Το πρόβλημα στη χώρα μας δεν είναι άλλο από το ότι έχει επιβληθεί ένας λανθασμένος λογισμός ως προς τη λειτουργία του κοινωνικού και οικονομικού της μοντέλου. Χωρίς πολλές αναλύσεις ας δούμε τρεις ειδήσεις που κρύβουν όλη την παθογένεια της χώρας μας.
1. το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ελλάδα διαμορφώθηκε το 2022 στο 68% του μέσου όρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και είναι το τρίτο χαμηλότερο μετά τη Βουλγαρία και τη Σλοβακία. [1]
2. Το 5% των φορολογουμένων πληρώνει όσα το 95%. [2]
3. Μεγάλη χαμένη της δημοσιονομικής κρίσης στην Ελλάδα η μεσαία τάξη. Η αύξηση του φορολογικού βάρους δεν συγκρίνεται με καμία άλλη χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου τη 10ετία 2009-2019. [3]
Πώς ερμηνεύονται οι παραπάνω ειδήσεις και τί σημαίνουν για την ελληνική πραγματικότητα;
Η πραγματικότητα, λοιπόν, είναι ότι με την έναρξη του μνημονίου, η χώρα έπρεπε να αναζητήσει άμεσα πόρους για την αποπληρωμή των δανειακών της υποχρεώσεων. Δεδομένου της διαδεδομένης φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής στη χώρα μας, ο μόνος τρόπος να ληφθούν προβλέψιμες και σταθερές δημοσιονομικές εισροές ήταν η φορολόγηση της περιουσίας, η αύξηση των έμμεσων φόρων (ΦΠΑ κλπ) και η υπερβάλλουσα φορολόγηση της μισθοδοτούμενης εργασίας. Ως εκ τούτου ξαφνικά το αυτοκίνητο έγινε είδος πολυτελείας, η πρώτη κατοικία θεωρήθηκε πηγή εισοδήματος και μια οικογένεια θεωρήθηκε ότι ανήκει στην μεσαία τάξη αν έχει ετήσιο οικογενειακό εισόδημα 20.000,00 € [4]. Και επειδή η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών δηλώναν και δηλώνουν εισοδήματα ακόμα και κάτω των 10.000,00 € [5] καταργήθηκε κάθε φοροελάφρυνση που πιθανώς υπήρχε.
Ως εκ τούτου, ένας μισθωτός για να ανέλθει στην πολυπόθητη εισοδηματική πυραμίδα έπρεπε να πληρώσει δυσθεώρητους φόρους σε σχέση με το εισόδημα που λαμβάνει. Αυτό δημιουργεί μια ασφυκτική τάση, από ένα επίπεδο εισοδήματος και άνω, καθώς ένας οργανισμός για να αυξήσει τις αποδοχές στους υπαλλήλους του πρέπει να αυξήσει το κόστος δυσανάλογα. Ως εκ τούτου λιτότητα και πάλι λιτότητα.
Η λιτότητα βαφτίσθηκε και ως έξυπνη μακροοικονομική επιλογή (να μειώσουμε το κόστος εργασίας ως χώρα για να προσελκύσουμε επενδύσεις) και με αυτόν και τον άλλο τρόπο 600 χιλιάδες συμπολίτες μας εγκατέλειψαν τη χώρα μας προς αναζήτηση καλύτερου μέλλοντος.
Ωστόσο, ήρθε η ώρα για να αξιολογηθεί η σχέση κόστους / οφέλους από την εφαρμογή της συγκεκριμένης λιτότητας στη χώρα μας. Ας δούμε πρώτα τα θετικά. Σε όρους δημοσιονομικής προσαρμογής η χώρα εξήλθε από την Ενισχυμένη Εποπτεία στις 20 Αυγούστου 2022 [6] (θυμίζουμε ότι η εποπτεία θα συνεχίσει μέχρι το 2059) ενώ η Ελλάδα αναδείχθηκε σε πρωταθλήτρια στη μείωση του δημόσιου χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, τόσο σε επίπεδο ευρωζώνης όσο και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, για το τρίτο τρίμηνο του 2022 [7]. Άρα η χώρα έχει εισέλθει σε μια περίοδο δημοσιονομικής σταθερότητας όπου με πειθαρχία φαίνεται να ανακτά την πολυπόθητη επενδυτική βαθμίδα και την καλή φήμη της. Παράλληλα η χώρα μας θεωρείται ισχυρός παίχτης στο real estate, στα logistics, στη χημική βιομηχανία, στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, στη ναυτιλία, στις εξορύξεις και αναδυόμενος παίχτη στην ενέργεια, στην πληροφορική και στον τουρισμό [8]. Δεν είναι λίγο αυτό. Ας δούμε όμως και το τίμημα. Το τίμημα δεν είναι άλλο από αυτό που περιεγράφηκε στην αρχή του άρθρου.
