλέκο)
Το πιο δύσκολο, χρονοβόρο και περίτεχνο κομμάτι της στολής: χειροποίητο, με πυκνά κεντήματα από λευκή ή χρυσοκλωστή, δουλεμένα επί μήνες από ειδικευμένους τεχνίτες στα εργαστήρια της Φρουράς. Λέγεται ότι μόνο το φέρμελη μπορεί να απαιτήσει έως και έξι μήνες δουλειάς.
Μοτίβα σε μπλε και λευκό
Οι μπλε και λευκές φούντες και ταινίες πάνω στη στολή παραπέμπουν στα χρώματα της ελληνικής σημαίας.
Τσαρούχια
Τα διάσημα τσαρούχια είναι χειροποίητα, από σκληρό κόκκινο δέρμα, με βάρος περίπου 1,5 κιλό το καθένα και δεκάδες– έως και 120 –καρφιά στη σόλα, που δίνουν τον χαρακτηριστικό ήχο στο βήμα του τσολιά. Η μαύρη φούντα στην άκρη συνδέεται παραδοσιακά με την ιδέα ότι, παλιότερα, μπορούσε να κρύβει λεπίδα για μάχη σώμα με σώμα.
Κάθε στολή είναι χειροποίητη και ραμμένη στα μέτρα του κάθε εύζωνα. Δεν είναι κοστούμι που “περνάει” από φαντάρο σε φαντάρο. Η προεδρική ιστοσελίδα αλλά και αφιερώματα σημειώνουν ότι η κατασκευή μιας πλήρους στολής μπορεί να χρειαστεί εβδομάδες ή και μήνες, καθώς κάθε κέντημα είναι μοναδικό.
Η καθημερινότητα ενός “αγάλματος”
Πίσω από την τελετουργία, υπάρχει μια πολύ σκληρή καθημερινότητα. Οι εύζωνες κάνουν συνεχείς πρόβες κίνησης και συγχρονισμού. Υπομένουν ώρες αγαλματένιας στάσης, συχνά υπό ακραίες καιρικές συνθήκες.Αλλάζουν κουστούμι και εξάρτυση ανάλογα με την εποχή (χειμερινός/θερινός ντουλαμάς, επίσημη φουστανέλα κ.λπ.). Συμμετέχουν συστηματικά σε παρελάσεις, δοξολογίες, επισκέψεις ξένων ηγετών, τελετές ανόδου-καθόδου σημαίας στην Ακρόπολη
Η κορύφωση αυτού του τελετουργικού είναι η “Μεγάλη Αλλαγή” κάθε Κυριακή στις 11:00, όταν ολόκληρη η Φρουρά, με στρατιωτική μπάντα, παρελαύνει από το στρατόπεδο Τζαβέλλα μέχρι το Σύνταγμα. Για τους τουρίστες είναι ένα από τα “must see” της Αθήνας. Για τους Αθηναίους, ένα παράξενα καθησυχαστικό σταθερό σημείο σε μια πόλη που αλλάζει συνέχεια.
Από τη φουστανέλα της Επανάστασης στις παρελάσεις της ομογένειας
Η στολή των Ευζώνων έχει τις ρίζες της στα ρούχα των κλεφτών και των αρματολών της Επανάστασης του 1821. Γι’ αυτό και η εικόνα του τσολιά “κουμπώνει” τόσο φυσικά με την εθνική αφήγηση: είναι ταυτόχρονα μνήμη πολέμου, λαϊκή φορεσιά και κρατικό έμβλημα.
Δεν είναι τυχαίο ότι στις παρελάσεις της 25ης Μαρτίου, αλλά και σε σχολικές γιορτές, τα μικρά αγόρια ντύνονται τσολιαδάκια· η μίμηση της στολής γίνεται τελετουργικό μύησης στη συλλογική μνήμη. Αντίστοιχα, οι εμφανίσεις των Ευζώνων σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη ή το Σικάγο, στις εθνικές επετείους, λειτουργούν σχεδόν σαν “ζωντανή σημαία” για τη διασπορά.
Σε μια εποχή που όλα μοιάζουν ρευστά, ο τσολιάς παραμένει σταθερός, κυριολεκτικά και συμβολικά. Είναι ένας 20χρονος φαντάρος που κουβαλά πάνω του: Την ιστορία της μοναρχίας και της δημοκρατίας, την Επανάσταση και τη Μικρασιατική Καταστροφή, τους Βαλκανικούς, τον Β΄ Παγκόσμιο, τον Εμφύλιο, αλλά και τη σύγχρονη Ελλάδα της κρίσης, της Ευρώπης, της παγκοσμιοποίησης.
Κάθε φορά που το τσαρούχι του χτυπά στο μάρμαρο μπροστά από τη Βουλή, εκείνη η κίνηση είναι κάτι παραπάνω από τουριστικό “θέαμα”. Είναι η υπενθύμιση ότι, πίσω από κάθε σύμβολο, υπάρχει ένας άνθρωπος που στέκεται όρθιος για όλους τους υπόλοιπους.
Αυτό είναι, τελικά, το αφήγημα για τους τσολιάδες. Μια χώρα που, όσο κι αν αλλάζει, επιμένει να φυλάει τις συμβολικές της “σκοπιές” με στολή, τελετουργία και μια φουστανέλα που μετράει 400 χρόνια μνήμης σε κάθε πιέτα.
