array(0) {
}
                            

Γράφει ο Γ. Στείρης Καθηγητής Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ

Εδώ και αρκετά χρόνια έχει επικρατήσει η εντύπωση περί σύνδεσης των Χριστουγέννων με τα Σατουρνάλια (Saturnalia) και την εορτή του  Ήλιου Ανίκητου (Dies Natalis Solis Invicti). Συγκεκριμένα, υποστηρίζεται, από ειδικούς και μη, ότι τα Χριστούγεννα εορτάζονται στις 25 Δεκεμβρίου, διότι οι Χριστιανοί θέλησαν να υποκαταστήσουν τις παγανιστικές εορτές με μια δική τους.

Τα Σατουρνάλια -μια αρχαία ρωμαϊκή εορτή προς τιμήν του Κρόνου- λάμβαναν χώρα στις 17 Δεκεμβρίου και εξελίχθηκαν, στον 1^ο π.Χ. αιώνα, σε εβδομαδιαία εορτή (17-23 Δεκεμβρίου). Από την άλλη, η εορτή του Ήλιου Ανίκητου θεωρείται πως θεσπίστηκε το 274 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Αυρηλιανό (214-275 μ.Χ.) και πως αυτός επέλεξε την 25^η Δεκεμβρίου, καθώς από τον 2^ο μ.Χ. αιώνα είχε αρχίσει να αναφέρεται η συγκεκριμένη ως ημέρα γέννησης του Ηλίου (ημερολόγιο Αντίοχου του Αθηναίου).

Φαίνεται όμως ότι, στην πραγματικότητα, η εορτή του Ήλιου Ανίκητου εμπεδώνεται στα μέσα του 4^ου μ.Χ. αιώνα, την περίοδο που ο αυτοκράτορας Ιουλιανός πάσχιζε να αποκαταστήσει την αίγλη της παγανιστικής λατρείας. Ο Steven Hijmans επισημαίνει ότι η αρχαιότερη μαρτυρία για τον εορτασμό του Ήλιου Ανίκητου στις 25 Δεκεμβρίου προέρχεται από την εποχή του αυτοκράτορα Ιουλιανού (331-363 μ.Χ.) και όχι του Αυρηλιανού. Η τελευταία αναφορά στην εορτή του Ήλιου Ανίκητου, σε επίσημη επιγραφή, χρονολογείται το 387 μ.Χ., σε μια εποχή, ούτως ή άλλως, παρακμής του παγανισμού.

Όσον αφορά τα Χριστούγεννα, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (περ.150-216 μ.Χ.) μαρτυρεί ότι στην εποχή του δεν υπήρχε ομοφωνία περί των Χριστουγέννων: κάποιοι πρότειναν την 20^η Μαΐου και άλλοι την 28^η Αυγούστου. Όμως από τα μέσα του 4^ου αιώνα είχαν επικρατήσει δύο άλλες ημερομηνίες: η 25^η Δεκεμβρίου στη Δύση και η 6^η Ιανουαρίου στην Ανατολή.

Η επιλογή των Χριστιανών της Δύσης να εορτάζονται τα Χριστούγεννα την 25^η Δεκεμβρίου προέκυψε, κατά τον Louis Duchesne, ως συνέπεια της καθιέρωσης της 25^ης Μαρτίου ως ημέρας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ο Τερτυλλιανός (155-240 μ.Χ.), μελετώντας το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, είχε αποφανθεί ότι ο Ιησούς μαρτύρησε στο Σταυρό στις 25 Μαρτίου.  Μιας και οι πρώιμοι Χριστιανοί πίστευαν ότι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου και η Σταύρωση του Κυρίου συνέβησαν την ίδια ημέρα, επικράτησε να εορτάζεται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου την 25^η Μαρτίου. Η μαρτυρία του Ιερού Αυγουστίνου (354-430 μ.Χ.), στο Περί Τριάδος, είναι ενδεικτική για την ημερολογιακή σύμπτωση Ευαγγελισμού και Σταύρωσης. Οπότε η Γέννηση του Χριστού έπρεπε να τιμάται εννέα μήνες αργότερα, ύστερα από μια απόλυτα ολοκληρωμένη κύηση.

Στην Ανατολή όμως είχε επικρατήσει εν πολλοίς η ερμηνεία του Επιφάνιου Σαλαμίνας (315-403 μ.Χ.), ο οποίος, μετά τους δικούς του υπολογισμούς, τοποθετούσε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και τη Σταύρωση του Κυρίου στις 6 Απριλίου, οπότε τα Χριστούγεννα έπρεπε να εορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος (349-407 μ.Χ.) επιχειρηματολόγησε, το 386 μ.Χ., υπέρ του ενιαίου εορτασμού των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου, όντας πεπεισμένος ότι αυτή είναι η ορθή ημερομηνία. Σε ομιλία του, στην Αντιόχεια της Συρίας, αναφέρει ότι οι περισσότεροι Χριστιανοί στην Ευρώπη, από τη Θράκη έως την Ισπανία, είχαν αποδεχθεί την 25^η Δεκεμβρίου ως ημέρα των Χριστουγέννων πολλά χρόνια νωρίτερα, ύστερα από εκτενή μελέτη. Ο εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου είχε αρχίσει να εμπεδώνεται και στην Ανατολή πριν από την εκφώνηση της συγκεκριμένης ομιλίας του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, ο οποίος όμως έδωσε την απαιτούμενη ώθηση για την οριστική αλλαγή.

Ευρωπαίοι μελετητές, το 18^ο αιώνα, πρόσεξαν μια σημείωση ανωνύμου, σε χειρόγραφο του Διονυσίου bar-Salibi (Σύρου επισκόπου του 12^ου αιώνα), σύμφωνα με την οποία η εορτή των Χριστουγέννων μετατέθηκε από τις 6 Ιανουαρίου στις 25 Δεκεμβρίου, ώστε να συμπίπτει με την παγανιστική εορτή του Ήλιου Ανίκητου. Αυτή η μοναδική, ατεκμηρίωτη και ανιστόρητη μαρτυρία εκλήφθηκε ασμένως ως η ορθή, για λόγους που εκφεύγουν του σύντομου αυτού άρθρου.

Η σύγχρονη όμως έρευνα αμφισβητεί πειστικά αυτή τη διαδεδομένη πεποίθηση και δείχνει ότι στην πραγματικότητα οι παγανιστές αποπειράθηκαν να προσαρμόσουν τον εορτασμό του Ήλιου Ανίκητου στα Χριστούγεννα και όχι το αντίστροφο. Δηλαδή, επιχείρησαν, πιθανότατα επί αυτοκράτορα Ιουλιανού, να καθιερώσουν στις 25 Δεκεμβρίου μια δική τους εορτή για να ανταγωνιστούν τους Χριστιανούς, οι οποίοι ήταν πολυπληθέστεροι και πλέον δυναμικοί.