Η απελευθέρωση των τελευταίων ομήρων από τη Γάζα σηματοδότησε ένα τέλος – αλλά και μια αρχή. Για πρώτη φορά μετά από μήνες αιματηρών συγκρούσεων, η περιοχή έδειξε ένα διστακτικό σημάδι σταθερότητας. Ωστόσο, κάτω από αυτή τη φαινομενική ηρεμία, τα εμπόδια για μια βιώσιμη ειρήνη αρχίζουν να φαίνονται πιο καθαρά. Και το δυσκολότερο απ’ όλα έχει ένα όνομα: Χαμάς.
Σύμφωνα με ανάλυση του CNN, η οργάνωση που επί σχεδόν δύο δεκαετίες ελέγχει τη Γάζα μπορεί να μην αποτελεί πλέον άμεση στρατιωτική απειλή για το Ισραήλ – παραμένει όμως μια υπαρξιακή απειλή για την ειρήνη, για τους ίδιους τους Παλαιστινίους και για τη σταθερότητα της Μέσης Ανατολής.
Αναφορές από περιοχές που εξακολουθούν να βρίσκονται υπό τον έλεγχό της κάνουν λόγο για συλλήψεις και εκτελέσεις Παλαιστινίων που θεωρούνται ύποπτοι για αντιπολίτευση. Όσο η Χαμάς εξακολουθεί να είναι η μοναδική δύναμη ασφαλείας στη Γάζα, προειδοποιεί το CNN, κάθε σχέδιο ανοικοδόμησης κινδυνεύει να καταρρεύσει προτού καν ξεκινήσει.
Ένας νέος, εύθραυστος χάρτης
Η συμφωνία που φέρει την υπογραφή Τραμπ διαμορφώνει έναν νέο χάρτη για τη Γάζα, χωρίζοντας την περιοχή στα δύο: το βόρειο τμήμα, υπό ισραηλινό έλεγχο, και το νότιο, υπό τον έλεγχο της Χαμάς – μια «κίτρινη γραμμή» που χαράζει τη νέα πραγματικότητα.
Το σχέδιο προβλέπει ότι οι ισραηλινές δυνάμεις θα παραμείνουν έως ότου αναπτυχθεί μια διεθνής δύναμη ασφαλείας που θα τις αντικαταστήσει. Για τη Χαμάς, πρόκειται για μια τεράστια υποχώρηση – την πρώτη φορά που αποδέχεται, έστω και έμμεσα, την παρουσία άλλης αρχής εξουσίας στη Γάζα.
Όμως το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: τι θα γίνει με τη Χαμάς στις περιοχές που ελέγχει ακόμη;
Το σχέδιο απαιτεί τον πλήρη αφοπλισμό της και την αποχώρησή της από κάθε μορφή εξουσίας, κάτι που η οργάνωση ουδέποτε έχει δεχθεί στην πράξη. Ο Ντόναλντ Τραμπ, σε πρόσφατη δήλωσή του, προειδοποίησε ότι αν η Χαμάς συνεχίσει να σκοτώνει ανθρώπους στη Γάζα, «δεν θα υπάρχει άλλη επιλογή από το να εισβάλουμε και να τους εξουδετερώσουμε».
Μια φράση που δείχνει πόσο λεπτή είναι η ισορροπία.
Από την εξουσία στη βία
Η Χαμάς δεν είναι απλώς ένα ένοπλο κίνημα. Από το 2007, όταν κατέλαβε με τη βία τον έλεγχο της Γάζας, έχει μετατραπεί σε ένα πολιτικό και στρατιωτικό καθεστώς που έχει εξαλείψει κάθε εσωτερικό ανταγωνιστή.
Η συμμετοχή της στις εκλογές του 2006, τότε με τη στήριξη της κυβέρνησης Μπους, θεωρήθηκε από πολλούς ως ένα πείραμα δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή. Αντίθετα, εξελίχθηκε σε εφιάλτη.
Η τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Κοντολίζα Ράις, παραδέχτηκε αργότερα: «Έπρεπε να τους είχαμε πει ότι αν δεν αφοπλιστούν, δεν μπορούν να συμμετάσχουν στις εκλογές».
