Ο πυρηνικός σταθμός της Ζαπορίζια, ο μεγαλύτερος της Ευρώπης, είναι ένα από τα κύρια σημεία διαφωνίας στο ειρηνευτικό σχέδιο του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για τον τερματισμό του σχεδόν τετραετούς πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Το συγκεκριμένο ζήτημα είναι μεταξύ των 20 σημείων που έθεσε ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι στο πλαίσιο το οποίο παρουσίασε ο ίδιος.
Το Reuters παρουσιάζει συνοπτικά το θέμα.
Τι ρόλο μπορούν να παίξουν οι ΗΠΑ;
Η Ρωσία κατέλαβε τον σταθμό τον Μάρτιο του 2022 και ανακοίνωσε σχέδια για σύνδεσή του με το δικό της δίκτυο ηλεκτροδότησης. Σχεδόν όλες οι χώρες θεωρούν ότι είναι ιδιοκτησία της Ουκρανίας, μα η Ρωσία ισχυρίζεται πως ανήκει σε αυτήν, και μια μονάδα της ρωσικής κρατικής Rosatom διαχειρίζεται τον σταθμό.
Ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι είχε πει στα τέλη του Δεκεμβρίου ότι η αμερικανική πλευρά είχε προτείνει κοινή, τριμερή διαχείριση του σταθμού, με Αμερικανό στη θέση του επικεφαλής. Ο Ζελένσκι είπε πως η ουκρανική πρόταση προβλέπει αμερικανοουκρανική χρήση του σταθμού, με τις ΗΠΑ να ορίζουν ποια θα είναι η χρήση του 50% της ενέργειας που παράγεται.
Η Ρωσία έχει εξετάσει το ενδεχόμενο κοινής χρήσης του σταθμού από την ίδια και τις ΗΠΑ, σύμφωνα με την Kommersant.
Σε τι κατάσταση βρίσκεται τώρα;
Ο σταθμός βρίσκεται στο Ενερχοντάρ, στις όχθες του Δνείπερου, 550 χλμ νοτιοανατολικά του Κιέβου. Έχει έξι αντιδραστήρες σοβιετικού σχεδιασμού, που είχαν κατασκευαστεί τη δεκαετία του 1980, αν και ο έκτος τέθηκε σε λειτουργία στα μέσα της δεκαετίας του 1990, μετά την πτώση της ΕΣΣΔ. Οι δυνατότητές του φτάνουν τα 5,7 gigawatt, σύμφωνα με βάση δεδομένων της ΙΑΕΑ.
Οι τέσσερις από τους έξι δεν χρησιμοποιούν πλέον ρωσικό πυρηνικό καύσιμο, αλλά καύσιμο της Westinghouse (ΗΠΑ). Όταν οι Ρώσοι κατέλαβαν τον σταθμό, έκλεισαν πέντε από τους έξι αντιδραστήρες και ο τελευταίος σταμάτησε να παράγει ρεύμα τον Σεπτέμβριο του 2022. Η Rosatom είπε το 2025 πως ήταν έτοιμη να επιστρέψει στις ΗΠΑ το αμερικανικό πυρηνικό καύσιμο. Σύμφωνα με τη ρωσική διοίκηση του σταθμού, και οι έξι αντιδραστήρες είναι σε «cold shutdown».
Τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία αλληλοκατηγορούνται για πλήγματα στον σταθμό και αποκοπή γραμμών σύνδεσής του. Ο εξοπλισμός του λειτουργεί με ρεύμα που παρέχεται από την Ουκρανία. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχει κοπεί τουλάχιστον 11 φορές, με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση γεννητριών εκτάκτου ανάγκης.
Γιατί η Ρωσία θέλει τον σταθμό της Ζαπορίζια;
Η Ρωσία ετοιμάζεται να θέσει τον σταθμό σε λειτουργία μα λέει πως αυτό θα εξαρτηθεί από την κατάσταση στην περιοχή. Ο Αλεξέι Λιχάτσεφ, επικεφαλής της Rosatom, δεν έχει αποκλείσει την παροχή ρεύματος από τον σταθμό σε τμήματα της Ουκρανίας. Ο Ολεξάντρ Χαρτσένκο, διευθυτής του Κέντρου Ερευνών Ενέργειας στο Κίεβο, είπε πως η Μόσχα σκόπευε να χρησιμοποιήσει τον σταθμό για να καλύψει ένα σημαντικό έλλειμμα ενέργειας που έχει στον νότο της. «Για αυτό και πολεμούν τόσο σκληρά για αυτόν τον σταθμό» είπε.
Τον Δεκέμβριο του 2025 η ρωσική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Περιβαλλοντικής, Τεχνολογικής και Πυρηνικής Επίβλεψης εξέδωσε άδεια για τη λειτουργία του αντιδραστήρα Νο.1, που θεωρείται βασικό βήμα για την επανεκκίνηση του αντιδραστήρα. Το υπουργείο Ενέργειας της Ουκρανίας χαρακτήρισε την κίνηση παράνομη και ανεύθυνη.
Πόσο έχει ανάγκη η Ουκρανία τον σταθμό;
Η Ρωσία σφυροκοπά τις ενεργειακές υποδομές της Ουκρανίας και κάποιες περιοχές βιώνουν μπλακάουτ εν μέσω του χειμώνα. Τους τελευταίους μήνες η Ρωσία έχει αυξήσει την κλίμακα και την ένταση των επιθέσεών της κατά του ενεργειακού τομέα της Ουκρανίας, βυθίζοντας ολόκληρες περιοχές στο σκοτάδι. Αναλυτές λένε πως το έλλειμμα της Ουκρανίας στη δυνατότητα παραγωγής είναι περίπου 4 gigawatt, ή το αντίστοιχο τεσσάρων σταθμών σαν τη Ζαπορίζια.
Ο Χαρτσένκο είπε πως η Ουκρανία θα χρειαζόταν πέντε με επτά χρόνια για να αναπτυχθεί η δυνατότητα παραγωγής που θα αντιστάθμιζε την απώλεια του σταθμού της Ζαπορίζια. Επίσης σημείωσε πως αν το Κίεβο ανακτήσει τον σταθμό, θα χρειάζονταν τουλάχιστον δύο με τρία χρόνια για να κατανοηθεί πλήρως η κατάσταση στην οποία βρίσκεται και άλλα τρία για την αποκατάσταση του εξοπλισμού και την επανέναρξη της κανονικής του λειτουργίας.
Τι γίνεται με την ψύξη;
Μακροπρόθεσμα υπάρχει επίσης και το άλυτο πρόβλημα της έλλειψης υδάτινων πόρων για την ψύξη των αντιδραστήρων μετά την καταστροφή του υδροηλεκτρικού φράγματος της Καχόφκα το 2023. Υπάρχουν επίσης δεξαμενές για την ψύξη χρησιμοποιημένου καυσίμου σε κάθε αντιδραστήρα. Αν αυτές δεν έχουν νερό, το νερό εξατμίζεται και οι θερμοκρασίες αυξάνονται, με κίνδυνο έκρηξης. Η ουκρανική Energoatom έχει πει ότι το επίπεδο των δεξαμενών ψύξης του σταθμού έχει πέσει κατά πάνω από 15%, ή τρία μέτρα, από τότε που καταστράφηκε το φράγμα. Ουκρανοί αξιωματούχοι έχουν πει ότι οι διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι μπορεί να επαρκούν για τη λειτουργία ενός ή δύο το πολύ πυρηνικών αντιδραστήρων.
Με πληροφορίες από Reuters
