Παρά τη μείωση των παράτυπων διελεύσεων κατά 35% σε επίπεδο ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προειδοποιεί ότι οι πιέσεις στα συστήματα υποδοχής και οι δευτερογενείς μετακινήσεις εντός της Ένωσης παραμένουν σημαντικές προκλήσεις. Η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ισπανία και η Ιταλία χαρακτηρίζονται ως κράτη υπό μεταναστευτική πίεση και θα είναι επιλέξιμες για τη Δεξαμενή Αλληλεγγύης της ΕΕ (EU Solidarity Pool) όταν το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο τεθεί σε ισχύ στα μέσα του 2026, σύμφωνα με όσα ανακοίνωσε σήμερα Τρίτη η Κομισιόν, εγκαινιάζοντας τον πρώτο Ετήσιο Κύκλο Διαχείρισης της Μετανάστευσης στο πλαίσιο του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο.
Το Συμβούλιο θα εγκρίνει την πρόταση της Επιτροπής και θα πρέπει να συμφωνήσει σχετικά με το μέγεθος της «Δεξαμενής Αλληλεγγύης» και τον τρόπο με τον οποίο κάθε κράτος μέλος θα συνεισφέρει.
Επίσης, τα κράτη μέλη είναι ελεύθερα να επιλέξουν τη μορφή των συνεισφορών αλληλεγγύης τους, μεταξύ ανθρώπινης αλληλεγγύης (μετεγκατάσταση ή συμψηφισμός ευθυνών, εφόσον εφαρμόζεται), οικονομικής στήριξης και εναλλακτικών μέτρων ή συνδυασμού αυτών των μέτρων.
Στο ίδιο πλαίσιο ανακοινώσεων η Επιτροπή ανέφερε ότι θα προκηρύξει διαγωνισμό ύψους 250 εκατομμυρίων ευρώ για τη στήριξη της προμήθειας συστημάτων drone και αντι-drone για τα κράτη που αντιμετωπίζουν μεταξύ άλλων και υβριδικές απειλές.
Η Ελλάδα και η Κύπρος υπό πίεση
Πιο αναλυτικά: Η Επιτροπή αναφέρει ότι τα τέσσερα κράτη δέχθηκαν δυσανάλογο αριθμό αφίξεων το τελευταίο έτος, στην περίπτωση της Ελλάδας και της Κύπρου κυρίως μέσω χερσαίων και θαλάσσιων διαδρομών από την Ανατολική Μεσόγειο, ενώ για την Ιταλία και την Ισπανία, λόγω των αυξημένων επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα.
Η συμμετοχή τους στη Δεξαμενή Αλληλεγγύης θα τους επιτρέψει, από τα μέσα του 2026, να λάβουν αναλογική στήριξη από άλλα κράτη μέλη, είτε με μετεγκαταστάσεις αιτούντων άσυλο, είτε με χρηματοδοτική ή τεχνική βοήθεια.
Τι αναφέρει η Κομισιόν για την Ελλάδα
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να δέχεται δυσανάλογες μεταναστευτικές πιέσεις, παρά τη συνολική σταθεροποίηση των ροών σε επίπεδο ΕΕ. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Έκθεσης, την περίοδο Ιουλίου 2024 – Ιουνίου 2025 η χώρα κατέγραψε πάνω από 60.000 παράτυπες διελεύσεις συνόρων και περισσότερες από 70.000 αιτήσεις ασύλου, τους υψηλότερους αριθμούς στην Ένωση αναλογικά με το ΑΕΠ και τον πληθυσμό.
Επίσης, εξέδωσε σχεδόν 32.000 θετικές αποφάσεις διεθνούς προστασίας, ενώ παρά τις πάνω από 30.000 εντολές απομάκρυνσης, πραγματοποιήθηκαν μόλις 5.400 επιστροφές.
Η Κομισιόν επισημαίνει ότι η Ελλάδα βρίσκεται «σε καλό δρόμο» όσον αφορά την εφαρμογή των νέων κανόνων του Συμφώνου, αλλά χρειάζεται περαιτέρω ενίσχυση των υποδομών πρώτης υποδοχής και σαφέστερους μηχανισμούς εποπτείας θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Με βάση τα στοιχεία αυτά, η χώρα κατατάσσεται στα κράτη μέλη υπό μεταναστευτική πίεση και θα είναι επιλέξιμη για τη Δεξαμενή Αλληλεγγύης της ΕΕ, το κύριο εργαλείο στήριξης του νέου Συμφώνου, όταν αυτό τεθεί σε εφαρμογή στα μέσα του 2026.
Η Εκτελεστική Αντιπρόεδρος Χέννα Βίρκκουνεν δήλωσε ότι με τον νέο Κύκλο η ΕΕ «μετατρέπει σε πράξη τις αρχές της αλληλεγγύης και της ευθύνης», ενώ ο Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων Μάγκνους Μπρουνερ υπογράμμισε ότι η Ένωση «γυρίζει σελίδα, χτίζοντας ένα δίκαιο και σταθερό σύστημα που ενώνει τα κράτη μέλη απέναντι στις κοινές προκλήσεις».
