Ανταπόκριση Βρυξέλλες
Με δύο ασφαλιστικές δικλίδες και χωρίς να είναι δεδομένη η συμμετοχή της Τουρκίας, εγκρίθηκε σήμερα από το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ ο νέος Κανονισμός για τη Δράση Ασφαλείας της Ευρώπης (SAFE – Security Action for Europe), ο οποίος προβλέπει τη χορήγηση δανείων ύψους έως 150 δισεκατομμυρίων ευρώ για κοινές προμήθειες και επενδύσεις στον τομέα της ευρωπαϊκής άμυνας. Η απόφαση εγκρίθηκε με ευρεία πλειοψηφία – όλα τα κράτη μέλη ψήφισαν υπέρ, με μοναδική αποχή την Ουγγαρία.
Τα ποσοστά του SAFE
Το νέο εργαλείο, υπό την ονομασία Security Action for Europe (SAFE), το οποίο εντάσσεται στη «Λευκή Βίβλο για την Άμυνα» προβλέπει άντληση κεφαλαίων μέσω δανεισμού από τις αγορές, με σκοπό τη χρηματοδότηση κοινών επενδύσεων στον τομέα της άμυνας με τη συμμετοχή τρίτων χωρών. Το κόστος των εξαρτημάτων που παράγεται από την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία θα ανέρχεται στο 65% για τα κράτη μέλη της ΕΕ και έως 35% για τις τρίτες χώρες.
Επίσης, η συμμετοχή τρίτων χωρών υπόκειται σε αυστηρές προϋποθέσεις, ιδίως να μην αντιβαίνει στα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ και των κρατών-μελών της. Μάλιστα τηρείται το ελάχιστο ποσοστό ευρωπαϊκής συμμετοχής και η πλήρης τεχνολογική κυριαρχία από ευρωπαϊκές οντότητες στα προηγμένα οπλικά συστήματα. Αυτό σημαίνει ότι θα αποκλείονται συστήματα όπου μια τρίτη χώρα έχει «εξουσία σχεδιασμού».
Παρά το γεγονός ότι ο Κανονισμός επιτρέπει, επί της αρχής, τη συμμετοχή τρίτων χωρών σε ποσοστό έως 35%, η περίπτωση της Τουρκίας παραμένει εξαιρετικά αβέβαιη, όπως εξηγούν στη HuffPost διπλωματικές πηγές.
Δικλίδες ασφαλείας
Όσον αφορά τα τρίτα κράτη, εκτός Ουκρανίας και Νορβηγίας που δύνανται να συμμετάσχουν στον μηχανισμό σε ποσοστό 65%, περιλαμβάνονται υποψήφιες προς ένταξη χώρες, όπως η Τουρκία, καθώς και χώρες που έχουν υπογράψει Συμφωνίες Ασφάλειας και Άμυνας με την ΕΕ, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και αυτό μπορεί να ανεβάσει το ποσοστό τους.
Επιπλέον, το SAFE παρέχει τη δυνατότητα σύναψης επιπρόσθετης διμερούς ή πολυμερούς συμφωνίας με τα εν λόγω τρίτα κράτη, στο πλαίσιο της οποίας θα μπορούσαν να διευρυνθούν οι όροι επιλεξιμότητας.
Η απόφαση αυτή αν και δεν κατονομάζει την Τουρκία, δεν την αποκλείει – αντιθέτως, την εντάσσει στις χώρες που μπορούν να μετάσχουν, υπό συγκεκριμένους όρους και μελλοντικές διμερείς ρυθμίσεις. Αν και η Τουρκία δεν μπορεί να υπογράψει αμυντική συμφωνία με την ΕΕ καθώς απέχει πολύ από τους όρους που πρέπει να πληροί, θα μπορούσε να υπογράψει κάποια εμπορική συμφωνία.
1. Δεν γίνονται δεκτές οι απειλές
Ετσι η πρώτη δικλίδα ασφαλείας περιλαμβάνεται στο Άρθρο 16, το οποίο προβλέπει ότι η συμμετοχή τρίτης χώρας μπορεί να αποκλειστεί, εφόσον αποτελεί απειλή για την ασφάλεια και την άμυνα κράτους μέλους ή της ΕΕ στο σύνολό της. Σε τέτοια περίπτωση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προβαίνει σε αξιολόγηση κατά περίπτωση, εκτιμώντας το μέγεθος και τις συνέπειες της απειλής.
