Ο νεαρός Γιουσέφ Ιμπραχίμ δεν κυκλοφορεί πλέον τη νύχτα στους δρόμους γύρω από την γενέτειρά του, Τζαλάλα, στο βορειοανατολικό Ιράκ. Φοβάται ότι θα πέσει πάνω σε επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους.
«Η αστυνομία και ο στρατός δεν μπαίνουν πλέον πολύ στην περιοχή μας. Αν το κάνουν, πυροβολούνται από μαχητές», λέει ο 25χρονος, ο οποίος πουλάει ψάρια για να ζήσει σε μια κοντινή αγορά.
Σχεδόν τρία χρόνια αφότου η αιμοσταγής τζιχαντιστική οργάνωση έχασε τον τελευταίο της θύλακα, οι μαχητές του ISIS επανεμφανίζονται ως θανάσιμη απειλή, υποβοηθούμενοι από την έλλειψη κεντρικού ελέγχου σε πολλές περιοχές.
Το Ισλαμικό Κράτος απέχει πολύ από την τρομερή δύναμη που ήταν κάποτε, αλλά οι μαχητές, που λειτουργούν συχνά ανεξάρτητα, έχουν επιβιώσει σε μια έκταση του βόρειου Ιράκ και της βορειοανατολικής Συρίας και τους τελευταίους μήνες εξαπολύουν ολοένα και πιο θρασύδειλες επιθέσεις.
«Το Νταές (σ.σ. Ισλαμικό Κράτος) δεν είναι τόσο ισχυρό όσο το 2014», εξηγεί ο Τζαμπάρ Γουαάρ, ανώτερος αξιωματούχος των δυνάμεων Πεσμεργκά, στην αυτόνομη περιοχή του Κουρδιστάν στο βόρειο Ιράκ.
«Οι πόροι του είναι περιορισμένοι και δεν υπάρχει ισχυρή κοινή ηγεσία», λέει. «Αλλά όσο οι πολιτικές διαφωνίες δεν επιλύνονται, το Νταές θα επιστρέψει».
Κάποιοι φοβούνται ότι αυτό μπορεί να αρχίσει να συμβαίνει άμεσα.
Στα τέλη Ιανουαρίου, το Ισλαμικό Κράτος πραγματοποίησε μια από τις πιο θανατηφόρες επιθέσεις του εναντίον του ιρακινού στρατού εδώ και χρόνια, σκοτώνοντας 11 στρατιώτες σε μια πόλη κοντά στη Τζαλάλα, σύμφωνα με πηγές ασφαλείας.
Την ίδια μέρα, οι μαχητές της εισέβαλαν σε φυλακή στη Συρία υπό τον έλεγχο Κούρδων πολιτοφυλακών, που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ, σε μια προσπάθεια να απελευθερώσουν κρατούμενους πιστούς στην ομάδα τους.
Ηταν η μεγαλύτερη επίθεση από το Ισλαμικό Κράτος από την κατάρρευση του αυτοαποκαλούμενου χαλιφάτου το 2019. Τουλάχιστον 200 τρόφιμοι και μαχητές σκοτώθηκαν, καθώς και 40 Κούρδοι στρατιώτες, 77 δεσμοφύλακες και τέσσερις πολίτες.
Αξιωματούχοι και κάτοικοι στο βόρειο Ιράκ και την ανατολική Συρία αποδίδουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για αυτό που συμβαίνει στον ανταγωνισμό μεταξύ ένοπλων ομάδων. Οταν οι δυνάμεις του Ιράκ, της Συρίας, του Ιράν και των ΗΠΑ δήλωσαν ότι το Ισλαμικό Κράτος νικήθηκε, αντιμετώπισαν ο ένας τον άλλον σε όλη την επικράτεια που διοικούσε o ISIS.
Τώρα οι πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν επιτίθενται στις αμερικανικές δυνάμεις. Οι τουρκικές δυνάμεις βομβαρδίζουν Κούρδους αυτονομιστές μαχητές. Μια εδαφική διαμάχη βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ της Βαγδάτης και της αυτόνομης κουρδικής περιοχής του Ιράκ.
