Η 28η Οκτωβρίου δεν γράφτηκε μόνο στα βουνά της Πίνδου· γράφτηκε και στα σανίδια, στα μικρόφωνα και στις καρδιές του κοινού. Ηθοποιοί και τραγουδιστές έδωσαν τη δική τους μάχη. Αλλοι με στολή στην πρώτη γραμμή, άλλοι με τραγούδια και επιθεωρήσεις που εμψύχωναν έναν ολόκληρο λαό.
Η φωνή που έγινε σύμβολο ήταν η Σοφία Βέμπο. Ταυτίστηκε με το Έπος του 40. «Τραγουδίστρια της Νίκης», με κορυφαίο το «Παιδιά της Ελλάδος, παιδιά» (στίχοι Μίμη Τραϊφόρου, μουσική Μιχάλη Σουγιούλ), τραγούδι–ορόσημο των ημερών. Συνέχισε να εμψυχώνει στρατιώτες και κοινό και μετά την Κατοχή, αφήνοντας κληρονομιά που παραμένει ζωντανή.
Στην πρώτη γραμμή του μετώπου Πολλοί αγαπημένοι ηθοποιοί ΠΟΥ επιστρατεύτηκαν και πολέμησαν:
— Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, με μαρτυρίες για σκληρές μάχες στο αλβανικό μέτωπο.
— Μάνος Κατράκης, που έσπευσε στο μέτωπο και κινδύνευσε σοβαρά.
— Κώστας Χατζηχρήστος, απόφοιτος της Σχολής της Σύρου, πολέμησε και υπέστη κρυοπαγήματα.
— Λάμπρο Κωνσταντάρα που πληροφορίες αναφέρουν τραυματισμό στο μέτωπο.
Κληρονομιά που μας αφορά
Το τότε «όπλο» του πολιτισμού—τραγούδι, σάτιρα, θέατρο—έδειξε πως η τέχνη μπορεί να γίνει ασπίδα, εμψύχωση και μνήμη. Από τα χαρακώματα ως τη ραδιοφωνία και τις σκηνές, οι Έλληνες καλλιτέχνες απέδειξαν ότι η αντίσταση δεν γράφεται μόνο με σφαίρες, αλλά και με φωνές που δεν σωπαίνουν.
Στην Αθήνα, τα θέατρα γέμισαν με πολεμικές επιθεωρήσεις. Η Άννα Καλουτά έμεινε θρυλική σε νούμερα όπως το «Ευζωνάκι», ενώ συμμετοχές και τραγούδια της Ρένας Βλαχοπούλου και άλλων καλλιτεχνών “έδεσαν” το μέτωπο με τα μετόπισθεν. Παράλληλα, σατιρικά τραγούδια και νούμερα για τον Μουσολίνι (“Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του”, «Κορόιδο Μουσολίνι» κ.ά.) έγιναν στιγμιότυπα αντίστασης του καθημερινού κόσμου.
Η Σωτηρία Μπέλλου οργανώθηκε στο ΕΑΜ, τραγούδησε για τραυματίες και αγωνιστές, συνελήφθη και βασανίστηκε από τις κατοχικές δυνάμεις. Στις ίδιες ράγες αλληλεγγύης, η Δανάη Στρατηγοπούλου ανέπτυξε έντονη αντιστασιακή δράση, με τραγούδι και φροντίδα για τους αδύναμους. Η Ρόζα Εσκενάζυ, εβραϊκής καταγωγής ρεμπέτισσα, συνέχισε να τραγουδά μέσα στην Κατοχή αντιμετωπίζοντας υπαρκτούς κινδύνους—μια διαδρομή που συνδέθηκε και με πράξεις προστασίας διωκόμενων.
