Η επαναφορά της Ελλάδας στην λεγόμενη επενδυτική βαθμίδα σημαίνει και το επίσημο τέλος της εποχής των μνημονίων. Μιας εποχής που ξεκίνησε το μακρινό Ιανουάριο του 2011, όταν η εταιρία Fitch έγινε η τελευταία από τρεις μεγάλες που υποβάθμισε το αξιόχρεο της χώρας στην κατηγορία των «ομολόγων σκουπιδιών».
Η ιστορική αναδρομή στη σκοτεινή αυτή περίοδο δεν χρησιμεύει σε πολλά. Τη ζήσαμε, και εν πολλοίς τη ζούμε. Ακόμα και αν τα «μνημόνια» με τη στενή έννοια είναι παρελθόν, η χώρα είναι σε υψηλή εποπτεία από την ΕΕ και έχει ελάχιστο δημοσιονομικό χώρο να κινηθεί. Οι συνέπειες της χρεοκοπίας και των μνημονίων είναι εδώ μαζί μας. Τις βλέπουμε στα νέα παιδιά με το πτυχίο στο ένα χέρι και το διαβατήριο στο άλλο. Στις επιχειρήσεις που μετά βίας επιβιώνουν. Στα funds που πιέζουν την αγορά και τους εργαζόμενους. Στην κοινωνία που δεν κάνει πια πλάκα, αλλά είναι με το ζωνάρι λυμένο και έτοιμη ακόμα και για φόνο. Η προβλήτα 2 στον Πειραιά στάζει ακόμα αίμα όταν γράφονται αυτές οι γραμμές…
Ας μιλήσουμε λοιπόν καλύτερα τεχνικά. Τι είναι η επενδυτική βαθμίδα, τι σημαίνει, και, το κυριότερο, τι ΔΕΝ είναι.
Τι είναι οι επενδυτικές βαθμίδες
Υπάρχουν τρείς μεγάλες ιδιωτικές εταιρίες βαθμολόγησης που ακολουθούν οι αγορές: H S&P (Standard & Poors), η Fitch και η Moody’s. Ακολουθεί η DBRS Morningstar, που όμως έχει μικρότερη «αξία» για τους διεθνείς επενδυτές. Αυτές έχουν τέσσερεις επενδυτικές βαθμίδες κλιμακούμενες προς τα κάτω (ΑΑΑ, ΑΑ, Α, ΒΒΒ) και οκτώ μη επενδυτικές βαθμίδες (BB, B, CCC, CC, C, R, SD - επιλεκτική χρεοκοπία και D- ολική χρεοκοπία). Κάθε μια από αυτές, εκτός της ΑΑΑ και της χρεοκοπίας, έχει τρεις υποκατηγορίες («+», χωρίς πρόσημο, και «-») που δείχνει την τάση. Η Moody’s χρησιμοποιεί κάπως διαφορετικά σύμβολά, αλλά η λογική είναι η ίδια.
Κάθε κατηγορία έρχεται και με μια «πιθανότητα χρεοκοπίας». Όσο χαμηλότερη κατηγορία, τόσο υψηλότερη η πιθανότητα χρεοκοπίας. Σε γενικές γραμμές, εταιρίες και κράτη στην επενδυτική βαθμίδα δεν θεωρούνται υποψήφια για χρεοκοπία. Συνήθως οι εταιρίες αξιολόγησης προλαβαίνουν και τα υποβαθμίζουν όταν κάτι πάει στραβά. Από το 2010, μόνο 4 ομόλογα στην επενδυτική βαθμίδα της S&P έχουν χρεοκοπήσει.
Αν και το ρίσκο από την υψηλότερη στη χαμηλότερη βαθμίδα βαίνει σχετικά γραμμικά, μόλις περάσει κάποιος στην μη-επενδυτική βαθμίδα οι πιθανότητες χρεοκοπίας ανεβαίνουν εκθετικά.
Έτσι, ενώ ένα ομόλογο στην ΒΒΒ (τη χαμηλότερη επενδυτική) έχει 1,4 στις χίλιες πιθανότητες να χρεοκοπήσει σε ένα χρόνο, ένα Β ομόλογο έχει τριάντα στις χίλιες (3%) ενώ ένα ομόλογο στην κατηγορία CCC έχει μια στις τέσσερις.
