Το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδος θεσπίστηκε στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, η οποία διεξήχθη από την 20η Δεκεμβρίου 1821 μέχρι την 15η Ιανουαρίου 1822.
Στην Επίδαυρο κατέφθασαν και έλαβαν μέρος στην Εθνοσυνέλευση 58 αντιπρόσωποι από την Πελοπόννησο, την Δυτική και την Ανατολική Στερεά Ελλάδα (μέχρι και το Σούλι, την Θεσσαλία , την Σκόπελο και την Μακεδονία) και τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά, οι οποίοι είχαν εκλεγεί σύμφωνα με τα τοπικά πολιτεύματα που είχαν προηγουμένως θεσπιστεί.
Κατά τις συνεδριάσεις επικράτησε υποδειγματική τάξη. Οι πληρεξούσιοι συνεδρίαζαν καθήμενοι ανά περιφέρεια κατόπιν κληρώσεως των θέσεών τους και ψήφιζαν ανά περιφέρεια, χωρίς παρουσία κοινού. Εξέλεξαν πρόεδρο της συνέλευσης τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και συγκρότησαν 12μελή επιτροπή επιφανών Ελλήνων για την κατάρτιση σχεδίου Συντάγματος (3 μέλη από κάθε περιφέρεια).
Ως σύμβουλος συμμετείχε όπως αναφέρεται και ο Ιταλός Βιντσέντζο Γκαλίννα, δικηγόρος ή έμπορος ο οποίος είχε συμμετάσχει στην επανάσταση των Καρμπονάρων στην Ραβέννα και, αφού εξορίστηκε, είχε έλθει στον ελλαδικό χώρο φέρνοντας μαζί του συντάγματα άλλων χωρών. (Πρβλ. ενδεικτικά Σπυρίδωνα Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, βιβλίο πρώτο κεφ. 27ο.)
Σε μία περίοδο κατά την οποία η γαλλική επανάσταση είχε ηττηθεί και ολόκληρη η Ευρώπη κυβερνάτο από μοναρχίες απολυταρχικού τύπου, το Σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822, υπήρξε το μοναδικό Σύνταγμα αβασίλευτης δημοκρατίας σε ολόκληρη της ευρωπαϊκή ήπειρο.
Διακήρυξε πανηγυρικά την ισότητα των Ελλήνων και την συμμετοχή τους στα αξιώματα με μόνο κριτήριο την αξιότητα εκάστου, κατήργησε τα βασανιστήρια και την δήμευση, απαγόρευσε την φυλάκιση χωρίς εντολή δικαστηρίου και έθεσε την ιδιοκτησία, την τιμή και την ασφάλεια κάθε Έλληνα υπό την προστασία των νόμων.
Όρισε ότι η νομοθετική και η εκτελεστική εξουσία («βουλευτικόν» «εκτελεστικόν») θα εκλέγονταν με θητεία ενός έτους, το δε εκτελεστικό θα ήταν πενταμελές (κατά το πρότυπο του διευθυντηρίου του Συντάγματος του 1795 προϊόντος της γαλλικής επανάστασης).
Και τα δύο αυτά σώματα θα εξέλεγαν την ηγεσία της δικαστικής εξουσίας, το ενδεκαμελές «δικαστικόν», το οποίο οριζόταν ως ανεξάρτητο των άλλων δύο εξουσιών. Κανένας νόμος, αλλά ούτε πόλεμος, ούτε συνθήκη ειρήνης, ούτε άλλη διεθνής συνθήκη μπορούσε να θεσπιστεί χωρίς την σύμπραξη και συμφωνία βουλευτικού και εκτελεστικού, εκπέμποντας το μήνυμα ότι « μαζί θα σωθούμε ή μαζί θα χαθούμε».
Το Σύνταγμα της Επιδαύρου προκάλεσε τόσο μεγάλη εντύπωση και ενδιαφέρον στους διεθνείς κύκλους της προοδευτικής ριζοσπαστικής πολιτικής σκέψης, ώστε μεταφράστηκε στις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, στις δε ΗΠΑ μεταφράστηκε από τον καθηγητή Edward Everett, μετέπειτα πρόεδρο του πανεπιστημίου Harvard (πρβλ. Εισαγωγή Π. Κιτρομηλίδη, στο έργο του Αδαμάντιου Κοραή «Σημειώσεις εις το προσωρινόν πολίτευμα της Ελλάδος», εκδόσεις του ιδρύματος της βουλής των Ελλήνων, 2018, σελ.20-21)
Προκειμένου να εξευμενίσουν κάπως την αντιδραστική Ιερή Συμμαχία των απολυταρχιών που μισούσε την δημοκρατία και είχε ταχθεί ούτως ή άλλως κατά της επανάστασης, οι Έλληνες αντιπρόσωποι της Επιδαύρου ονόμασαν το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος». Ωστόσο, κατά την διάρκεια του φοβερού αγώνα, κάθε φορά που συνήλθαν σε εθνοσυνέλευση, ουδέποτε δίστασαν να επιβεβαιώσουν την πίστη στην δημοκρατία θεσπίζοντας άλλα δύο δημοκρατικά Συντάγματα, στο Άστρος το 1823 και στην Τροιζήνα το 1827.
Μετά την θέσπιση του Συντάγματος η εθνοσυνέλευση εξέδωσε και την περίφημη διακήρυξη της επανάστασης, την οποία ο Κ. Παπαρρηγόπουλος αποκαλεί «το κάλλιστον ίσως έγγραφον εξ όσων επί 60 έτη εξέδωκεν ελληνική συνέλευσις ή κυβέρνησις» (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, βιβλίο 15ο κεφ.β΄).
Η διακήρυξη αυτή μας δεσμεύει όλους όταν αναφερόμαστε στους λόγους για τους οποίους έγινε η ελληνική επανάσταση και ουδείς δικαιούται να παρεκκλίνει από αυτήν.
Μικρή διακήρυξη της επανάστασης εμφανίζεται και την 1η Ιανουαρίου 1822 και στο προοίμιο του Συντάγματος της Επιδαύρου, η οποία αναφέρει τα εξής: «Το Ελληνικόν έθνος, το υπό την φρικώδη Οθωμανικήν δυναστείαν, μη δυνάμενον να φέρη τον βαρύτατον και απαραδειγμάτιστον ζυγόν της τυραννίας και αποσείσαν αυτόν με μεγάλας θυσίας, κηρύττει σήμερον δια των νομίμων παραστατών του εις Εθνικήν συνηγμένων Συνέλευσιν , ενώπιον Θεού και ανθρώπων, την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν.»
***
Χρήστος Λυντέρης , Δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας του βιβλίου «ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»