Για δεκαετίες, η ανάπτυξη υπήρξε ο απόλυτος στόχος των κρατών. Το ΑΕΠ έγινε το απόλυτο μέτρο της προόδου, η «πυξίδα» της πολιτικής και της δημόσιας συζήτησης. Ωστόσο, οι ανισότητες, η περιβαλλοντική κρίση και η κοινωνική ανασφάλεια δείχνουν ότι κάτι θεμελιώδες έχει χαθεί. Η ευημερία δεν επιτυγχάνεται με την αύξηση του ΑΕΠ· ούτε μπορεί να μετρηθεί μέσα από λογιστικούς τύπους και χρηματικές μονάδες που αγνοούν τη συλλογική ευτυχία. Αυτή η συνειδητοποίηση φέρνει στο προσκήνιο μια νέα πολιτική αναγκαιότητα: την Πολιτική της Ευημερίας.
Η πολιτική του 20ού αιώνα στηρίχθηκε στην πεποίθηση ότι η οικονομική ανάπτυξη ισοδυναμεί με πρόοδο. Αν το ΑΕΠ αυξάνεται, η κοινωνία προοδεύει· αν μειώνεται, βρίσκεται σε κρίση. Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν έγινε ο καθρέφτης της επιτυχίας – ένα μέτρο που υποτίθεται πως θα μετρούσε την ευτυχία των ανθρώπων.
Στον 21ο αιώνα, αυτή η εξίσωση καταρρέει. Η διαχρονική κυριαρχία του ΑΕΠ ως κριτηρίου επιτυχίας των οικονομιών αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο, καθώς αποδεικνύεται ανεπαρκές για να περιγράψει την κοινωνική πραγματικότητα και την ποιότητα ζωής (Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, 2023).
Η αύξηση του ΑΕΠ δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη καλύτερη ζωή. Στις δυτικές χώρες – και ειδικά στην Ελλάδα μετά τη δεκαετία της κρίσης – οι αριθμοί ευημερούν, αλλά η καθημερινότητα μένει στάσιμη, πιο αγχώδης και λιγότερο δίκαιη. Η ανάπτυξη είναι εύθραυστη και χαρακτηρίζεται από χαμηλή παραγωγικότητα, έντονες περιφερειακές ανισότητες, κοινωνική ανασφάλεια και περιορισμένη κοινωνική κινητικότητα.
Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς και στην ίδια την ιδέα της συλλογικότητας έχει διαρραγεί. Το ζητούμενο δεν είναι πια πώς θα αναπτυχθούμε περισσότερο, αλλά πώς θα ζήσουμε καλύτερα.
Τις τελευταίες δεκαετίες αναδύεται διεθνώς μια νέα πολιτική λογική. Η Νέα Ζηλανδία με το Προϋπολογισμό Ευημερίας (Wellbeing Budget, Government of New Zealand), μέτρησε την επιτυχία της όχι με αριθμούς, αλλά με ανθρώπινους δείκτες, θέτοντας ως κεντρικούς στόχους την ψυχική υγεία, τη μείωση της παιδικής φτώχειας και την ισότητα των φύλων. Στην Ουαλία, ο νόμος για την Ευημερία των Μελλοντικών Γενεών (Well-being of Future Generations Act) καθιστά υποχρεωτικό για κάθε δημόσιο οργανισμό να εξετάζει τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των αποφάσεών του για τις επόμενες γενιές. Παράλληλα, ο ΟΟΣΑ με τον δείκτη Better Life Index (OECD Better Life Index), μετρά έντεκα διαστάσεις ευημερίας, από τη στέγαση και την εκπαίδευση μέχρι το περιβάλλον και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και προωθεί την έννοια της οικονομίας της ευημερίας.
Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν επίσης αρκετοί εναλλακτικοί δείκτες μέτρησης της κοινωνικοοικονομικής ευημερίας, όπως ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index – HDI) του ΟΗΕ (UNDP) και ο Δείκτης Κοινωνικής Προόδου (Social Progress Index – SPI) (Social Progress Imperative). Παράλληλα, έχουν αναπτυχθεί και άλλοι δείκτες που μπορούν να σκιαγραφήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την πραγματικότητα κάθε χώρας – και ειδικότερα της Ελλάδας, η οποία έχει ήδη θεσμοθετήσει μηχανισμούς για την παρακολούθηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (SDGs). Ωστόσο, κανένας από τους δεκαεπτά στόχους δεν έχει ακόμη επιτευχθεί (Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, 2023).