Η Μεσαία Τάξη στη χώρα μας αποστραγγίσθηκε οικονομικά. Ποιες είναι οι επιπτώσεις μιας τέτοιας επιλογής; Ας παραθέσουμε μια σειρά συνεπειών.
- Υπογεννητικότητα. Ο πληθυσμός της χώρας μειώθηκε κατά τρόπο ουσιαστικό. Πλέον, οι οικογένειες με ένα παιδί είναι ο κανόνας. Η λιτότητα αφαίρεσε κάθε έννοια πρόνοιας και ενίσχυσης απέναντι στους πολίτες. Το επίδομα τέκνου, για παράδειγμα, στο δημόσιο ανέρχεται σε περίπου (καθαρή αποδοχή) 35,00 € το μήνα. Με το ποσό αυτό το κράτος αποδέχεται ότι ένας εργαζόμενος που αποκτά τέκνο υποβιβάζει δραματικά το επίπεδο διαβίωσης του. Και μόνο το κόστος σίτισης ενός τέκνου είναι δεκαπλάσιο της συμβολικής παροχής. Ως εκ τούτου, ένας εργαζόμενος με τέκνα υποχωρεί δραματικά σε όρους παραγωγικούς καθώς δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ρουτίνες της καθημερινότητας.
- Ενίσχυση Φοροδιαφυγής: Ένα ολόκληρο σύστημα παράλληλης οικονομίας ανθεί. Όσους ελεγκτικούς μηχανισμούς και να αναπτύξει ένα κράτος, δεν μπορεί να καταπολεμηθεί η τάση των πολιτών να θέλουν να αποφύγουν την υπερφορολόγηση. Το κράτος έχει αποδεχθεί ότι οι πολίτες φοροδιαφεύγουν και σαν φάρμακο επιβάλει τη λογική της αύξησης της φορολόγησης. Η φορολόγηση ανέρχεται σε τέτοιο ύψος ώστε ο συνεπής φορολογούμενος να πληρώνει για όλους και ο φοροφυγάς κυριολεκτικά να επιδοτείται ως μη έχων πόρους να βιοποριστεί. Η στρέβλωση στο μεγαλείο της.
- Ταβάνι αποδοχών: Όπως λέχθηκε παραπάνω, ο εργαζόμενος που επιθυμεί να ανελιχθεί προσδοκά να αναλάβει και τις αντίστοιχες αποδοχές. Όταν η φορολογία ισοπεδώνει τα εισοδήματα, από ένα σημείο και άνω, και το κόστος ζωής εξουδετερώνει το μισθολογικό πλεονέκτημα της ιεραρχικής ανέλιξης, προκύπτει το ερώτημα, για ποιο λόγο κάποιος να προσπαθεί παραπάνω και να αναλαμβάνει μεγαλύτερες ευθύνες; Οι αποδοχές των υψηλών εισοδημάτων στη χώρα μας είναι αστείες σε σχέση με την εργασία που παρέχεται. Ο Φόρος Μισθωτών Υπηρεσιών είναι αναίτια κλιμακούμενος. Σχεδιάσθηκε για να τιμωρεί έναν εργαζόμενο με υψηλότερες αμοιβές λες και αυτές του χαρίζονται ή είναι προϊόν άκοπης συναλλαγής. Τιμωρείται η ανάληψη ευθύνης, η απόκτηση εμπειρίας και η εξειδίκευση ενός εργαζόμενου. Όλα ισοπεδώνονται σαν να ήμαστε σε μια άλλοτε σοβιετία όπου οι αποδοχές όλων πρέπει να είναι κοντά στον κατώτατο μισθό.
- Αποταμίευση και Επιχειρηματικότητα: Η απομείωση των εισοδημάτων δημιουργεί συνθήκες υπερχρέωσης των νοικοκυριών και εξανεμίζει τις αποταμιεύσεις τους. Ως εκ τούτου ένα νοικοκυριό δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε μια έκτακτη ανάγκη και αυτό του δημιουργεί ανασφάλεια στην καθημερινότητα του. Η παράπλευρη απώλεια αυτής της επιλογής είναι ότι τα νοικοκυριά δεν μπορούν να αξιοποιήσουν ευκαιρίες για επενδύσεις σε νέες επιχειρηματικές ιδέες.
Αν σκεφτούμε πώς προέκυψαν οι μεγαλύτερες και πιο καινοτόμες εταιρίες στον κόσμο θα δούμε ότι δεν δημιουργήθηκαν από πλούσιους αστούς. Δημιουργήθηκαν μέσα σε γκαράζ και υπόγεια κατοικιών από ανθρώπους της μεσαίας τάξης που αναζήτησαν τη χρηματική συνδρομή της οικογένειας και των φίλων τους.
