Ποια είναι η «σπίθα» που «πυροδοτεί» την επέλαση του Αλτσχάιμερ στον εγκέφαλο; Γιατί κάποιοι άνθρωποι που βιώνουν αλλαγές στον εγκέφαλο οι οποίες παραπέμπουν σε Αλτσχάιμερ τελικά δεν αναπτύσσουν άνοια; Ερωτήματα όπως αυτά απασχολούν τους νευροεπιστήμονες εδώ και δεκαετίες- και ομάδα ερευνητών στην Ιατρική Σχολή του Harvard (HMS) ίσως έχει βρει την απάντηση, η οποία δεν είναι άλλη από την ανεπάρκεια λιθίου στον εγκέφαλο.
Η εν λόγω έρευνα δημοσιεύτηκε την Τετάρτη στο Nature. Στο πλαίσιό της επιδεικνύεται για πρώτη φορά πως το λίθιο εμφανίζεται με φυσικό τρόπο στον εγκέφαλο, τον προστατεύει από τον νευροεκφυλισμό και συμβάλλει στη διατήρηση της κανονικής λειτουργίας των κύριων τύπων εγκεφαλικών κυττάρων. Τα ευρήματα της έρευνας προκύπτουν από μια σειρά πειραμάτων σε ποντίκια και από αναλύσεις ανθρώπινου εγκεφαλικού ιστού και δειγμάτων αίματος από άτομα σε διάφορα στάδια γνωστικής υγείας.
Αναλυτικότερα, οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως η απώλεια λιθίου στον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι μια από τις πιο πρώιμες μεταβολές που μακροπρόθεσμα οδηγούν στο Αλτσχάιμερ- ενώ στα ποντίκια η πτώση των επιπέδων του επιτάχυνε την επιδείνωση της υγείας του εγκεφάλου και την υποβάθμιση της μνήμης. Ακόμη, διαπιστώθηκε πως τα μειωμένα επίπεδα λιθίου προέκυπταν από την πρόσδεση του σε αμυλοειδείς πλάκες (συσσωρεύσεις πρωτεϊνών στον εγκέφαλο) και τη μείωση της ποσότητας που φτάνει στον εγκέφαλο. Σε ένα τελικό σετ πειραμάτων, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι η χρήση ενός νέου σκευάσματος/ ένωσης με λίθιο, που βοηθούσε στην αποτροπή της «αιχμαλώτισής» του από τις αμυλοειδείς πλάκες, είχε ως αποτέλεσμα την αποκατάσταση της μνήμης στα ποντίκια.
Όπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση του Harvard, τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής αξιοποιούν δεδομένα από δεκαετίες παρατηρήσεων σε ασθενείς, «ξεκλειδώνοντας» μια νέα θεωρία σχετικά με την ασθένεια και μια νέα στρατηγική για έγκαιρες διαγνώσεις, πρόληψη και θεραπεία της.
Το Αλτσχάιμερ, το οποίο θεωρείται ότι επηρεάζει 400 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, περιλαμβάνει μια σειρά προβλημάτων/ ανωμαλιών στον εγκέφαλο, όπως συγκεντρώσεις της πρωτεΐνης β- αμυλοειδούς, νευρο-ινικά πλέγματα της πρωτεΐνης ταυ και απώλεια της προστατευτικής πρωτεΐνης REST. Ωστόσο αυτά τα φαινόμενα δεν ήταν σε θέση να οδηγήσουν από μόνα τους στην επίλυση του «αινίγματος» του Αλτσχάιμερ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ότι κάποιοι άνθρωποι που παρουσιάζουν τέτοιες ανωμαλίες δεν επιδεικνύουν επιδείνωση των γνωστικών τους δυνατοτήτων, ενώ πρόσφατες θεραπείες που στοχεύουν το β- αμυλοειδές δεν επαναφέρουν τη μνήμη και έχουν μέτριες επιδόσεις ως προς την επιβράδυνση της επιδείνωσης της γνωστικές υγείας. Είναι επίσης ξεκάθαρο πως γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο, μα και πάλι δεν ήταν δυνατόν να εξηγηθεί γιατί κάποιοι με τέτοια χαρακτηριστικά εμφανίζουν την ασθένεια και κάποιοι όχι.
Το λίθιο, σύμφωνα με τους συντελεστές της έρευνας, ίσως είναι το «κλειδί»- ο «χαμένος κρίκος»: «Η ιδέα πως η ανεπάρκεια λιθίου θα μπορούσε να είναι η αιτία του Αλτσχάιμερ είναι νέα και υποδεικνύει μια διαφορετική θεραπευτική προσέγγιση» λέει χαρακτηριστικά ο Μπρους Γιάνκνερ, καθηγητής Γενετικής και Νευρολογίας στο Ινστιτούτο Blavatnik της HMS και ένας εκ των συντελεστών της έρευνας, η οποία δημιουργεί ελπίδες πως ίσως κάποια στιγμή αρχίσει να χρησιμοποιείται λίθιο για τη συνολική θεραπεία της ασθένειας και όχι μόνο για ένα στοιχείο της (όπως το β- αμυλοειδές και την ταυ).
Μία από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις της συγκεκριμένης μελέτης είναι πως όταν το β- αμυλοειδές αρχίζει να συσσωρεύεται κατά τα πρώτα στάδια της άνοιας, τείνει να «αιχμαλωτίζει» λίθιο, μειώνοντας την επίδραση αυτού στον εγκέφαλο. Τα χαμηλότερα επίπεδα λιθίου επηρεάζουν τους σημαντικότερους τύπους εγκεφαλικών κυττάρων και, στα ποντίκια, οδηγούσαν σε μεταβολές που συνοδεύουν το Αλτσχάιμερ, περιλαμβανομένης της απώλειας μνήμης. Οι επιστήμονες βρήκαν μια κατηγορία ενώσεων λιθίου που μπορούν να ξεφεύγουν από το β- αμυλοειδές. Η χρήση της πιο αποτελεσματικής εξ αυτών (οροτικό λίθιο) αντέστρεφε τα συμπτώματα του Αλτσχάιμερ, απέτρεπε τη ζημιά στα εγκεφαλικά κύτταρα και επανέφερε τη μνήμη.
Αν και τα ευρήματα της έρευνας πρέπει να επιβεβαιωθούν και με κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, δείχνουν πως η μέτρηση των επιπέδων λιθίου θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος έγκαιρης πρόγνωσης του Αλτσχάιμερ- και ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική η διεξαγωγή περαιτέρω ερευνών πάνω σε ενώσεις λιθίου που μπορούν να αποφεύγουν το β- αμυλοειδές για σκοπούς θεραπείας ή πρόληψης.
Αξίζει να σημειωθεί πως άλλες ενώσεις λιθίου χρησιμοποιούνται ήδη για την αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής και της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής, μα χορηγούνται σε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες, οι οποίες μπορεί να είναι τοξικές, ιδιαίτερα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
