Κάθε φορά που ανοίγει συζήτηση για τη Γάζα, σχεδόν προβλέπεις την ατάκα που θα σκάσει σαν ρολόι: «Για την Κύπρο δε μιλάτε». Σα να υπάρχει λίστα προτεραιότητας στον ανθρώπινο πόνο, ή ένα Excel όπου καταγράφουμε ποιες τραγωδίες «επιτρέπεται» να μας συγκινούν. Αν ήταν έτσι, η ανθρωπιά θα λειτουργούσε σαν εκπτωτικό κουπόνι: το έδωσες μια φορά, τέλειωσε.
Η Κύπρος είναι το textbook παράδειγμα του τι σημαίνει «παγωμένη σύγκρουση». Ανεξαρτησία το 1960, πραξικόπημα το ’74, τουρκική εισβολή, 37% του νησιού υπό κατοχή, 200.000 εκτοπισμένοι, αγνοούμενοι, μισό αιώνα «διαπραγματεύσεων» που μοιάζουν περισσότερο με αναβολές παρά με λύσεις. ΟΗΕ, ψηφίσματα, διεθνές δίκαιο – όλα υπάρχουν, αλλά η Πράσινη Γραμμή παραμένει εκεί. Αυτό δεν το αγνοεί κανείς σοβαρός άνθρωπος.
Κι όμως, κάθε φορά που τολμάς να μιλήσεις για τη Γάζα, πετάγεται κάποιος να σου υπενθυμίσει την Κύπρο, λες και το ένα ακυρώνει το άλλο. Η Γάζα δεν είναι μόδα στα social media. Από τη Νάκμπα του 1948 μέχρι τον αποκλεισμό του 2007 και τις επαναλαμβανόμενες επιθέσεις (2008, 2014, 2021, και πάει λέγοντας), οι κάτοικοί της ζουν εγκλωβισμένοι, με διαλυμένες υποδομές και χιλιάδες νεκρούς αμάχους. Να μην μιλήσεις γι’ αυτό; Γιατί; Για να μη «χαλάσεις» την ισορροπία στον υποτιθέμενο πίνακα σκορ;
Η ιδέα ότι αν μιλάς για τη Γάζα «ξεχνάς» την Κύπρο είναι τόσο παράλογη όσο το να πεις σε έναν γιατρό πως αν σώζει καρδιοπαθείς αδιαφορεί για τους καρκινοπαθείς. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι κουπόνια που τελειώνουν· δεν υπάρχει μηνιαίο όριο αλληλεγγύης. Αντί να απαιτούμε σιωπή για τη μία αδικία, θα μπορούσαμε – σοκαριστική ιδέα – να απαιτούμε δικαιοσύνη και για τις δύο.
Αλλά όχι. Είναι πιο εύκολο να παίζεις το χαρτί της υποκρισίας, να δείχνεις με το δάχτυλο και να κουνάς το κεφάλι: «Εσείς δεν είπατε τίποτα για την Κύπρο». Λες και αυτοί που φωνάζουν τώρα για τη Γάζα κρατούν το τηλεχειριστήριο της Ιστορίας. Σα να ξεχνάμε ότι επί δεκαετίες οργανώσεις, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και ακτιβιστές υπενθυμίζουν αδιάκοπα το Κυπριακό – απλώς, ίσως, δεν ήταν trending στο Twitter.
Η περίπτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας
Η Κύπρος απέκτησε ανεξαρτησία από το Ηνωμένο Βασίλειο το 1960 με τις Συμφωνίες Ζυρίχης–Λονδίνου, οι οποίες καθόρισαν συνταγματική ισορροπία μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Οι δικοινοτικές συγκρούσεις που ξέσπασαν το 1963–64 οδήγησαν στην ανάπτυξη ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ (UNFICYP) με το Ψήφισμα 186 (1964) του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Το πραξικόπημα της ελληνικής χούντας στις 15 Ιουλίου 1974 κατά του Προέδρου Μακαρίου έδωσε στην Τουρκία την αφορμή να εισβάλει στις 20 Ιουλίου 1974 («Επιχείρηση Αττίλας»), καταλαμβάνοντας τελικά περίπου το 37% του νησιού. Περίπου 200.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν, ενώ αγνοούμενοι παραμένουν καταγεγραμμένοι. Η διεθνής κοινότητα καταδίκασε την εισβολή: τα Ψηφίσματα 541 (1983) και 550 (1984) του Συμβουλίου Ασφαλείας χαρακτηρίζουν το ψευδοκράτος στη βόρεια Κύπρο νομικά άκυρο και καλούν όλα τα κράτη να μην το αναγνωρίσουν. Μέχρι σήμερα, η Κυπριακή Δημοκρατία παραμένει διχοτομημένη, με την Πράσινη Γραμμή να εποπτεύεται από την UNFICYP.
Η περίπτωση της Γάζας και του Ισραήλ
Η σύγκρουση Ισραήλ–Παλαιστίνης έχει ρίζες στη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη Βρετανική Εντολή (1920–1948). Η δημιουργία του κράτους του Ισραήλ το 1948 και ο Αραβοϊσραηλινός πόλεμος που ακολούθησε οδήγησαν στη Νάκμπα (Καταστροφή), δηλαδή τον εκτοπισμό περίπου 700.000 Παλαιστινίων. Μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967, το Ισραήλ κατέλαβε τη Λωρίδα της Γάζας, τη Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ.