Μετά τη νίκη της, η Χαμάς στράφηκε εναντίον του κόμματος Φατάχ, δολοφονώντας, βασανίζοντας και εκδιώκοντας στελέχη του. Έκτοτε, η Γάζα ζει υπό τον απόλυτο έλεγχό της, ενώ η Φατάχ περιορίζεται στη Δυτική Όχθη.
Για δύο δεκαετίες, η διεθνής κοινότητα αποδέχτηκε σιωπηλά αυτή την κατάσταση. Τώρα, όμως, η πραγματικότητα δείχνει αμείλικτη: η Χαμάς δεν βελτίωσε τη ζωή των Παλαιστινίων, αλλά επένδυσε σε ένα υπόγειο δίκτυο τούνελ, οχυρών και οπλοστασίων, προετοιμάζοντας τον πόλεμο που ξέσπασε στις 7 Οκτωβρίου 2023 — έναν πόλεμο που, όπως αποδείχθηκε, ήταν πάντα στο σχέδιό της.
Η κρίση των διαπραγματεύσεων
Κατά τη διάρκεια της κρίσης των ομήρων, η Χαμάς αποδείχθηκε αμετακίνητη.
Οι τρεις όροι της για την πλήρη απελευθέρωση των αιχμαλώτων — αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων, διατήρηση της εξουσίας της στη Γάζα και μόνιμη εκεχειρία υπό την εγγύηση των ΗΠΑ — ισοδυναμούσαν με πολιτική επιβράβευση για τον πόλεμο που η ίδια ξεκίνησε.
Το Ισραήλ, όπως ήταν αναμενόμενο, αρνήθηκε.
Όταν η Χαμάς χρησιμοποίησε την πρώτη εκεχειρία για να εμφανιστεί θριαμβευτικά στους δρόμους της Γάζας, επιδεικνύοντας ομήρους και φέρετρα, κάθε ελπίδα για σταθερή ειρήνη κατέρρευσε.
Η νέα πραγματικότητα και το στοίχημα της ανοικοδόμησης
Σήμερα, η Χαμάς έχει χάσει μεγάλο μέρος του εδάφους και των ηγετών της, αλλά όχι την ικανότητά της να επηρεάζει τον παλαιστινιακό πληθυσμό. Η νέα συμφωνία παραδίδει σχεδόν το μισό της Γάζας στον έλεγχο του Ισραήλ, με την προοπτική να αντικατασταθεί από διεθνή δύναμη ασφαλείας. Είναι μια εξέλιξη ιστορική, αλλά εύθραυστη.
Αν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν κινηθούν γρήγορα για να εγκαθιδρύσουν αυτή τη δύναμη, η Γάζα κινδυνεύει να μείνει διχασμένη: μια βόρεια ζώνη υπό διεθνή επιτήρηση και μια νότια, υπό τον έλεγχο της Χαμάς.
Η μετάβαση αυτή απαιτεί όχι μόνο στρατιωτικά μέσα, αλλά και πολιτική φαντασία — ένα σχέδιο που να θυμίζει εκείνο της διεθνούς εκστρατείας κατά του ISIS: ασφαλείς περιοχές, μετακίνηση πληθυσμού, και σταδιακή αποδόμηση του ελέγχου της τρομοκρατικής οργάνωσης.
Μαθήματα από το παρελθόν
Το CNN σημειώνει ότι η εμπειρία από την ήττα του ISIS δείχνει πως η διεθνής κοινότητα μπορεί να αποδυναμώσει ακόμη και τα πιο ριζοσπαστικά καθεστώτα, εφόσον υπάρχει ενότητα και στρατηγική.
Στην περίπτωση της Γάζας, αυτή η στρατηγική περνάει αναγκαστικά μέσα από την απομάκρυνση της Χαμάς από κάθε μορφή εξουσίας. Χωρίς αυτό το βήμα, καμία ειρήνη δεν θα είναι βιώσιμη και καμία ανοικοδόμηση δεν θα κρατήσει.
Η Χαμάς παραμένει, όπως γράφει χαρακτηριστικά το CNN, «το πιο δύσκολο εμπόδιο στο δρόμο προς τη Γάζα του μέλλοντος».
Το ερώτημα δεν είναι πλέον αν μπορεί να πολεμηθεί – αλλά αν μπορεί, επιτέλους, να αντικατασταθεί.