Οι εντάσεις υπονομεύουν την ασφάλεια και τη διακυβέρνηση, προκαλώντας σύγχυση, επί της οποίας κάποτε ευδοκίμησε το Ισλαμικό Κράτος.
Για τον Ιμπραχίμ, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διασχίζει σημεία ελέγχου που επανδρώνονται από Ιρακινούς στρατιώτες και σιίτες μουσουλμάνους παραστρατιωτικούς για να πάει στη δουλειά του, σε μια πόλη που ελεγχόταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια από Κούρδους.
Στην απομακρυσμένη γεωργική γη ανάμεσα σε κάθε στρατιωτικό φυλάκιο κρύβονται οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους, σύμφωνα με τοπικούς αξιωματούχους.
Ενα παρόμοιο μοτίβο διαδραματίζεται στα 400 μίλια μεταξύ των βουνών και της ερήμου, από το βόρειο Ιράκ εως τη Συρία, εκεί όπου κάποτε κυριαρχούσε το Ισλαμικό Κράτος.
Πόλεις όπως η Τζαλάλα φέρουν τα σημάδια των σκληρών μαχών που έλαβαν χώρα πριν από μόλις πέντε χρόνια - κτίρια μετατράπηκαν σε ερείπια και φέρουν ακέραια τα σημάδια και τις τρύπες από τις σφαίρες.
Εκμεταλλεύονται τα κενά
Σε ορισμένες περιοχές του Ιράκ όπου δρα το Ισλαμικό Κράτος, η κύρια διαμάχη είναι μεταξύ της κυβέρνησης της Βαγδάτης και της αυτόνομης βόρειας κουρδικής περιοχής, όπου υπάρχουν τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου και στρατηγικά εδάφη που διεκδικούν οι δύο πλευρές.
Οι πιο θανατηφόρες επιθέσεις των τζιχαντιστών στο Ιράκ τους τελευταίους μήνες πραγματοποιήθηκαν σε αυτές τις περιοχές. Δεκάδες στρατιώτες, Κούρδοι μαχητές και κάτοικοι έχουν σκοτωθεί.
Οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους χρησιμοποιούν την ουδέτερη ζώνη μεταξύ των σημείων ελέγχου του ιρακινού στρατού, των Κούρδων και της σιιτικής πολιτοφυλακής για να ανασυνταχθούν. Τα κενά αυτά είναι μερικές φορές πλάτους 40 χιλιομέτρων. Οι τζιχαντιστές έχουν την τάση να επιχειρούν σε ομάδες των 10-15 ατόμων.
Λόγω της έλλειψης συμφωνίας σχετικά με τον εδαφικό έλεγχο, υπάρχουν περιοχές όπου ούτε ο ιρακινός στρατός ούτε οι κουρδικές δυνάμεις μπορούν να εισέλθουν για να τους καταδιώξουν. Εκεί δρα το «Νταές».
Οι κρατικές παραστρατιωτικές δυνάμεις του Ιράκ, που ευθυγραμμίζονται με το Ιράν, συντονίζονται θεωρητικά με τον ιρακινό στρατό, αλλά ορισμένοι τοπικοί αξιωματούχοι λένε ότι αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Το πρόβλημα είναι ότι οι τοπικοί διοικητές, ο στρατός και οι παραστρατιωτικοί μερικές φορές δεν αναγνωρίζουν ο ένας την εξουσία του άλλου.
Αυτό σημαίνει ότι οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους μπορούν να δράσουν στα κενά.
Η Συρία και τα σύνορα
Οι μαχητές του ISIS στην άλλη άκρη του διαδρόμου των αμφισβητούμενων εδαφών, στη Συρία, εκμεταλλεύονται τη σύγχυση για να επιχειρήσουν σε αραιοκατοικημένες περιοχές, σύμφωνα με ορισμένους αξιωματούχους και αναλυτές.
Εισέρχονται σε χωριά και πόλεις τη νύχτα και έχουν πλήρη ελευθερία να επιχειρήσουν, κάνουν επιδρομές για φαγητό, εκφοβίζουν τις επιχειρήσεις και αποσπούν εκβιαστικά «φόρους» από τον τοπικό πληθυσμό. Εκεί έχουν πολύ περισσότερες τοπικές ρωγμές - εθνοτικές, πολιτικές, θρησκευτικές - για να τις εκμεταλλευτούν προς όφελός τους.