Η εικόνα αυτή επιβεβαιώνεται και από την ανάλυση των εθνικών δεικτών Βιώσιμης Ανάπτυξης, όπως δημοσιεύονται από το ίδιο το κράτος, δείχνει μια Ελλάδα με θεσμοθετημένο σύστημα παρακολούθησης, αλλά χωρίς ουσιαστική πρόοδο (Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης, 2025). Σε τομείς όπως η φτώχεια, οι ανισότητες και το περιβάλλον, οι δείκτες παραμένουν στάσιμοι ή ασυντόνιστοι, ενώ πολλά πεδία εμφανίζουν κενά δεδομένων. Η ύπαρξη μετρήσεων χωρίς στρατηγικό προσανατολισμό αναδεικνύει την ανάγκη για ένα ενιαίο Εθνικό Πλαίσιο Ευημερίας που θα συνδέει τους δείκτες με πραγματικές πολιτικές βελτίωσης της ζωής.
Αντίστοιχη είναι η εικόνα που προκύπτει και από τις απόψεις των πολιτών. Σύμφωνα με πρόσφατη κοινωνική έρευνα του Ινστιτούτου ΕΝΑ (2025) για την ποιότητα ζωής στην Ελλάδα, «ο κοινωνικός ορίζοντας παραμένει φορτισμένος με συναισθήματα αβεβαιότητας, απογοήτευσης και αποστασιοποίησης από την κρατική μέριμνα. Η καθημερινότητα των πολιτών συνδέεται περισσότερο με την οικονομική επισφάλεια και την πίεση της επιβίωσης παρά με βιώματα σταθερότητας ή προόδου. Ενώ η “ευτυχία” αναγορεύεται σε πολιτικό πρόταγμα, για πολλούς παραμένει άπιαστο ζητούμενο».
Υπό το πρίσμα όλων αυτών, αναδεικνύεται η ανάγκη για μια πολύπλευρη και συστηματική αποτύπωση της κοινωνικοοικονομικής ευημερίας, η οποία θα ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και δεν θα βασίζεται σε υπολογισμούς που συχνά αποκρύπτουν την κοινωνική ανισότητα.
Σήμερα, το πραγματικό πεδίο μάχης και η μεγάλη πρόκληση είναι η διαμόρφωση μιας Νέας Πολιτικής της Ευημερίας, που θα αλληλεπιδρά με τους στόχους και τις ανάγκες της κοινωνίας. Ως προέκταση της οικονομίας της ευημερίας, η πολιτική αυτή θέτει στο επίκεντρο την ποιότητα ζωής των πολιτών, αντί αποκλειστικά την οικονομική ανάπτυξη. Στην πράξη, επιδιώκει δίκαιη και βιώσιμη πρόοδο, σύνδεση κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών πολιτικών, έμφαση στη μακροπρόθεσμη ποιότητα ζωής και ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών μέσα από διαφανείς δείκτες ευημερίας.
Για να οικοδομηθεί και να εφαρμοστεί με συνέπεια στην Ελλάδα, η Πολιτική της Ευημερίας χρειάζεται μια σταθερή θεσμική βάση. Αυτή μπορεί να διασφαλιστεί μέσω της δημιουργίας ενός Εθνικού Πλαισίου Ευημερίας (National Wellbeing Framework), το οποίο θα επιτρέπει την παρακολούθηση της προόδου και την αξιολόγηση του βαθμού κοινωνικής δικαιοσύνης και συνοχής. Η πρόταση αυτή επιδιώκει την ενσωμάτωσης της ευημερίας στον πυρήνα της διακυβέρνησης.
Το πλαίσιο αυτό μπορεί να θεμελιώνεται σε πέντε βασικούς πυλώνες: την υγεία – σωματική, ψυχική και κοινωνική· την κατοικία και την ποιότητα διαβίωσης· την κοινωνική προστασία και αναδιανομή· την εκπαίδευση και τον πολιτισμό· καθώς και το περιβάλλον και τη βιώσιμη ενέργεια.
Οι πυλώνες αυτοί θα συμπληρώνονται από την προώθηση της ισότητας των φύλων και την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής, ώστε η ευημερία να αποκτά οριζόντια και καθολική διάσταση.
