Η περίοδος της πανδημίας είναι μια περίοδος με πολλές ξαφνικές απώλειες. Τι είναι αυτό που κάνει την ξαφνική απώλεια να διαφέρει από μια απώλεια, για την οποία είμαστε κάπως προετοιμασμένοι; Το μεγάλο σοκ. Η ζωή μπορεί να αλλάξει ξαφνικά με τρόπο που χθες δεν φανταζόσουν. Η θνητότητα σου χτυπά την πόρτα. Εκτός από έναν βίαιο αποχωρισμό έχεις να διαχειριστείς και τη συνειδητοποίηση πως η ζωή ακροβατεί σε ένα τεντωμένο σκοινί και δεν το είχες καταλάβει.
Η αλήθεια είναι πως η ζωή δεν σε ρωτάει για τίποτα και δεν είναι υποχρεωμένη. Η ζωή προχωρά. Η ζωή είναι πολλές φορές πολύ άδικη. Ο κόσμος είναι βουτηγμένος στον θάνατο, στην αρρώστια, στη δυστυχία, στα πένθη. Συνήθως τα βλέπουμε όλα από μια απόσταση. Όταν, όμως, χάσουμε έναν άνθρωπο που αγαπάμε πολύ, η οδύνη μάς κάνει ευάλωτους και πολύ θυμωμένους. Είναι σαν να μας ξεγέλασε η ζωή, ο Θεός, το σύμπαν, η μοίρα ή όπως ορίζει ο καθένας αυτό το κάτι παραπάνω που δεν μπορεί να ελέγξει.
Ο ξαφνικός θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι σαν ένα δυνατό χτύπημα στο κεφάλι. Στην αρχή μπορεί να δυσκολεύεσαι να νιώσεις ή να καταλάβεις. Σαν να βρίσκεσαι σε μια κατάσταση αναισθησίας, όπως όταν εγχειρίζεσαι. Κάποια στιγμή η αναισθησία θα φύγει και τότε αρχίζει να πονάει πολύ.
Η αιφνίδια απώλεια είναι σκληρή γιατί δεν έχει «αντίο». Κάτι έχει μείνει στη μέση. Κάτι αιωρείται που θα ήθελες να έχεις πει ή θα ήθελες να έχεις ακούσει. Ένας κύκλος δεν κλείνει κι αυτό μπορεί να προκαλέσει μεγάλες δυσκολίες μετέπειτα. Οι ανοιχτοί λογαριασμοί είναι σαν ενοχλητικοί επισκέπτες. Μπορεί να γίνουν πόνοι, εφιάλτες, ασθένειες, εκνευρισμός. Κάτι θα έπρεπε να γίνει μα δεν έγινε. Κανείς δεν μπορεί να νιώσει ανακούφιση με την αίσθηση της εκκρεμότητας ή ακόμη χειρότερα της ενοχής.
Η ενοχή είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο. Είναι τυχερός όποιος σε μια ξαφνική απώλεια δεν είχε πει κάτι, για το οποίο θα μετανιώσει. Όποιος εκτιμούσε, ευγνωμονούσε, δεν αδικούσε, δεν κατηγορούσε. Η καθημερινότητά μας είναι γεμάτη μικρότητες, ζήλιες, ανόητους θυμούς, αλαζονεία. Έχουμε την πολυτέλεια να νιώθουμε έτσι γιατί νομίζουμε πως οι άλλοι είναι δεδομένοι. Κανείς δεν είναι δεδομένος. Και οι ανατροπές έρχονται πάντα, όταν δεν τις περιμένει κανείς, αλλιώς δεν θα ήταν ανατροπές. Ο ξαφνικός θάνατος κάποιου αγαπημένου είναι σαν να σου ρίχνουν παγωμένο νερό την ώρα που κοιμάσαι βαθιά.
«Όταν αποχαιρετάς κάποιον, να έχεις στο μυαλό σου πως μπορεί να μην τον ξαναδείς ποτέ», μου είχε πει η δασκάλα μου στη διάρκεια της εκπαίδευσής μου στην ψυχοθεραπεία. Είναι μια μεγάλη αλήθεια μα δεν είναι δυνατόν να ζούμε με την αίσθηση του επικείμενου θανάτου του άλλου κάθε λεπτό. Έτσι γεμίζουμε τις μέρες μας με ένα σωρό ανοησίες.
