Το νέο MFF είναι πολιτική πράξη. Όχι απλώς προϋπολογισμός. Λίγα πολιτικά οικοδομήματα στον κόσμο κουβαλούν τόση προσδοκία όσο η Ευρωπαϊκή Ένωση. Δημιουργήθηκε ως απάντηση στην ήπειρο των πολέμων, εξελίχθηκε σε κοινότητα ειρήνης, δικαιωμάτων και οικονομικής σύγκλισης. Και για δεκαετίες, ήξερε να επαναπροσδιορίζεται.

Το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (MFF) ήταν πάντα ο μηχανισμός με τον οποίο αποκτούσε σχήμα αυτή η πολιτική ταυτότητα. Δεν ήταν ποτέ απλώς ένας δημοσιονομικός χάρτης. Ήταν κάθε φορά μια άσκηση πολιτικής αυτογνωσίας για την ΕΕ: σε τι θέλει να επενδύσει, ποιους θέλει να στηρίξει και τι προτείνει στον κόσμο.

Για δεκαετίες, οι δαπάνες του αντανακλούσαν συλλογικές Ευρωπαϊκές προτεραιότητες: πολιτική συνοχής, κοινή αγροτική πολιτική, επενδύσεις στην καινοτομία, την πράσινη ανάπτυξη, τα δημόσια αγαθά. Η Πράσινη Συμφωνία, το πρόγραμμα Horizon Europe, οι μηχανισμοί περιφερειακής ανάπτυξης, όλα προωθούσαν ένα πρότυπο Ένωσης που φιλοδοξούσε να ηγείται μέσω κανόνων και αξιών, την περίφημη normative power.

Αυτή η ισορροπία, όμως, αλλάζει. Στις 16 Ιουλίου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την πρότασή της για το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (2028–2034), ύψους σχεδόν 2 τρισ. ευρώ (1,816 τρισ. σε τιμές 2025), ή 1,26% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ) της ΕΕ. Στο επίκεντρο βρίσκονται πλέον η άμυνα, η ανταγωνιστικότητα, η στρατηγική αυτονομία και η ευελιξία. Με εργαλεία όπως ο Ευρωπαϊκός Ταμειακός Μηχανισμός για Κρίσεις, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας (€409 δισ.), αλλά και την πενταπλάσια αύξηση της χρηματοδότησης για άμυνα και ασφάλεια, η Επιτροπή προτείνει έναν προϋπολογισμό με γεωπολιτική κατεύθυνση. Η συνοχή και η ΚΑΠ παραμένουν, αλλά ενσωματώνονται σε ενιαία Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικής Σχέσης, απομακρυνόμενες από την πολιτική προτεραιότητα που είχαν παραδοσιακά.

Οι πολλαπλές κρίσεις της τελευταίας πενταετίας, πανδημία, πόλεμος στην Ουκρανία, γεωπολιτική αποσταθεροποίηση, ενεργειακή ανασφάλεια, μεταναστευτικές πιέσεις, έχουν αλλάξει ριζικά τις πολιτικές προτεραιότητες της Ένωσης. Το τρέχον MFF (2021–2027) χρειάστηκε ήδη ενδιάμεση αναθεώρηση. Οι πρόσθετοι πόροι κατευθύνθηκαν κυρίως προς την άμυνα, την προστασία των εξωτερικών συνόρων, την ανταγωνιστικότητα και την τεχνολογική αυτονομία.

Η ΕΕ επιχειρεί να γίνει γεωπολιτικός δρων, όχι απλώς κανονιστικός παράγοντας. Και αυτή η στροφή είναι, σε μεγάλο βαθμό, αναγκαία. Δεν μπορεί να παραμένει παθητικός παρατηρητής σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από σφαίρες επιρροής και ωμή ισχύ. Η ενίσχυση της Ευρωπαϊκής άμυνας, η στήριξη των στρατηγικών αλυσίδων εφοδιασμού, η ικανότητα ταχείας παρέμβασης σε γεωπολιτικά μέτωπα είναι κρίσιμοι στόχοι.