Ένα Ανεξάρτητο Παρατηρητήριο Ευημερίας, υπό τη Βουλή, θα μπορούσε να συλλέγει δεδομένα, να παρακολουθεί δείκτες και να δημοσιεύει ετήσιες εκθέσεις. Παράλληλα, κάθε υπουργείο θα εντάσσει δείκτες ευημερίας στο έργο του, ώστε οι πολιτικές να αξιολογούνται όχι μόνο ως προς την απόδοση, αλλά και ως προς το κοινωνικό και περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα. Η εφαρμογή μπορεί να ξεκινήσει πιλοτικά και σε περιφερειακό επίπεδο, με τη σύσταση Περιφερειακών Συμβουλίων Ευημερίας, στα οποία θα συμμετέχουν περιφέρειες, δήμοι, πανεπιστήμια και κοινωνικοί φορείς. Έτσι, η ευημερία παύει να αποτελεί αφηρημένη έννοια και μετατρέπεται σε πεδίο δημοκρατικής συνεργασίας και συλλογικής ευθύνης.
Η Πολιτική της Ευημερίας δεν αποτελεί απλώς μια τεχνοκρατική καινοτομία, αλλά αλλαγή αξιακού προσανατολισμού σε μια περίοδο συλλογικής κόπωσης και χαμηλών προσδοκιών. Σημαίνει ότι η πολιτική οφείλει να βλέπει τον πολίτη όχι ως πελάτη ή ψηφοφόρο, αλλά ως άνθρωπο με δικαίωμα στην πληρότητα. Η πρόοδος δεν είναι απλώς παραγωγή πλούτου, αλλά παραγωγή νοήματος και βιώσιμη ανάπτυξη.
Σε αυτούς τους άξονες, η Πολιτική της Ευημερίας συνδέεται άρρηκτα με τα κοινά (commons) (Βικιπαίδεια, «Κοινά»). Γιατί η αληθινή ευημερία δεν είναι αποτέλεσμα ατομικού πλεονάσματος, αλλά καρπός συλλογικής φροντίδας, σωστής και δίκαιης διαχείρισης των πόρων. Η ποιότητα της ζωής μας εξαρτάται από το πώς τους μοιραζόμαστε, τους προστατεύουμε και τους διασφαλίζουμε για όλους.
Η χώρα χρειάζεται ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, όπου η επιτυχία δεν μετριέται με το μέγεθος του ΑΕΠ, αλλά με την ηρεμία, τη δικαιοσύνη, τη δημιουργικότητα της καθημερινότητας και τη βιωσιμότητα των κοινωνιών και των οικοσυστημάτων.
Αυτό είναι και το μεγάλο στοίχημα που καλείται να αναλάβει ο προοδευτικός κόσμος – να υλοποιήσει την Πολιτική της Ευημερίας μέσα από ένα νέο κοινωνικό και πολιτικό σχέδιο για τη χώρα.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Wellbeing Budget, Government of New Zealand . Wellbeing Budget 2023: Support for today Building for tomorrow. https://www.treasury.govt.nz/publications/wellbeing-budget/wellbeing-budget-2023-support-today-building-tomorrow
- Well-being of Future Generations Act. https://www.gov.wales/well-being-of-future-generations-wales
- OECD. Better Life Index. Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης. https://www.oecdbetterlifeindex.org
- UNDP. Human Development Report 2023/24 – Breaking the gridlock: Reimagining cooperation in a polarized world. New York: United Nations Development Programme. https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2023-24
- Social Progress Imperative. Social Progress Index. https://www.socialprogress.org
- Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς (2023). Η ελληνική οικονομία μέσα από την παρουσίαση εναλλακτικών δεικτών αποτίμησης της κοινωνικοοικονομικής ευημερίας. Σειρά «Economy Papers», τ. 7. https://poulantzas.gr/wp-content/uploads/2023/05/Economy-7.pdf
- Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης (2025). Δείκτες παρακολούθησης ανά Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης. Αθήνα: Κυβέρνηση της Ελλάδας. https://gslegal.gov.gr/stochoi-vioismis-anaptyxis
- Ινστιτούτο ΕΝΑ (2025). Η ποιότητα ζωής στην Ελλάδα: Η κοινωνική έρευνα του ΕΝΑ (Ιούνιος 2025). https://enainstitute.org/publication/i-poiotita-zois-stin-ellada-i-koinoniki-erevna-tou-ena-iounios-2025/
- Βικιπαίδεια, «Κοινά». https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%AC