Παρά την αποχώρηση των ισραηλινών εποικισμών από τη Γάζα το 2005, ο ισραηλινός και αιγυπτιακός αποκλεισμός που επιβλήθηκε από το 2007 έχει επιδεινώσει τις ανθρωπιστικές συνθήκες. Οι επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις (π.χ. 2008–09, 2014, 2021) έχουν προκαλέσει χιλιάδες θανάτους αμάχων. Ψηφίσματα του ΟΗΕ, όπως το 242 (1967) και το 338 (1973), ζητούν αποχώρηση από κατεχόμενα εδάφη και σεβασμό του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, ενώ διεθνείς οργανώσεις έχουν καταδικάσει τόσο τις επιθέσεις κατά αμάχων από τη Χαμάς όσο και τις δυσανάλογες στρατιωτικές ενέργειες του Ισραήλ.
Η συνέπεια ως θεμελιώδης αρχή
Η υπεράσπιση της διεθνούς νομιμότητας στην Κύπρο δεν μπορεί να θεωρηθεί παρωχημένη, όπως και η κριτική για τις ανθρωπιστικές συνέπειες στη Γάζα δεν μπορεί να θεωρηθεί μονομερής. Η διεθνής κοινότητα, αν θέλει να είναι αξιόπιστη, οφείλει να εφαρμόζει τις ίδιες αρχές σε κάθε σύγκρουση: σεβασμός της κυριαρχίας, προστασία των αμάχων, τήρηση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και ειρηνική επίλυση διαφορών.
Η σύγκριση πληγών δεν αποφέρει δικαιοσύνη ούτε λύση. Αντιθέτως, η γνώση της ιστορίας, η ενσυναίσθηση και η συνέπεια στις αξίες μας μπορούν να αποτελέσουν γέφυρες αλληλεγγύης. Το να υπερασπίζεται κανείς τα δικαιώματα των Παλαιστινίων δεν σημαίνει λήθη για την Κύπρο· σημαίνει προσήλωση σε έναν κόσμο όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα και η διεθνής νομιμότητα ισχύουν για όλους.
Η συνέπεια στις αρχές
Το να θυμίζουμε την αδικία στην Κύπρο δεν είναι αναχρονισμός· είναι καθήκον μνήμης και δικαιοσύνης. Αντίστοιχα, το να μιλάμε για τους αμάχους στη Γάζα δεν στρέφεται κατά ενός λαού αλλά κατά της βίας και των παραβιάσεων δικαιωμάτων. Η διεθνής νομιμότητα –είτε πρόκειται για τα σύνορα της Κύπρου είτε για την προστασία των αμάχων στην Παλαιστίνη– πρέπει να εφαρμόζεται χωρίς εξαιρέσεις.
Η σύγκριση πληγών δεν προσφέρει λύση. Αντί για πόλωση, χρειάζεται ενσυναίσθηση, γνώση της ιστορίας και συνέπεια στις αξίες μας. Η αλληλεγγύη δεν είναι περιορισμένος πόρος: το να υπερασπίζεσαι τους αμάχους στη Γάζα δεν σημαίνει ότι ξεχνάς την Κύπρο· σημαίνει ότι πιστεύεις σε έναν κόσμο όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα ισχύουν παντού.
«Όλοι οι Παλαιστίνιοι είναι Χαμάς;» – Το κλισέ που βολεύει τους πάντες
Α, ναι. Το εύκολο αφήγημα: «Οι Παλαιστίνιοι είναι όλοι με τη Χαμάς και δεν τους θέλει κανείς». Βολικό, ε; Αν το πιστέψεις, δεν χρειάζεται να σκεφτείς τίποτα άλλο: ούτε ιστορία, ούτε πολιτική, ούτε το γεγονός ότι μιλάμε για πάνω από δύο εκατομμύρια ανθρώπους στη Γάζα, οι μισοί από τους οποίους είναι παιδιά.
Η πραγματικότητα είναι ότι η Χαμάς κέρδισε τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές το 2006 με 44%–45% των ψήφων, κυρίως ως διαμαρτυρία ενάντια στη διαφθορά της Φατάχ. Από τότε δεν έγιναν νέες εκλογές. Το να λες ότι όλοι οι Παλαιστίνιοι είναι Χαμάς είναι σαν να λες ότι κάθε Αμερικανός υποστηρίζει κάθε ενέργεια της κυβέρνησής του επειδή μια φορά ψήφισε. Ή σαν να υποθέτεις ότι κάθε Κύπριος ή Έλληνας ταυτίζεται με τις χειρότερες πράξεις πολιτικών του παρελθόντος.
Όσο για το «δε τους θέλει κανείς»: πολλές αραβικές χώρες είχαν – και έχουν – περίπλοκες σχέσεις με την Παλαιστινιακή ηγεσία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι απορρίπτουν τον παλαιστινιακό λαό. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες χώρες στον ΟΗΕ υποστηρίζουν τη λύση των δύο κρατών και αναγνωρίζουν τα δικαιώματα των Παλαιστινίων. Το να παρουσιάζεις 5,5 εκατομμύρια ανθρώπους ως «ανεπιθύμητους» είναι ένας τρόπος να αποφύγεις τη συζήτηση για κατοχή, αποκλεισμό και δικαιώματα.
Η γενίκευση «είναι όλοι Χαμάς» είναι απλώς ένας εύκολος τρόπος να απο-ανθρωποποιήσεις έναν λαό. Δεν χρειάζεται να δεις τα παιδιά που παίζουν σε κατεστραμμένες γειτονιές, ούτε τις οικογένειες που προσπαθούν να επιβιώσουν χωρίς ρεύμα ή πόσιμο νερό. Είναι πιο εύκολο να τους βάλεις όλους στο ίδιο κουτί και να πεις: «Αυτοί φταίνε για τη μοίρα τους».
