Μ΄ ένα από τα πιο σημαντικά λατρευτικά έθιμα που τελούνται στην Ελλάδα καταπιάνεται το Associated Press σε εκτενές άρθρο του, τα Αναστενάρια.
Ο Σωτήριος Γκαϊντατζής, πρόεδρος του συλλόγου «Αναστενάρια Λαγκαδά», μίλησε στο Associated Press για το μοναδικό αυτό έθιμο, κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς που έφεραν οι Ανατολικοθρακιώτες πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφού πρώτα χόρεψε σε αναμμένα κάρβουνα με τα γυμνά του πόδια ενώ κρατούσε ψηλά μια εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει το αμερικανικό ειδησεογραφικό πρακτορείο, «η πυροβασία είναι η πιο θεαματική και δημόσια από αυτές τις ετήσιες τελετές που περιλαμβάνουν χορό, προσευχή και κοινά γεύματα στο κονάκι, το ιερό άντρο των αναστενάρηδων όπου οι εικόνες και τα ιερά κειμήλια διατηρούνται για γενιές».
«Ο χορός στα κάρβουνα και η πυροβασία είναι σαν να επικοινωνούμε με τους αγίους», είπε ο κ. Γκαϊντατζής μέσω μεταφραστή πριν ηγηθεί της επίσημης τελετής στη μέση ενός κατοικημένου δρόμου στον Λαγκαδά. «Δεν μπορεί να μεταφραστεί με λέξεις .Είναι μόνο θέμα πίστης».
Ο εφετινός εορτασμός είχε επιπλέον σημασία για τον σύλλογο του Γκαϊντατζή. Ήταν το πρώτο μετά τον θάνατο του πατέρα του - του πρώην αρχιαναστενάρη- το περασμένο καλοκαίρι, μεταβιβάζοντας τον ρόλο στον Σωτήριο Γκαϊντατζή, ο οποίος συμμετέχει στο λατρευτικό έθιμο από παιδί.
Τη Δευτέρα και την Τρίτη το βράδυ στον Λαγκαδά, δύο μέρες μετά την γιορτή του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, οι Αναστενάρηδες έκαναν πρώτα το σταυρό τους πριν φιλήσουν τις εικόνες των αγίων, ενώ θυμίαμα και μουσική από νταούλια, λύρες και ζουρνάδες πλημμύρισαν το κονάκι. Στην συνέχεια χόρευαν με τις εικόνες.
«Η πτυχή του πώς είναι δυνατόν να περπατάς πάνω στη φωτιά δεν είναι το πιο σημαντικό πράγμα», δήλωσε η αναστενάρια Μαρία Λουίζα Παπαδοπούλου, η οποία συμμετέχει στις τελετές από τότε που ένιωσε την κλήση να το κάνει πριν από δύο και πλέον δεκαετίες.
«Κάθε φορά φοβάμαι, και το κάνω αυτό», πρόσθεσε, κάνοντας τον σταυρό της καθώς παρακολουθούσε έναν σωρό από κλαδιά βελανιδιάς να τυλίγεται στις φλόγες λίγες ώρες πριν μετατραπεί σε κάρβουνα. «Πάντα υπάρχει μια δόση φόβου που σχετίζεται με τον σεβασμό».
To AP τονίζει πως «Οι Αναστενάρηδες αισθάνονται τη δύναμη και την πίστη πως μέσω της μεσολάβησης των αγίων θα σβήσουν τα πυρακτωμένα κάρβουνα. Η πυροβασία γίνεται σύμβολο εξαγνισμού και ίασης, όπως περίπου γίνεται και σε παρόμοιες τελετουργίες, από τη Βόρεια Αφρική έως τα νησιά του Νότιου Ειρηνικού, όπου οι πιστοί υποβάλλονται σε δυνητικά επικίνδυνες, επώδυνες εμπειρίες ως ένδειξη ενδυνάμωσης μέσω της πίστης».
«Είναι σα να περπατάς πάνω στην ευτυχία σου και να καίς τη θλίψη», είπε η κα. Παπαδοπούλου καθώς έπεφτε το σκοτάδι και η ίδια και μισή ντουζίνα άλλοι πυροβάτες έβγαλαν τα παπούτσια και τις κάλτσες τους.
