Ο J. W. Booth (Τζον Γουίλκς Μπουθ), δολοφόνος του A. Lincoln (Αβραάμ Λίνκολν) (14.04.1865), έγραφε στο ημερολόγιό του: ”Με όλους εναντίον μου, βρίσκομαι εδώ σε απόγνωση. Και γιατί; Γιατί έκανα αυτό για το οποίο ο Βρούτος τιμήθηκε και για το οποίο ο Τέλλος έγινε Ήρωας. Και όμως εγώ, για το ότι σκότωσα ένα μεγαλύτερο τύραννο από όσους γνώρισαν ποτέ οι παραπάνω, θεωρούμαι ένας κοινός φονιάς.”
Εύλογα, προβάλλει το ερώτημα του Μπουθ. Σε τι διαφέρει ένας τυραννοκτόνος από ένα φονιά; Παράλληλα, σε τι διαφέρει ένας τύραννος από έναν αμείλικτο ηγέτη που προσπαθεί να ξεριζώσει μια κατεστημένη αδικία; Και, φυσικά, πόσο αληθινή είναι η ιστορία που περιγράφει τα γεγονότα και πόσο μύθος, περίπου σαν τον Κοντορεβυθούλη και το Δράκο;
Θα αρχίσω από την αξιοπιστία των αφηγήσεων. Ακόμη και για γεγονότα που εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια μας, ποτέ δεν έχομε πλήρη αντίληψη. Εξαρτώνται οι εντυπώσεις μας από τη γωνιά που τα είδαμε, αλλά και από τις προκαταλήψεις μας. Πολύ περισσότερο, βέβαια, αν δεν είμαστε αυτόπτες, αλλά τα μάθαμε από άλλους. Γι΄ αυτό τα δικαστήρια δεν αρκούνται στις καταθέσεις των μαρτύρων, αλλά τις διασταυρώνουν με απτά τεκμήρια. Ένα πασίγνωστο γεγονός.
Στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 αεροπλάνα οδηγούμενα από φανατικούς εξτρεμιστές μετά από αεροπειρατεία, έπεσαν πάνω στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης αυτοκτονώντας, αλλά και προκαλώντας το θάνατο χιλιάδων αθώων, άμαχων πολιτών. Ο θεωρούμενος υπεύθυνος, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν εκτελέσθηκε από το επίσημο Αμερικανικό κράτος χωρίς να δικαστεί, όπου θα αποδεικνυόταν, όσο γίνεται πιο αξιόπιστα, η ενοχή του.
Οι πιλότοι που έφεραν την καταστροφή χαρακτηρίστηκαν ως απαίσιοι άμεσοι δολοφόνοι χιλιάδων αθώων ανθρώπων. Από την πλευρά πολλών μουσουλμάνων όμως θεωρήθηκαν σπουδαίοι ήρωες, αφού μάλιστα πλήρωσαν οικειοθελώς τη, ”μεγαλειώδη” γι΄ αυτούς, πράξη τους με τη ζωή τους. Ενισχύοντας το συνωμοσιολογικό μυστήριο. αναφέρεται ανάμειξη του Σιωνισμού, καθώς, ισχυρίζονται κάποιοι, στους Δίδυμους Πύργους δεν είχαν πάει εκείνη τη μέρα όσοι Εβραίοι εργάζονταν εκεί.
Πόσο αξιόπιστα σας φαίνονταν όλα αυτά; Αν υπάρχει αναξιοπιστία ως προς την επίσημη εκδοχή γεγονότων που έγιναν μπροστά στα μάτια μας, αφού τα βλέπαμε στην τηλεόραση όσο εξελίσσονταν, πόσο αξιόπιστα είναι τα θρυλούμενα ηρωικά κατορθώματα; Τόσο διαδεδομένες απόψεις, από την άλλη, όση άλως αναξιοπιστίας και αν τις περιβάλλει, έχουν κάποιο αληθινό πυρήνα.
Στον Τρωικό Πόλεμο, ”ήρωες” Έλληνες νίκησαν τους Τρώες που μας είχαν προσβάλλει κλέβοντάς μας την ωραιότερη γυναίκα του κόσμου και έκαψαν συθέμελα μια πολιτισμένη πολιτεία. Παραμύθι θεωρούνταν ως πριν από 150 χρόνια, όταν ο Ερρίκος Σλήμαν, ερασιτέχνης αρχαιολόγος, αποκάλυψε ερείπια που ταίριαζαν με τις περιγραφές του Ομήρου για το μεγάλο έπος.
Με βάση όμως τον πυρήνα αλήθειας που αναφέρθηκε και την άλω μυθοπλασίας, έρχομαι να συζητήσω το ηθικό πρόβλημα: Πόσο ήρωες και πόσο φονιάδες είναι οι θρύλοι των περιγραφών; Ήδη αναφέρθηκε ένα κριτήριο. Όταν ο φονιάς εκτελεί την πράξη του με αντίτιμο την ίδια τη ζωή του, έχει στοιχεία ηρωισμού.
Μ΄ αυτή την έννοια ήρωες ήταν οι Ιάπωνες καμικάζι που έπεφταν με τα αεροπλάνα τους πάνω στα Αμερικανικά αεροπλανοφόρα για να τα καταστρέψουν στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου.