Το μαξιλαράκι του μεσαίου εισοδήματος αποτελεί σημαντικό συστατικό της επιχειρηματικότητας στις σύγχρονες οικονομίες. Μια ισχυρή μεσαία τάξη προωθεί την καινοτομία και ενθαρρύνει τους επιχειρηματίες να ξεκινήσουν τις δικές τους επιχειρήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας και λειτουργούν σαν πολλαπλασιαστής της ανάπτυξης της χώρας. Έτσι, η μεσαία τάξη είναι το κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη πολλών χωρών.9
- Δημοκρατία: ο Χίτλερ δεν ανήλθε στην εξουσία με πραξικόπημα αλλά με εκλογές. Υποστηριχτές του ήταν η μεσαία τάξη και οι δημόσιοι υπάλληλοι, που είχαν απαυδήσει από τη δεκαετή λιτότητα και υπερφορολόγηση, που είχε προηγηθεί. Το πείραμα της λιτότητας έχει προοπτική όταν υπάρχει φως στο τούνελ. Ποτέ δεν λειτούργησε για μακρό χρονικό διάστημα. Οι πολίτες ψηφίζουν και με τον έναν ή άλλο τρόπο θα ανατρέψουν τις εκλεγμένες κυβερνήσεις και τα προγράμματα λιτότητας. Και μετά συνήθως ανοίγει ο ασκός του Αιόλου (εθνικισμός, ξενοφοβία, κοινωνικοί αυτοματισμοί, κλπ).
- Εσωτερική Κατανάλωση: Οι εργαζόμενοι που αμείβονται πρέπει να ξοδέψουν για να ζήσουν. Άρα ένα κύκλωμα δισεκατομμυρίων κινείται από κάθε μισθοδοτούμενο. Κάποια χρήματα θα πάνε για την κάλυψη των οικογενειακών αναγκών, κάποια για εκπαίδευση, κάποια για διασκέδασή και αναψυχή και ούτω καθεξής. Όταν υποχωρεί η εσωτερική κατανάλωση μιας χώρας μειώνεται δραματικά και το γενικό βιοτικό επίπεδο. Δεν εδραιώνονται ανεπτυγμένα συστήματα τροφοδοσίας, δεν προωθούνται νέα και καινοτόμα προϊόντα, δεν γίνονται επενδύσεις στον πολιτισμό, δεν διδάσκονται «εξεζητημένες» δεξιότητες στους νέους, δεν λειτουργεί μια θετική ψυχολογία στην κοινωνία. Το ζήσαμε και το ξέρουμε για τα καλά αυτό σαν χώρα, οπότε δεν το αναπτύσσω περεταίρω.
- Παραγωγικότητα: Εντέλει η αυξημένη παραγωγικότητα δεν προκύπτει σε επιχειρήσεις που υπο αμείβουν τους εργαζόμενους τους. Αντίθετα, σε αυτές τις επιχειρήσεις προκύπτει τάση των εργαζομένων να αποφεύγουν την εργασία και τις ευθύνες, διαστρέβλωση των αξιοκρατικών κριτηρίων, διαστρέβλωση της εργασιακής κουλτούρας, συνθήκες μπούλινγκ αλλά και πάνω από όλα διαχρονική αδυναμία των οργανισμών να προσελκύσουν και να αξιοποιήσουν αξιόλογα στελέχη. Με άλλα λόγια, οι επιχειρήσεις προσαρμόζονται στην παραγωγή ενός μέτριου προϊόντος γιατί ειλικρινά αυτό μπορούν να παράγουν. Δεν έχουν αναπτύξει τη δεξιότητα να αξιοποιήσουν τα θετικά ταλέντα ενός εργαζομένου αλλά περισσότερο έχουν μάθει να πιέζουν όλους τους εργαζομένους να προσφέρουν ένα μίνιμουμ επίπεδο εργασίας.
- Επιχειρηματικότητα ή υπαλληλία: Το ελκυστικό αφήγημα της εποχής μας, που στη χώρα μας φαίνεται να ανθεί, είναι ότι με τη μισθωτή εργασία κάποιος δεν μπορεί να βιοποριστεί επαρκώς αλλά μόνο με την επιχειρηματικότητα και μάλιστα την καινοτόμο επιχειρηματικότητα (βλέπε start up). Αυτός ο λογισμός δεν μπορεί να αποτελεί θεμέλιο για την ανάπτυξη μιας κοινωνίας για τον ακόλουθο λόγο.
