Μια άγνωστη μέχρι σήμερα ηφαιστειακή έκρηξη στα μέσα του 14ου αιώνα ενδέχεται να έθεσε σε κίνηση μια αλυσίδα γεγονότων που κατέληξε στην πιο θανατηφόρα πανδημία της ανθρώπινης ιστορίας: τον Μαύρο Θάνατο.
Σύμφωνα με νέα μελέτη, η έκρηξη σκίασε τη Μεσόγειο με μια περίοδο ψύχους και επίμονης συννεφιάς, πλήττοντας τη γεωργική παραγωγή και αναγκάζοντας τους εμπόρους να εισάγουν σιτηρά από τη Μαύρη Θάλασσα, μαζί με το βακτήριο Yersinia pestis που προκαλεί τη βουβωνική πανώλη.
Ο Μαύρος Θάνατος έφτασε στην Ευρώπη το 1347, χτυπώντας πρώτα τα ιταλικά λιμάνια πριν εξαπλωθεί γρήγορα σε ολόκληρη την ήπειρο και αφανίσει ως και το 60% του πληθυσμού. Ο ιστορικός Martin Bauch, από το Ινστιτούτο Leibniz, εξηγεί ότι το μεγάλο ερώτημα ήταν γιατί η πανώλη έφτασε στην Ιταλία ακριβώς εκείνη τη χρονική στιγμή, αναφέρει το Livescience.
Για να βρουν απάντηση, ο Bauch και ο γεωγράφος Ulf Büntgen (Πανεπιστήμιο Κέιμπριτζ) ανέτρεξαν σε ιστορικές μαρτυρίες και παλαιοκλιματικά δεδομένα. Σε έγγραφα της εποχής εντόπισαν αναφορές σε περίεργες ατμοσφαιρικές συνθήκες: μειωμένη ηλιοφάνεια, έντονη συννεφιά, ακόμα και μια σκοτεινή σεληνιακή έκλειψη μεταξύ 1345 και 1349. Τα φαινόμενα αυτά είναι τυπικά για μεγάλα ηφαιστειακά νέφη θειικών αερολυμάτων, τα οποία αντανακλούν το ηλιακό φως και προκαλούν πτώση θερμοκρασιών.
Τα στοιχεία επιβεβαιώθηκαν από τους παγετώνες: αυξημένα επίπεδα θείου σε πάγους και των δύο πόλων δείχνουν ότι γύρω στο 1345 σημειώθηκε μια ισχυρή τροπική έκρηξη από ηφαίστειο που παραμένει άγνωστο. Παράλληλα, τα δενδροχρονολογικά δεδομένα κατέγραψαν ψυχρά καλοκαίρια και ιδιαίτερα υγρά φθινόπωρα για τρία συνεχόμενα χρόνια. Οι καλλιέργειες υπέστησαν ζημιές, το έδαφος διαβρώθηκε, και τα ιταλικά αποθέματα σιτηρών μειώθηκαν δραματικά.
Για να αποφύγουν τον λιμό, οι ιταλικές πόλεις στράφηκαν σε εισαγωγές από τη Μαύρη Θάλασσα. Όμως τα πλοία που έφερναν τη σωτήρια σοδειά μετέφεραν και κάτι άλλο: ψύλλους που είχαν μολυνθεί από Yersinia pestis. Όταν τα πλοία επέστρεψαν το δεύτερο μισό του 1347, τα πρώτα ανθρώπινα κρούσματα εμφανίστηκαν στη Βενετία μέσα σε λίγες εβδομάδες. Από εκεί ξεκίνησε ο κλασικός κύκλος μόλυνσης: πρώτα τα τρωκτικά, έπειτα οι ψύλλοι, και τελικά οι άνθρωποι.
Η ιστορικός Monica H. Green, που δεν συμμετείχε στη μελέτη, σημειώνει ότι τα νέα στοιχεία για την έκρηξη του 1345 βοηθούν να εξηγηθεί το «πότε» της πανδημίας – ενώ το «πώς» συνδέεται με ήδη υπάρχουσες τοπικές δεξαμενές του βακτηρίου και ένα εκτεταμένο εμπορικό δίκτυο που λειτουργούσε ως «υποδομή πανώλης».
Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι η εκδήλωση του Μαύρου Θανάτου προήλθε από έναν σπάνιο συνδυασμό κλιματικών και κοινωνικοοικονομικών παραγόντων. Παρ’ όλα αυτά, η μελέτη τονίζει ότι η κατανόηση της προέλευσης τέτοιων πανδημιών είναι κρίσιμη σήμερα, καθώς ο κίνδυνος νέων ζωονόσων αυξάνεται σε έναν θερμότερο και πιο αλληλοσυνδεδεμένο κόσμο.