Το ερώτημα είναι αν αυτή η στροφή θα συνοδευτεί από την απαραίτητη πολιτική πυξίδα. Διότι αν το νέο MFF μετατραπεί σε εργαλείο επενδύσεων χωρίς πρόσημο, χωρίς κοινωνική και περιβαλλοντική στόχευση, χωρίς ενδυνάμωση της θεσμικής συνοχής, τότε η ΕΕ κινδυνεύει να απολέσει ακριβώς εκείνο που τη διαφοροποιούσε.

Ήδη υπάρχουν ενδείξεις κόπωσης: η Πράσινη Συμφωνία αμφισβητείται εκ των έσω, το Horizon Europe απειλείται από δημοσιονομικές μετατοπίσεις, οι πολιτικές συνοχής θεωρούνται αναποτελεσματικές από μερίδα των κυβερνήσεων. Κι όλα αυτά σε μια περίοδο που οι αποκλίσεις, οικονομικές, γεωγραφικές, πολιτικές, διευρύνονται.

Η επίσημη πρόταση ενσωματώνει πολιτικές ισχύος και ανταγωνισμού σε κάθε πτυχή της χρηματοδότησης: από τις τεχνολογίες αιχμής έως τη διαχείριση κρίσεων, από τη μετανάστευση έως τη βιομηχανική αυτονομία. Η ενίσχυση του Erasmus+, η συνέχιση του Horizon Europe, η αναφορά στο κράτος δικαίου και η χρηματοδότηση της εξωτερικής δράσης δείχνουν ότι οι αξίες παραμένουν παρούσες, αλλά όχι ηγεμονικές. Το πολιτικό ερώτημα παραμένει: θα μετατραπεί το MFF σε εργαλείο κοινής Ευρωπαϊκής αφήγησης, ή θα επιβεβαιώσει την πορεία μιας Ένωσης που προσαρμόζεται, αλλά δεν εμπνέει;

Η απουσία μιας ξεκάθαρης πολιτικής αφήγησης επιτείνει την αμηχανία. Η Ένωση μοιάζει ολοένα και περισσότερο ως μηχανισμός διαχείρισης πόρων και κρίσεων, παρά ως πολιτική κοινότητα με όραμα και κατεύθυνση. Η ηγεσία είναι αποσπασματική, η θεσμική φωνή αδύναμη. Από τη Γάζα μέχρι το Σαχέλ, η Ευρώπη παρακολουθεί, σπάνια παρεμβαίνει, ακόμη σπανιότερα επηρεάζει.

Με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να αναζητά νέους ίδιους πόρους, τη νέα Επιτροπή να διαμορφώνει τον στρατηγικό της ορίζοντα και τη συζήτηση για τα “European Public Goods” να εξελίσσεται, το νέο ΠΔΠ μπορεί να εξελιχθεί είτε σε τομή είτε σε χαμένη ευκαιρία. Οι επιλογές των επόμενων μηνών θα δείξουν αν η Ευρώπη μπορεί να αποκτήσει ξανά αφήγηση, ή αν θα παραμείνει εγκλωβισμένη στον ρόλο του απολογητικού διαχειριστή.

Το νέο ΠΔΠ δεν μπορεί να σχεδιαστεί ως αποτύπωμα φορολογικών ή λογιστικών δυνατοτήτων. Οφείλει να λειτουργήσει ως εργαλείο πολιτικής προτεραιοποίησης. Αν ο Ευρωπαϊκός προϋπολογισμός συνεχίσει να διαμορφώνεται αποκλειστικά με όρους διαχείρισης κρίσεων, τότε η ίδια η Ένωση κινδυνεύει να εγκλωβιστεί στον ρόλο του παθητικού διαχειριστή των εξελίξεων. Αντιθέτως, μια στρατηγική που επαναφέρει στο προσκήνιο την κοινωνική συνοχή, την επένδυση στη γνώση και την έρευνα, την υπεράσπιση του κράτους δικαίου και των δημοκρατικών θεσμών, μπορεί να μετατρέψει τον προϋπολογισμό όχι απλώς σε μέσο χρηματοδότησης, αλλά σε καταλύτη της πολιτικής και θεσμικής υπόστασης της Ευρώπης του αύριο.

*

Χρήστος Αβδελλάς

Σύμβουλος Α’ Δημοτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης

Project Manager, reframe.food & Σύμβουλος Ευρωπαϊκών πολιτικών