Και πάμε πάλι στη ζωή μετά την ξαφνική απώλεια. Οφείλεις να συνεχίζεις, να νοηματοδοτήσεις ξανά τη σχέση που έχασες, να κλείσεις με κάποιο δικό σου τρόπο συμβολικά αυτό που έμεινε μετέωρο.
Οφείλεις να ζήσεις.
Οφείλεις να αγαπάς τη ζωή τώρα που ξέρεις πόσο εύθραυστη είναι. Οφείλεις να τιμάς όσα σου χαρίζονται τώρα που ξέρεις πόσο εύκολα και ξαφνικά μπορεί να τα πάρει πίσω.
Οφείλεις να συνεχίσεις να ονειρεύεσαι γιατί αν ο αγαπημένος άνθρωπος που έχασες ήξερε πως μαζί του πεθαίνουν και τα όνειρά σου, θα του ήταν πολύ στενάχωρο.
Οφείλεις να είσαι πιο επιεικής με τον εαυτό σου γιατί τώρα αυτό που περνά είναι στ’ αλήθεια πολύ δύσκολο.
Οφείλεις να του δώσεις χρόνο, όσο χρόνο χρειάζεται.
Και πάμε στον χρόνο. Ο καθένας έχει τον δικό του χρόνο. Το πένθος είναι μοναδικό όσο ο κάθε άνθρωπος. Σημασία έχει να νιώθεις πως το δικαιούσαι. Δικαιούσαι να κλάψεις δημόσια. Αναρωτιέμαι γιατί είναι καλύτερα κάποιος να σφίγγει τα δόντια στο μετρό και να καταπίνει την οδύνη του από το να αφήσει τα δάκρυα να κυλήσουν. Μπορεί να μην κλάψεις. Μπορεί να θέλεις να βγεις. Μπορεί να θέλεις να μείνεις μόνος. Μπορεί να θέλεις άλλοτε το ένα, άλλοτε το άλλο. Μπορεί να νιώσεις την ανάγκη για νέα αρχή και το επόμενο λεπτό να γίνεσαι το άτομο που ήσουν προ δεκαπενταετίας. Ο χρόνος είναι πάντα σχετικός. Ο χρόνος στο πένθος κυλάει αλλιώς. Είσαι άλλοτε στο τώρα, άλλοτε στο χθες και το μέλλον σου φαίνεται πολύ αβέβαιο.
Ζούμε με την ψευδαίσθηση πως μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν γιατί έχουμε το μέλλον να απλώνεται μπροστά και το φανταζόμαστε όπως θέλουμε. Μα στην ξαφνική απώλεια το παρελθόν οριστικοποιείται. Ό,τι έζησες με κάποιον άνθρωπο, το έχεις ήδη ζήσει. Δεν θα υπάρξει τίποτα άλλο. Το παρελθόν μένει για πάντα πίσω.
Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν υπέγραψε κανείς συμβόλαιο με την ευτυχία, την υγεία, την αθανασία. Προχωράμε τυφλοί στα όσα μπορούν να συμβούν, συνήθως φοβόμαστε όσα δεν συμβαίνουν ποτέ. Η ξαφνική απώλεια αφήνει ερωτήματα και ίσως και μια αίσθηση τρόμου. Κόβει τη ζωή σου απότομα μα εσύ είσαι ζωντανός. Ωστόσο η ζωή είναι δώρο και πρέπει να συνεχίζεται.
Η ζωή δεν είναι τίποτα άλλο παρά η προσπάθειά μας να συνεχίζουμε μέσα από τα τραύματά μας. Όταν κάτι σπάει, σιγά-σιγά ενώνουμε ξανά τα κομμάτια μας. Η ζωή σπασμένη, ακόμη και κομμένη στη μέση, ευάλωτη ή βυθισμένη σε ένα πέλαγος θλίψης είναι πάντα πολύτιμη. Ίσως τότε, να είναι ακόμη περισσότερο…