2. Χρειάζεται ομοφωνία
Η δεύτερη, κρίσιμη δικλίδα αφορά την επιμονή της Ελλάδας και της Κύπρου – σύμφωνα με διπλωματικές πηγές – για τη χρήση του άρθρου 212 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ) ως νομικής βάσης για κάθε μελλοντική διμερή ή πολυμερή συμφωνία με τρίτη χώρα, που θα επιδιώξει να εμπλακεί στα δάνεια του SAFE.
Το άρθρο 212 απαιτεί ομοφωνία στο Συμβούλιο για συμφωνίες οικονομικού και τεχνικού χαρακτήρα με υποψήφιες χώρες. Η δέσμευση αυτή ενισχύθηκε από σχετική δήλωση της Κομισιόν, που καταγράφηκε στα πρακτικά του COREPER (Επιτροπή Μόνιμων Αντιπροσώπων στην ΕΕ).
Η συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE δεν προκύπτει αυτόματα, ούτε καν στο προβλεπόμενο 35%, και αποτελεί αντικείμενο πολιτικής και νομικής διαχείρισης σε κάθε μελλοντικό στάδιο.
Γιατί ψήφισε τον κανονισμό η Ελλάδα και δεν έθεσε βέτο
Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, ο SAFE υποβλήθηκε από την Επιτροπή με βάση το άρθρο 122 της ΣΛΕΕ, δηλαδή υπό το θεσμικό πλαίσιο της «έκτακτης ανάγκης», που προβλέπει ειδική πλειοψηφία αντί ομοφωνίας. Πρόκειται για την ίδια διαδικασία που έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για πανδημικές κρίσεις ή ενεργειακά μέτρα. Αυτή η επιλογή περιόρισε εξαρχής τα διαπραγματευτικά περιθώρια χωρών όπως η Ελλάδα, οι οποίες δεν μπορούσαν να ασκήσουν βέτο επί της αρχής.
Επιπλέον, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, πολλά κράτη-μέλη δεν έβλεπαν πρόβλημα στη συμμετοχή της Τουρκίας, ούτε είχαν διάθεση να εισαγάγουν περιορισμούς που θα ερμηνεύονταν ως ”στοχοποίηση”. Ιδιαίτερη στάση τήρησε η Γερμανία, ενώ η Γαλλία επικέντρωνε το ενδιαφέρον της κυρίως στη Βρετανία, επιδιώκοντας την ένταξή της σε νέα συμφωνία ασφάλειας και άμυνας – στο πλαίσιο των ευρύτερων διαπραγματεύσεων για την αλιεία και τις μετεκλογικές ισορροπίες.
Η ελληνική πλευρά επανειλημμένα επεσήμανε ότι δεν είναι λογικό να ζητούνται αυστηροί όροι συμμόρφωσης από χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο ή ο Καναδάς, και ταυτόχρονα να αποσιωπάται η περίπτωση της Τουρκίας, η οποία – σύμφωνα με διπλωματικές εκτιμήσεις – ευθυγραμμίζεται μόλις κατά 6% με την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) όπως και στν τομέα κράτους δικαίου, ενώ διατηρεί την απειλή πολέμου (casus belli) έναντι κράτους μέλους της ΕΕ.
To 212 και τα άλλα άρθρα
Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες, η εισαγωγή ρητής αναφοράς στην ανάγκη σεβασμού των συμφερόντων ασφαλείας των κρατών-μελών απορρίφθηκε, με το επιχείρημα ότι θα προκαλούσε συγκρούσεις και θα οδηγούσε σε ήττα της ελληνικής θέσης αν έμπαινε σε ψηφοφορία. Έτσι, η Αθήνα άλλαξε τακτική: εγκατέλειψε την επιδίωξη ρητής πρόβλεψης και επένδυσε στην ενεργοποίηση του άρθρου 212 ΣΛΕΕ ως νομικής βάσης για τις συμφωνίες με τρίτες χώρες.