Ήρωες βέβαια και στο Μεσολόγγι και στο Αρκάδι με τα ολοκαυτώματα που προκάλεσαν οι πολιορκημένοι όταν εισέβαλαν οι Τούρκοι.
Ήρωας και ο Σαμψών που προκάλεσε το θάνατο σε άοπλους Φιλισταίους κλονίζοντας με τη δύναμή του τις κολώνες που στήριζαν το ναό και φωνάζοντας, λέγεται, ”αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων”.
Και ασφαλώς ήρωες οι Αρμόδιος και Αριστογείτων που σκότωσαν τον Τύραννο Ίππαρχο, γιο του Πεισιστράτου, αν και τα κίνητρα του φόνου δεν φαίνεται να ήταν πολύ σαφή, αφού παρεμβαλλόταν και μια περίεργη ερωτοδουλειά.
Κι έτσι η ηρωική πράξη θεμελιώνεται με την εθελούσια προσφορά της ίδιας της ζωής του τελεστή της για το σκοπό της πράξης του.
Ο J. F. Kennedy (Τζον Φιτζέραλντ «Τζακ» Κέννεντι) είχε πει προφητικά πριν από τη δολοφονία του, πως ”αν κάποιος είναι πρόθυμος να ανταλλάξει τη ζωή του με τη ζωή μου, καμιά δύναμη δεν μπορεί να τον σταματήσει”.
Έρχεται λοιπόν τώρα να προβληθεί το άλλο στοιχείο της ηρωικής πράξης, ο σκοπός της. Όποιος σκοτώνει τον άλλον σε μια μονομαχία ή και στήνοντάς του καρτέρι, είναι καθαρά φονιάς, όχι ήρωας. Ήρωας γίνεται αν ο φόνος εξυπηρετεί τα συμφέροντα μιας μεγάλης μερίδας ανθρώπων. Ο Κολοκοτρώνης ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της Επανάστασής μας, ίσως ο μεγαλύτερος. Για τους Τούρκους όμως, ήταν βέβαια ένας απαίσιος σφαγέας, αφού, συνομολόγησε με τους Τούρκους, στην πλειονότητά τους αμάχους, της Τριπολιτσάς να φύγουν ανενόχλητοι και έπειτα άφησε τους ανθρώπους του να τους σφάξουν και να τους ληστέψουν.
Όμως ο στρατηγός δεν είχε ουσιαστικά άλλη λύση. Τι θα έκαναν, πού θα πήγαιναν οι Τούρκοι φεύγοντας από την πόλη όπου είχαν γεννηθεί; Δεν διέθετε ελεύθερο κράτος για να έχει ένα στρατόπεδο να τους συγκεντρώσει αιχμαλώτους. Οι αντάρτες, όπως ήταν οι κλέφτες και αρματολοί στην Επανάσταση, δεν έχουν την πολυτέλεια να διατηρούν αιχμαλώτους. Αυτή είναι μια από τις αιτίες της αγριότητας που συνοδεύει μια επανάσταση και έναν εμφύλιο πόλεμο. Οι φονικές δραστηριότητες των μεγάλων ηρώων της παράδοσής μας οδήγησαν στο γεγονός πως εμείς, ένας λαός αρκετών εκατομμυρίων, τώρα ζούμε ελεύθεροι.
Για να επιστρέψουμε στον Λίνκολν, αυτός πέτυχε την ελευθερία ενός λαού. Όχι όμως της πλειοψηφίας που ήταν οι λευκοί, αλλά της άδικης μεταχείρισης της μειονότητας των μαύρων. Και αυτό με έναν πολυετή εμφύλιο πόλεμο, με όλες τις αγριότητες των εμφυλίων. Και έρχεται το Δίκαιο που οι περισσότεροι, θεωρητικά τουλάχιστον, δεχόμαστε πως σημαίνει πως όλοι πρέπει να ενεργούν υποχρεωτικά όπως βούλεται η πλειοψηφία, αλλά με απόλυτο σεβασμό κάποιων δικαιωμάτων της μειοψηφίας, που στηρίζονται στην ανθρώπινη, κοινωνική, φύση τους.
Από τα πρότυπα του Μπουθ, ο Βρούτος, δολοφόνος του Καίσαρα, δεν θεωρήθηκε ποτέ ήρωας. Και ο W. Tell (Γουλιέλμος Τέλλος) είναι ένας μάλλον μυθικός ήρωας που σκότωσε τον Αυστριακό τύραννο, άλλο αμφισβητούμενο πρόσωπο, και ξεκίνησε την ελευθερία της Ελβετίας.
Τελικά, ο χαρακτηρισμός κάποιου ως ήρωα ή φονιά είναι υπόθεση εκείνων που τον διατηρούν στη μνήμη τους μάλλον παρά συμπέρασμα που προκύπτει από αντικειμενική διασταύρωση ιστορικών μαρτύρων και αρχαιολογικών ερευνών. Οι χαρακτηρισμοί είναι στοιχεία δημοσιογραφικής, όχι ιστορικής, έρευνας, περιγραφή ενός χρονικού, όχι μιας ιστορίας. Ο αναγνώστης έχει ευθύνη, να ξεχωρίσει τα δύο, για να καταλήξει στο δικό του συμπέρασμα. Θα είναι βέβαια μια προκατάληψη, αλλά δική του και όχι φυτεμένη μέσα του από άλλους.
***
Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.co