Στο ίδιο πλαίσιο οι Βρυξέλλες εκφράζουν ανησυχία για την εργαλειοποίηση της μετανάστευσης από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, όπως και για τις περιορισμένες επιδόσεις στην εφαρμογή των συμφωνιών επανεισδοχής.
Άλλες χώρες
Όσον αφορά άλλα κράτη η Κομισιόν αποφάνθηκε ότι:
Το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Γερμανία, η Εσθονία, η Ιρλανδία, η Γαλλία, η Κροατία, η Λετονία, η Λιθουανία, οι Κάτω Χώρες, η Πολωνία και η Φινλανδία θεωρούνται ότι διατρέχουν κίνδυνο μεταναστευτικής πίεσης, είτε λόγω του υψηλού αριθμού αφίξεων κατά το προηγούμενο έτος, είτε εξαιτίας των συνεχιζόμενων πιέσεων στα εθνικά τους συστήματα υποδοχής, είτε λόγω της απειλής εργαλειοποίησης της μετανάστευσης, που θα μπορούσε να δημιουργήσει δυσανάλογες υποχρεώσεις μέσα στον επόμενο χρόνο.
Τα κράτη αυτά θα έχουν προτεραιότητα πρόσβασης στο Εργαλείο Στήριξης της ΕΕ για τη Μετανάστευση, ενώ η κατάστασή τους θα επανεξετάζεται με ταχεία διαδικασία σε περίπτωση επιδείνωσης.
Η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Εσθονία, η Κροατία, η Αυστρία και η Πολωνία αντιμετωπίζουν σημαντική μεταναστευτική πίεση λόγω των σωρευτικών επιβαρύνσεων των τελευταίων πέντε ετών.
Ως εκ τούτου, θα έχουν τη δυνατότητα να ζητήσουν από το Συμβούλιο πλήρη ή μερική απαλλαγή από τις εισφορές τους στη Δεξαμενή Αλληλεγγύης της ΕΕ για το επόμενο έτος.
Προβλέψεις για το 2026
Οι προβλέψεις για το 2026 αναμένουν περαιτέρω μείωση των παράνομων αφίξεων, σύμφωνα με την πτωτική τάση που παρατηρήθηκε ήδη κατά το πρώτο εξάμηνο του 2025. Η περαιτέρω μείωση αναμένεται ως αποτέλεσμα της συνεργασίας της ΕΕ με βασικές χώρες προέλευσης και διέλευσης, των συνεχιζόμενων προσπαθειών για την ενίσχυση των συστημάτων ασύλου και των συνόρων, της αύξησης των επιστροφών, καθώς και της εντατικοποίησης των δράσεων κατά των δικτύων λαθροδιακινητών.
Πώς θα λειτουργεί στην πράξη ο νέος μηχανισμός αλληλεγγύης της ΕΕ
Με το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, η Ευρωπαϊκή Ένωση εισάγει για πρώτη φορά έναν μόνιμο μηχανισμό αλληλεγγύης που στοχεύει στη δικαιότερη κατανομή των ευθυνών ανάμεσα στα κράτη μέλη. Ο μηχανισμός αντικαθιστά τις εθελοντικές ρυθμίσεις του παρελθόντος και καθιστά τη συμμετοχή όλων υποχρεωτική, διατηρώντας όμως ευελιξία ως προς τον τρόπο συνεισφοράς.
Κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να συμβάλλει με κάποιον τρόπο στη στήριξη των χωρών που δέχονται τις μεγαλύτερες μεταναστευτικές πιέσεις, είτε μέσω μετεγκαταστάσεων, είτε με χρηματοδοτική ή τεχνική βοήθεια. Στόχος είναι να αποφευχθεί η επανάληψη των κρίσεων του 2015 και να ενισχυθεί η πρακτική αλληλεγγύη προς τα κράτη πρώτης γραμμής, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ισπανία και η Ιταλία.
Είναι τα κράτη μέλη υποχρεωμένα να δέχονται μετεγκαταστάσεις
Όχι, διευκρινίζει η Κομισιό΄ν και εξηγεί:
Ο νέος μηχανισμός αλληλεγγύης της ΕΕ είναι υποχρεωτικός ως προς τη συμμετοχή, αλλά ευέλικτος ως προς τη μορφή. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να συμβάλλουν στη στήριξη των χωρών υπό πίεση, χωρίς ωστόσο να υποχρεώνονται να δεχθούν αιτούντες άσυλο εάν δεν το επιθυμούν.
Αντί για μετεγκατάσταση, ένα κράτος μπορεί να επιλέξει να προσφέρει οικονομική ενίσχυση, τεχνική βοήθεια ή εναλλακτικά μέτρα, όπως αποστολή προσωπικού, εξοπλισμού ή τεχνογνωσίας. Με αυτόν τον τρόπο, η ΕΕ εξασφαλίζει ότι όλα τα κράτη συμμετέχουν, αλλά σύμφωνα με τις δυνατότητές τους.