Βέβαια, οι αξιολογήσεις δεν είναι πάντα αξιόπιστες. Η Lehman Brothers ήταν στην κατηγορία ΑΑ πριν χρεοκοπήσει. Η Ελλάδα ήταν στην κατηγορία Α το 2009.
Γιατί είναι σημαντική η επενδυτική βαθμίδα
Η επενδυτική βαθμίδα παγκοσμίως είναι σημαντική γιατί αποτελεί πόλο έλξης για μακροπρόθεσμους και σταθερούς επενδυτές, όπως συνταξιοδοτικά κεφάλαια.
Για την Ελλάδα, και γενικά τις χώρες της Ευρωζώνης, είναι ακόμα πιο σημαντική.
Παγκοσμίως, από το 1971 και μετά, οι κεντρικές τράπεζες έχουν το δικαίωμα να τυπώσουν όσο χρήμα επιθυμούν. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, σε συνεννόηση με την κεντρική κυβέρνηση, μια χώρα με το δικό της νόμισμα θεωρητικά μπορεί να αποφύγει τελείως τη χρεοκοπία, αφού μπορεί να πληρώσει τα χρέη της με τυπωμένο νόμισμα. Στην πράξη, αυτό το νόμισμα γίνεται πληθωριστικό και υποτιμάται βέβαια, και τελικά η χρεοκοπία έρχεται με άλλο τρόπο.
Η ΕΚΤ έχει επίσης το δικαίωμα να τυπώσει όσο χρήμα θέλει. Αλλά πρέπει να συνεννοηθεί με 19 κυβερνήσεις, οι περισσότερες εκ των οποίων μπορεί να αντιτεθούν στην εκτύπωση πληθωριστικών Ευρώ για να «γλυτώσουν» οι κυβερνήσεις του Νότου από τα χρέη τους. Για αυτό άλλωστε υπάρχει το Σύμφωνο Σταθερότητας, ένας «κόφτης» που δεν επιτρέπει μεγάλα ελλείμματα να δημιουργούνται.
Εδώ έρχεται το σημαντικότερο όμως σημείο.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, όπως όλες, έχει κανόνα να μην ρίχνει «καλά λεφτά» για να σώσει τα «κακά λεφτά». Για να μπορεί έστω να αγοράζει Ελληνικά ομόλογα και να αποτρέπει κερδοσκοπικές επιθέσεις ρίχνοντας τις αποδόσεις, πρέπει το χρέος της Ελλάδας να θεωρείται «καλά λεφτά». Αυτό ορίζεται ως το να έχει η χώρα την επενδυτική βαθμίδα από ένα τουλάχιστο οίκο αξιολόγησης. Αλλιώς, η Ελλάδα πρέπει να εξασφαλίζει μια εξαίρεση (waiver) για την οποία πρέπει να γίνει πολιτική συνεννόηση – με τα όποια ανταλλάγματα (από τον Παρθενώνα ως τις Πρέσπες).
Τι σημαίνει η επενδυτική βαθμίδα
Σημαίνει: Ένας βαθμό πολιτικής ελευθερίας. Το βασικότερο κέρδος είναι ότι αν η ΕΚΤ θέλει να αγοράσει Ελληνικά ομόλογα και να αποτρέψει μια κερδοσκοπική επίθεση, που θα μπορούσε να συμβεί και σε πολύ πιο υγιείς οικονομίες, μπορεί να το κάνει χωρίς να χρειαστεί η Ελλάδα κάποια εξαίρεση. Πρακτικά λοιπόν, η Ελλάδα θα έχει μια κεντρική τράπεζα ως «δανειστή της τελευταίας ευκαιρίας» χωρίς προϋποθέσεις και διαπραγματεύσεις.
Σημαίνει: Σημαντικά μικρότερες πιθανότητες χρεοκοπίας. Όταν οι κερδοσκοπικές επιθέσεις μπορούν να αποτραπούν εν τη γενέσει τους, τότε δύσκολα θα ευοδωθούν ή θα πραγματοποιηθούν εξαρχής. Δεν θα είναι πλέον τόσο εύκολο όσο ήταν το 2011 οι αποδόσεις να εκτοξευτούν και η Ελλάδα να μην μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της από τις αγορές.
