Τελικά, προς τα πού βαδίζει η παγκοσμιοποίηση; Το συγκεκριμένο ερώτημα τίθεται διαρκώς στο προσκήνιο σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδίως μετά την πανδημική κρίση και το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία. Ένα ερώτημα που προς το παρόν δεν μπορεί να προσφέρει μία ασφαλή απάντηση-πρόβλεψη παρά μόνο σενάρια με βάση τους διαμορφούμενους συσχετισμούς και τα υπάρχοντα στοιχεία στην παγκόσμια οικονομία.
H περίοδος 1980–2008, αυτή της φιλελευθεροποίησης της παγκόσμιας οικονομίας, μιας υπερ-παγκοσμιοποίησης που στηρίχθηκε στην αύξηση των ροών του εμπορίου, του κεφαλαίου και των ανθρώπων αξιοποιώντας τις εξελίξεις σε τεχνολογία και μεταφορές. Το 2008, με το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης -μέχρι και σήμερα- ο πλανήτης βιώνει τη φάση της επιβράδυνσης της παγκοσμιοποίησης (slowbalisation). Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 ανέδειξε εκ νέου το ερώτημα για το εάν όντως ο πλανήτης βιώνει το τέλος της παγκοσμιοποίησης. Η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί στην παρούσα φάση, ωστόσο, με ασφάλεια μπορεί να ειπωθεί ότι η παγκοσμιοποίηση βρίσκεται σε φάση καμπής.
Τα σημεία ανθεκτικότητας της παγκοσμιοποίησης
Δύο είναι τα σενάρια για το μέλλον και τα χαρακτηριστικά της παγκοσμιοποίησης:
α) Η περαιτέρω ενδυνάμωση των τάσεων απο-παγκοσμιοποίησης και
β) η μεταβαλλόμενη παγκοσμιοποίηση.
Σχετικά με το πρώτο σενάριο, ο Δείκτης Παγκόσμιας Συνδεσιμότητας που δημοσίευσε πρόσφατα η εταιρεία μεταφορών DHL (2022 DHL Global Connectedness Index) κατέδειξε ότι η παγκοσμιοποίηση «αντέχει» αφού μπορεί να αναγνωρίζει ότι είναι υπαρκτοί οι κίνδυνοι για το μοντέλο της ωστόσο αντικρούει σθεναρά την άποψη ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια σημαντική υποχώρησή της, ενώ παράλληλα διαπιστώνει τις δυνατότητες ενός πιο διασυνδεδεμένου κόσμου.
Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι οι ροές εμπορίου, κεφαλαίου και πληροφοριών ήταν ήδη πάνω από τα επίπεδα προ πανδημίας το 2021 και ότι η ανάκαμψη των διεθνών ροών ανθρώπων επιταχύνθηκε το 2022. Ταυτόχρονα επισημαίνεται ότι δεν εμφανίζεται στροφή από την παγκοσμιοποίηση προς την περιφερειοποίηση, ενώ παρά τις λιγότερες ροές μεταξύ ΗΠΑ - Κίνας (ως αποτέλεσμα της «αποσύνδεσης» των οικονομιών τους - decoupling), δεν καταγράφεται περαιτέρω κατακερματισμός της παγκόσμιας οικονομίας σε αντίπαλα μπλοκ.
Οι κίνδυνοι για την παγκοσμιοποίηση είναι υπαρκτοί
Παρά τη σχετική «ανθεκτικότητα» του μοντέλου της παγκοσμιοποίησης όμως, οι κίνδυνοι είναι υπαρκτοί. Στο επίπεδο των επιχειρήσεων, οι διεθνείς τάσεις έχουν αντίκτυπο: Αύξηση εμπορικού προστατευτισμού, αυξημένοι έλεγχοι στις διεθνείς επενδύσεις για λόγους εθνικής ασφάλειας, αύξηση περιορισμών στη ροή δεδομένων και «βραχυκύκλωμα» στη λειτουργία διεθνών οργανισμών εξαιτίας εντάσεων μεταξύ κρατών-μελών τους, είναι μερικές τάσεις που διαμορφώνουν ένα ασταθές περιβάλλον. Ενδεικτικά, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο οι εμπορικοί περιορισμοί που τέθηκαν σε ισχύ το 2022 ανήλθαν στους 2.845. Επίσης, σύμφωνα με την έκθεση της DHL, μετά την ανάκαμψη του 2021, οι ξένες άμεσες επενδύσεις έχασαν έδαφος στο δεύτερο τρίμηνο του 2022.
Την ίδια ώρα, οι χώρες των ΒRICS φιλοδοξούν να εγκαθιδρύσουν ένα εναλλακτικό, παράλληλο σύστημα οικονομικής διακυβέρνησης, ακόμη και με την εισαγωγή κοινού νομίσματος -με στόχο να αμφισβητήσει την κυριαρχία του αμερικανικού δολαρίου στο παγκόσμιο εμπόριο και στις διεθνείς συναλλαγές-, χτίζοντας το δικό τους Bretton Woods. Παρά τις δυσκολίες του οράματος των BRICS, η πολιτική βούληση της ομάδας χωρών, που φιλοδοξεί να εκφράσει τον Παγκόσμιο Νότο εν μέσω όξυνσης των γεωπολιτικών ανταγωνισμών σε παγκόσμιο επίπεδο, συνιστά ένα σαφές μήνυμα αμφισβήτησης του «business as usual» δυτικού μοντέλου παγκοσμιοποίησης των τελευταίων δεκαετιών. Στο πλαίσιο αυτό, τα μηνύματα που θα εκπέμψουν στην πολυαναμενόμενη σύνοδό τους στη Νότια Αφρική (22-24 Αυγούστου) αναμφίβολα θα δώσουν στίγμα.
Η εκλογή Τραμπ στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών με το δόγμα America First, το Brexit, ο «φαρμακευτικός εθνικισμός» κατά την πανδημία COVID-19 κατά τη διατάραξη των εφοδιαστικών αλυσίδων, η εκλογική άνοδος ακροδεξιών πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια (Ιταλία, Σουηδία, κ.ά.) ταυτόχρονα με τις υφιστάμενες τάσεις από-παγκοσμιοποίησης και την επιβολή ρυθμίσεων προστατευτισμού δεν αποτελούν μεμονωμένα γεγονότα και εξελίξεις αλλά κρίκους μίας ενιαίας αλυσίδας. Μιας αλυσίδας που σχετίζεται με τη «σκοτεινή» πλευρά της νεοφιλελεύθερης και άκρατης υπέρ-παγκοσμιοποίησης της περιόδου 1980-2008, δηλαδή τους χαμένους (περιφέρειες, χώρες) από αυτήν, που δεν είδαν ανάλογα κέρδη με τις αναπτυγμένες χώρες και τον Παγκόσμιο Βορρά.
Οι τάσεις και οι εξελίξεις δείχνουν ότι η παγκόσμια οικονομία βαδίζει προς το σενάριο μιας μεταβαλλόμενης παγκοσμιοποίησης, τα χαρακτηριστικά της οποίας όμως, ιδιαίτερα με τον πόλεμο στην Ουκρανία εν εξελίξει, δεν έχουν αποκρυσταλλωθεί. Με το διεθνές τοπίο να παραμένει ρευστό και τις γεωπολιτικές τριβές να επηρεάζουν τις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις σε διμερές και πολυμερές επίπεδο, η αποκλιμάκωση των εντάσεων αυτών θα δώσει ασφαλέστερες απαντήσεις για το πού βαδίζει η παγκοσμιοποίηση.