Μετά από μια τελευταία κατάνυξη, μετέφεραν τις εικόνες σε πομπή μέσω του μικρού κήπου στο δρόμο, όπου έκαιγε μια εστία με κάρβουνα. Ένα μικρό πλήθος συγκεντρώθηκε για να παρακολουθήσει σιωπηλά το έθιμο.
H ιστορία και οι ρίζες του εθίμου
Το έθιμο ξεκίνησε στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 19ου αιώνα στο Κωστί, ένα χωριό λίγα χιλιόμετρα από τη Μαύρη Θάλασσα στην σημερινή Βουλγαρία κοντά στα ελληνικά σύνορα (Ανατολική Θράκη), δήλωσε ο Γκαϊντατζής, οι πρόγονοι του οποίου κατάγονται από το χωριό αυτό. Η οικογένειά του ήταν μεταξύ των Ελλήνων που μετεγκαταστάθηκαν εξαναγκαστικά στην περιοχή κοντά στη Θεσσαλονίκη κατά τις ανταλλαγές πληθυσμών που προκάλεσαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι πριν από έναν αιώνα.
Όταν η εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο Κωστί κάηκε, οι κάτοικοι του χωριού περπάτησαν μέσα από τις φλόγες για να σώσουν τις εικόνες. Έμειναν αλώβητοι, πιστεύοντας ότι αυτό ήταν αποτέλεσμα της θαυματουργικής μεσολάβησης των αγίων.
Το AP σημειώνει πάντως πως η Ορθόδοξη Εκκλησία καταδίωξε επί μακρόν την αφοσίωση των αναστενάρηδων, βλέποντας στο χορό και την πυροβασία ίχνη παλιότερων παγανιστικών τελετών, δήλωσε ο Λόρινγκ Ντάνφορθ ομότιμος καθηγητής ανθρωπολογίας στο Bates College του Μέιν, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο για τις τελετές αυτές. Ακόμη και σήμερα οι ιερείς τείνουν να κοιτάζουν με καχυποψία και να αποφεύγουν να συμμετέχουν στους εορτασμούς.
Οι Αναστενάρηδες ωστόσο, σπεύδουν να τονίσουν την εγγύτητά τους στο χριστιανικό δόγμα. Είναι επίσης πρόθυμοι να διατηρήσουν το μυστήριο της μοναδικής εκδήλωσης της πίστης τους, κάτι που αυτή την εβδομάδα ήταν εμφανές στις εκστασιασμένες εκφράσεις τους καθώς ετοιμάζονταν να μεταφέρουν τις εικόνες πάνω από τα κάρβουνα.
«Είναι ένα χάρισμα να περπατάς πάνω στη φωτιά. Δεν μπορεί να ερμηνευτεί ή να διδαχθεί», είπε ο κ. Γκαϊντατζής, τονίζοντας αυτό που αρκετοί άλλοι πυροβάτες ανέφεραν ως μια κλήση ή χρέος που τους ανατέθηκε μυστηριωδώς. «Νιώθεις μια εσωτερική δύναμη».
Μεταξύ των παρατηρητών τoυ εθίμου στην πρώτη σειρά καθ′ όλη τη διάρκεια των τελετών της Δευτέρας ήταν ο Κωνσταντίνος Κυριακίδης, ο 12χρονος γιος ενός Αναστενάρη, ο οποίος ελπίζει να κληθεί να περπατήσει πάνω στα κάρβουνα όταν γίνει 18 ετών.
«Θέλω να τιμήσω τους παππούδες μου», είπε ο μικρός Κωνσταντίνος.
«Αν βέβαια το επιτρέψουν οι γέροντες και αν είναι καλό παιδί - πρέπει να έχεις καλή καρδιά και να είσαι ενάρετος», πρόσθεσε ο πατέρας του. Ο ιδρώτας έτρεχε στο πρόσωπό του αφού χόρεψε στα κάρβουνα - αλλά στα γυμνά του πόδια δεν φαινόταν ούτε ένα σημάδι, εκτός από κηλίδες στάχτης.
Αφού έσβησαν σε μεγάλο βαθμό τα κάρβουνα, οι Αναστενάρηδες γύρισαν πίσω στο κονάκι, επιστρέφοντας τα εικονίσματα με περισσότερους περιστροφές θυμιάματος και μερικά εορταστικά χορευτικά βήματα.