Η λεγόμενη «αλληλεγγύη των ανθρώπων» μπορεί να εκφραστεί είτε μέσω μετεγκαταστάσεων αιτούντων άσυλο από κράτη υπό πίεση, είτε μέσω αντιστάθμισης ευθυνών, όπου ένα κράτος μέλος αναλαμβάνει την ευθύνη για αιτούντες που βρίσκονται ήδη στο έδαφός του, αν και κανονικά θα έπρεπε να παραμείνουν στη χώρα πρώτης εισόδου.
Παράλληλα, τα κράτη μέλη μπορούν να συνεισφέρουν χρηματοδοτικά, για να βοηθήσουν άλλες χώρες να ενισχύσουν τις υποδομές ασύλου και υποδοχής, να βελτιώσουν τη διαχείριση των συνόρων ή να υποστηρίξουν εξωτερικές δράσεις που αποσκοπούν στη μείωση των παράνομων αφίξεων και στην αύξηση των επιστροφών.
Τα εναλλακτικά μέτρα αλληλεγγύης μπορεί να περιλαμβάνουν τεχνική ή υλική βοήθεια, όπως εξοπλισμό ή επιχειρησιακή υποστήριξη στα σύνορα. Η αξία αυτών των συνεισφορών θα αποτιμάται σε οικονομικούς όρους, ώστε να διασφαλίζεται ότι κάθε κράτος συνεισφέρει αναλογικά και δίκαια.
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να επωφεληθούν τα κράτη μέλη από τη Δεξαμενή Αλληλεγγύης;
Τα κράτη μέλη που η Επιτροπή έχει αναγνωρίσει ως υπό μεταναστευτική πίεση θα έχουν δικαίωμα πρόσβασης στη Δεξαμενή Αλληλεγγύης όταν το Σύμφωνο τεθεί σε ισχύ, στα μέσα του 2026.
Για να ενεργοποιήσουν τη στήριξη, διευκρινίζει η Επιπτροπή, θα πρέπει να δηλώσουν επισήμως την πρόθεσή τους και να παρουσιάσουν τις ανάγκες τους (όπως αριθμό αιτούντων άσυλο, ανάγκες σε υποδομές, προσωπικό ή χρηματοδότηση).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ελέγχει αν τα κράτη που λαμβάνουν βοήθεια τηρούν τις υποχρεώσεις ευθύνης του Συμφώνου. Δηλαδή αν διαχειρίζονται σωστά τις αιτήσεις ασύλου, περιορίζουν τις παράνομες μετακινήσεις και προχωρούν σε επιστροφές.
Εάν διαπιστωθούν σοβαρές ελλείψεις ή συστημικές αδυναμίες, τότε τα υπόλοιπα κράτη μέλη δεν θα υποχρεούνται να υλοποιήσουν τις δεσμεύσεις αλληλεγγύης τους προς τη συγκεκριμένη χώρα.
Η Επιτροπή θα αξιολογήσει τη λειτουργία του μηχανισμού δύο φορές μέσα στο 2026 τον Ιούλιο και εκ νέου τον Οκτώβριο προκειμένου να διασφαλίσει ότι το νέο σύστημα αλληλεγγύης και ευθύνης εφαρμόζεται δίκαια και αποτελεσματικά.
Βήματα προς τη Δεξαμενή Αλληλεγγύης
Η πρόταση της Επιτροπής για τη Δεξαμενή Αλληλεγγύης παραμένει μη δημόσια έως ότου εγκριθεί από το Συμβούλιο. Μετά την υιοθέτησή της, το μέγεθος του μηχανισμού και οι εθνικές συνεισφορές θα γίνουν δημόσιες και νομικά δεσμευτικές, με τα κράτη μέλη να επιλέγουν αν θα συμμετάσχουν μέσω μετεγκαταστάσεων, οικονομικής στήριξης ή εναλλακτικών μέτρων.
Η έναρξη του Ετήσιου Κύκλου Διαχείρισης της Μετανάστευσης αποτελεί κομβικό βήμα προς την πλήρη εφαρμογή του Συμφώνου, η οποία αναμένεται τον Ιούνιο του 2026. Ωστόσο, η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να επιταχύνουν τις εθνικές μεταρρυθμίσεις τους σε ασύλου, υποδοχής και επιστροφών, ώστε να αποφευχθούν νέες ανισορροπίες μεταξύ χωρών πρώτης γραμμής και εσωτερικών κρατών της Ένωσης.
Το επόμενο βήμα ανήκει στο Συμβούλιο, το οποίο θα συγκαλέσει το Φόρουμ Αλληλεγγύης Υψηλού Επιπέδου της ΕΕ. Εκεί, κάθε κράτος μέλος θα καθορίσει,ανάλογα με το δίκαιο μερίδιό του τη μορφή και το ύψος της συνεισφοράς του στο νέο ταμείο, πριν το Συμβούλιο εγκρίνει επισήμως τη Δεξαμενή Αλληλεγγύης για το επόμενο έτος.