Η επιχειρηματικότητα δεν απαιτεί από ένα άτομο μόνο σκληρή δουλεία αλλά και μια δεδομένη ιδιοσυγκρασία ανθρώπου με κύριο χαρακτηριστικά την τάση ανάληψης ρίσκου και την αίσθηση αυτονομίας. Εάν ήμασταν όλοι επιχειρηματίες τότε απλά θα ήμασταν ένα τεράστιο μικροπάζαρο που ο ένας θα πωλούσε την πραμάτεια του στον άλλο. Η εξελιγμένη δομή μιας κοινωνίας απαιτεί τη συνεργασία μεταξύ ατόμων για να πετύχουν περισσότερα. Στη χώρα μας πάσχουμε από αυτήν ακριβώς την κατάσταση. Έχουμε μια πασπερμία μικρομεσαίων επιχειρήσεων και μια αδυναμία στη λειτουργία μεγάλων επιχειρήσεων.
Οι οργανισμοί αποτελούν ανεπτυγμένη κοινωνική δομή γιατί επιτρέπουν σε πολλούς ανθρώπους να συνεργασθούν για να πετύχουν κάτι πιο μεγάλο από αυτό που μπορεί να πετύχει κάποιος μόνος του. Οπότε μια ανεπτυγμένη κοινωνία απαιτείται να εδραιώσει μια τάξη εξειδικευμένων και ικανών ατόμων που να είναι αρωγοί στο εγχείρημα των οικονομικών δρώντων της χώρας να αναπτυχθούν. Είναι η λεγόμενη μεσαία τάξη. Το ανθρώπινο κεφάλαιο αυτό είναι το πιο δύσκολο να αποκτηθεί. Δεν μπορείς να το έχεις με έναν μαγικό τρόπο ούτε και αποκτάς εργαζόμενους με δεξιότητες από τη μια μέρα στην άλλη. Ο επιχειρηματίας πρέπει να πλαισιωθεί από ικανούς τεχνοκράτες για να πετύχει τους σκοπούς του. Για αυτό και στο εξωτερικό πληρώνουν αδρά για ικανά και άξια στελέχη. Όσο αυτά τα στελέχη διαφεύγουν στο εξωτερικό τόσο πέφτουν οι δυνατότητες της χώρας να παράγει προϊόντα ανώτερης πολυπλοκότητας. Η οικονομία τελματώνει και όλοι μαθαίνουν να διαβιώνουν στη μετριότητα.
Από τις παραπάνω παρατηρήσεις, γίνεται κατανοητό ότι η χώρα μας έχει εγκλωβιστεί σε μια ομάδα χωρών χαμηλού προς μέσου εισοδήματος. Μια κατηγορία χωρών που δεν μπορούν να ξεφύγουν από τον ανταγωνισμό με τις χώρες χαμηλού κόστους και δεν μπορούν να παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Μια χωρά που αναμένει τις επενδύσεις από το εξωτερικό ως λύση ανάπτυξης και όχι την εκ των έσω ενδυνάμωση της οικονομίας.
Η λύση είναι μία. Η κουλτούρα αξιοποίησης των εργαζομένων στη χώρα μας πρέπει να αλλάξει, να απεξαρτηθεί από ιδεολογικές ταυτοποιήσεις και να κατανοηθεί ότι η πληθυσμιακά μικρή Ελλάδα έχει μόνο ένα παράγοντα πλούτου που δεν είναι άλλος από τους ανθρώπους της. Η πολιτεία πρέπει να σκύψει πάνω από τη μεσαία τάξη και να την προστατέψει.
1 https://www.kathimerini.gr/economy/562337542/chamila-to-kata-kefalin-aep-ypsila-i-forodiafygi/
2 https://www.kathimerini.gr/economy/local/1053990/to-5-ton-forologoymenon-plironei-osa-to-95/
3 https://www.kathimerini.gr/economy/562256482/megali-chameni-tis-dimosionomikis-krisis-stin-ellada-i-mesaia-taxi/
4 https://www.economistas.gr/oikonomia/21313_eisodimata-os-20000-eyro-i-nea-mesaia-taxi
5 https://www.kathimerini.gr/economy/562199875/4-stoys-10-dilonoyn-mechri-5-000-eyro/
6 https://www.ot.gr/2022/08/20/oikonomia/enisxymeni-epopteia-ti-simainei-i-eksodos-gia-tin-ellada/
7 https://www.ot.gr/2023/01/23/oikonomia/eurostat-protathlitria-i-ellada-sti-meiosi-tou-xreous-stin-eyropi/
8 https://www.kathimerini.gr/pages/dromoi-anaptyxis-ellada-kai-germania/561141973/oi-kladoi-poy-stirizoyn-to-aep/
9 Kalafatoglu, Tugba, The Rise of the Global Middle Class Entrepreneurship: Turkey (October 6, 2014). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2506270 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2506270