Σημαίνει: Καλύτεροι και περισσότεροι θεσμικοί επενδυτές. Τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια που αναφέραμε έχουν περίπου $48τρις υπό διαχείριση, δηλαδή 224 φορές το ΑΕΠ της Ελλάδας, αλλά μπορούν, ως επί το πλείστον, να επενδύσουν μόνο σε ομόλογα επενδυτικής βαθμίδας. Μάλιστα, με δεδομένο ότι πλέον υπάρχει πιο επαγγελματική ΕΛΣΤΑΤ και τα δημοσιονομικά της χώρας είναι πιο διαφανή, η επενδυτική βαθμίδα έχει μεγαλύτερη αξία από το 2009.
Σημαίνει: Καλύτεροι στρατηγικοί επενδυτές. Μετά τη χρεοκοπία της Ελλάδας και την φυγή των επιχειρηματιών στο εξωτερικό, πολλές και καλές επιχειρήσεις, όπως τράπεζες, ιδιωτικά νοσοκομεία και άλλα περιήλθαν στην κατοχή ξένων funds. Αυτά έχουν ορίζοντα επένδυσης 5-10 χρόνια το πολύ. Δεν τα ενδιαφέρει η μακροπρόθεσμη ανάπτυξη αλλά το μεσοπρόθεσμο κέρδος. Ειδικά τον τελευταίο χρόνο αυτά τα funds πιέζονται, λόγω υψηλότερων επιτοκίων, και πιέζουν την αγορά και τους εργαζομένους. Με την επενδυτική βαθμίδα θα μπορέσουν να πουλήσουν σε καλύτερες αποτιμήσεις και να ψάξουν την επόμενη χρεοκοπημένη χώρα, αφήνοντας την Ελλάδα σε ένα πιο υγιή δρόμο ανάπτυξης.
Τι ΔΕΝ σημαίνει η επενδυτική βαθμίδα
Δεν σημαίνει: Άδεια για ξόδεμα. Η επενδυτική βαθμίδα επουδενί δεν σηματοδοτεί το τέλος της πορείας προς τη δημοσιονομική προσαρμογή. Η Ελλάδα ακόμα εξαρτάται από την Ευρώπη για την εξυπηρέτηση του μεγαλύτερου μέρους του χρέους της, και η «κανονικότητα» απέχει -πολύ- ακόμα. Όντας μόλις μια βαθμίδα πάνω από τη μη επενδυτική βαθμίδα, θα μπορούσαμε να επιστρέψουμε σε αυτήν πολύ γρήγορα αν δεν είμαστε προσεκτικοί.
Δεν σημαίνει: Απεριόριστη εμπιστοσύνη των αγορών. Οι αγορές ξέρουν παρά την επενδυτική βαθμίδα, το χρέος της Ελλάδας δεν μπορεί ποτέ να αποπληρωθεί. To χρέος προς ΑΕΠ εξακολουθεί να αγγίζει το 195%, με την Ιαπωνία και το Σουδάν να είναι οι μόνες πιο χρεωμένες χώρες. Χώρες με μικρότερο χρέος από την Ελλάδα συμπεριλαμβάνουν την Ερυθραία, τις Μαλδίβες, τη Βενεζουέλα, τη Ζάμπια και το Σουρινάμ. Το Ευρώ επίσης, θεωρείται ως πιο επισφαλής επένδυση από ότι το δολάριο για τους διεθνείς επενδυτές. Το «αφήγημα» έχει τόση σημασία (ίσως και μεγαλύτερη) όση και τα θεμελιώδη μεγέθη. Οι αγορές θέλουν να δουν πολιτική σταθερότητα και επιμονή στο δρόμο της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Αυτό θα δεσμεύσει και τις μελλοντικές κυβερνήσεις.
Εν κατακλείδι, η επενδυτική βαθμίδα είναι ένα σημαντικό ορόσημο σε μια δύσκολη πορεία δημοσιονομικής «διόρθωσης» που ξεκίνησε τον Απρίλη του 2010 στο Καστελόριζο. Επουδενί δεν σημαίνει, όμως χαλάρωση του σκληρού δρόμου στον οποίο πορεύεται η χώρα. Ενός δρόμου που μπορεί να μας κρατάει στο κλαμπ των πλούσιων δυτικών χωρών, άλλα έχει μεγάλο αντίκτυπο στην κοινωνία. Ένα αντίκτυπο που μεγαλώνει με το χρόνο. Η μεγαλύτερη πρόκληση των μελλοντικών κυβερνήσεων θα είναι να κρατήσουν το καράβι σε ευθεία δημοσιονομική πορεία, και παράλληλα να δώσουν ελπίδα σε μια κοινωνία που την έχει χάσει, και μαζί με αυτή την υπομονή της…