Το άρθρο 212, σε συνδυασμό με το άρθρο 218 της Συνθήκης, προβλέπει ότι κάθε συμφωνία οικονομικού, τεχνικού ή χρηματοδοτικού χαρακτήρα της ΕΕ με τρίτη χώρα (ιδίως υποψήφια προς ένταξη) χρειάζεται ομοφωνία στο Συμβούλιο. Αυτή η θεσμική οδός προσέφερε το αναγκαίο «φρένο» στη δυνατότητα ένταξης της Τουρκίας στα προγράμματα SAFE μέσω διμερών συμφωνιών.
Η διατύπωση του άρθρου 212 δεν εντάχθηκε ρητά στο σώμα του Κανονισμού, αλλά αναπαράγεται αυτούσια στην αιτιολογική σκέψη 23, γεγονός που θεωρείται από τις διπλωματικές πηγές ισχυρή θεσμική κατοχύρωση της ελληνικής προσέγγισης.
Επιπλέον, η Κομισιόν κατέθεσε επίσημη δήλωση στα πρακτικά του COREPER II, με την οποία δεσμεύτηκε ότι προτίθεται να χρησιμοποιήσει το άρθρο 212 ως νομική βάση για κάθε μελλοντική συμφωνία στο πλαίσιο του άρθρου 17 του SAFE.
Η Κυπριακή Δημοκρατία, σύμφωνα με διπλωματικές πληροφορίες από τη Λευκωσία, συνέδεσε ρητά την υπερψήφιση του Κανονισμού με την αναγνώριση της νομικής αυτής βάσης, επισημαίνοντας ότι αναμένει αυστηρή εφαρμογή των κριτηρίων του άρθρου 16. Η Λευκωσία ξεκαθάρισε ότι ουδεμία προμήθεια ή σύμπραξη μπορεί να θεωρείται επιλέξιμη αν εμπλέκει τρίτες χώρες ή οντότητες που αντιβαίνουν στα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας της Ένωσης.
Δια της πλαγίας οδού
Όσον αφορά τις συμπράξεις στις οποίες έχει προχωρήσει η Τουρκία με ευρωπαϊκές εταιρείες, όπως για παράδειγμα με την ιταλική Piaggio η Ελλάδα μπορεί να βασιστεί στον κανονισμό του SAFE και στην πρόβλεψη για που ορίζει ότι οι εργολάβοι και υπεργολάβει που συμμετέχουν στο πρόγραμμα των κοινών προμηθειών θα τυγχάνουν αυστηρών ελέγχων ώστε να μην παραβιάζονται τα συμφέροντα ασφαλείας και άμυνας τη ΕΕ και των κρατών μελών τους.
Ωστόσο, πηγές με γνώση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας σημειώνουν πως μπορεί να υπάρξει παράκαμψη του SAFE μέσω διμερών συμφωνιών και εκτός δανεισμού, με χώρες όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Πολωνία.
Δηλαδή η Τουρκία μπορεί να κινηθεί εκτός πλαισίου SAFE με κράτη μέλη της ΕΕ χωρίς να χρειαστεί να μπει κανένα από τα εμπλεκόμενα μέρη στη διαδικασία της δανειοδότησης. Άλλωστε όπως έχει αποδειχθεί η πλειονότητα των Ευρωπαίων εταίρων μας, αλλά και το ΝΑΤΟ, τάσσεται υπέρ ενός αναβαθμισμένου ρόλου της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άμυνα.
Αυτό ίσως και να είναι και το πιο προβληματικό σημείο καθώς δεν είναι βέβαιο πως θα διαμορφωθούν οι ισορροπίες μεταξύ της Ελλάδας και μερίδας των ισχυρών εταίρων μας στην Ένωση.
Επίσης, δεν είναι λίγοι εκείνοι που μειώνουν την αξία του SAFE με τη λογική ότι τα 150 δισ ευρώ είναι δάνεια και δεν είναι σίγουρο ποιοι θα θελήσουν να δανειστούν, επίσης το ποσό δεν είναι τεράστιο εάν αναλογιστεί κανείς ότι αντικατοπτρίζει μόλις το 10% των συνολικών αμυντικών δαπανών όλης της ΕΕ.
Όμως για την Ελλάδα το νέο χρηματοδοτικό εργαλείο safe είναι μια ευκαιρία για να οικοδομήσει την αμυντική της βιομηχανία και δεν επιτρέπεται να μην την αξιοποιήσει.