Οι συριακές κυβερνητικές δυνάμεις και οι πολιτοφυλακές, που υποστηρίζονται από το Ιράν, κατέχουν εδάφη στα δυτικά του ποταμού Ευφράτη και οι κουρδικές δυνάμεις, που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ, σταθμεύουν στα ανατολικά του, συμπεριλαμβανομένου του σημείου που σημειώθηκε η αιματηρή επίθεση στη φυλακή.
Η εικόνα στην ιρακινή πλευρά της παραμεθόριας περιοχής είναι εξίσου περίπλοκη.
Στρατιώτες και μαχητές που ευθυγραμμίζονται με το Ιράν, την Τουρκία, τη Συρία και τη Δύση ελέγχουν διαφορετικά τμήματα γης, με ξεχωριστά σημεία ελέγχου, μερικές φορές μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα το ένα από το άλλο.
Το Ιράν και οι πολιτοφυλακές του επιδιώκουν να διατηρήσουν τον έλεγχο των ιρακοσυριακών συνόρων, που αποτελούν πύλη της Τεχεράνης προς τη Συρία και τον Λίβανο.
Αμερικανοί αξιωματούχοι κατηγορούν αυτές τις πολιτοφυλακές ότι επιτέθηκαν στους περίπου 2.000 Αμερικανούς στρατιώτες που σταθμεύουν στο Ιράκ και τη Συρία, πολεμώντας το Ισλαμικό Κράτος. Η Τεχεράνη δεν έχει σχολιάσει εάν εμπλέκεται το Ιράν.
Η Τουρκία, εν τω μεταξύ, εξαπολύει επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη από βάσεις στο βόρειο Ιράκ εναντίον Κούρδων αυτονομιστών μαχητών, που δρουν εκατέρωθεν των συνόρων.
Κατάρρευση του Χαλιφάτου
Στο απόγειο της ισχύος του την περίοδο 2014-2017, το Ισλαμικό Κράτος εξουσίασε εκατομμύρια ανθρώπους και ανέλαβε την ευθύνη ή ενέπνευσε επιθέσεις σε δεκάδες πόλεις σε όλο τον κόσμο.
Ο ηγέτης του, διακήρυξε το Χαλιφάτο του στο 1/4 των εκτάσεων του Ιράκ και της Συρίας το 2014, προτού σκοτωθεί σε επιδρομή των ειδικών δυνάμεων των ΗΠΑ στη βορειοδυτική Συρία το 2019 καθώς ο ISIS είχε ήδη καταρρεύσει.
Οι ένοπλες δυνάμεις στο βόρειο Ιράκ και τη βορειοανατολική Συρία λένε ότι ο τεράστιος αριθμός των ομάδων - όλες εχθροί του Ισλαμικού Κράτους - θα καταπνίξει κάθε αναζωπύρωσή του.
Μετά το μακελειό στη φυλακή, ο υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στρατιωτικός συνασπισμός που πολεμά το Ισλαμικό Κράτος ανέφερε ότι οι πρόσφατες επιθέσεις το είχαν καταστήσει τελικά πιο αδύναμο.
Δεν είναι πεπεισμένες για αυτό, όμως, όλες οι τοπικές κοινωνίες.
«Μετά την επίθεση στη φυλακή στη Συρία, φοβόμαστε ότι το Νταές μπορεί να επιστρέψει», λέει ο Χουσεΐν Σουλεϊμάν, κυβερνητικός υπάλληλος στην ιρακινή πόλη Σιντζάρ, την οποία κατέλαβε το Ισλαμικό Κράτος το 2014 και έσφαξε χιλιάδες μέλη της μειονότητας των Γιαζίντι.
«Το Ισλαμικό Κράτος ήρθε από τη Συρία και την περασμένη φορά. Τα ιρακινά στρατεύματα και οι κουρδικές δυνάμεις ήταν εδώ και τότε, αλλά τράπηκαν σε φυγή» υπενθυμίζει.
(με πληροφορίες από Reuters)