«Όλος ο πόλεμος βασίζεται στην παραπλάνηση»
(Σουν Τσου, Τέχνη του Πολέμου).
Είναι, λοιπόν, ο αιφνιδιασμός μια από τις αναμενόμενες στρατηγικές των εμπόλεμων, η οποία δυσχεραίνει, όμως, την ασφαλή εκτίμηση της έκβασης του πολέμου. Εντούτοις, πρέπει να έχουμε υπόψιν μας πως πάντα ένας πόλεμος είναι το προϊόν μιας προσεχτικά καταστρωμένης στρατηγικής και όχι μια φαεινή ιδέα, που εξαίφνης «τρύπωσε» στο νου του όποιου επιτιθέμενου.
Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούμε να διαβλέψουμε τα όποια εναλλακτικά σενάρια υπεισέρχονται και στο συγκεκριμένο σχέδιο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, επισημαίνοντας, στο βαθμό του εφικτού, αν και κατά πόσο είναι πιθανά.
1ο εναλλακτικό σενάριο: Παράδοση Ζελένσκι – πολιτικός έλεγχος Ουκρανίας
Ο Πούτιν διεξάγει τον πόλεμο, γιατί επιθυμεί (όπως, ούτως ή άλλως, έχει δημόσια υπαινιχτεί) τον πολιτικό έλεγχο της Ουκρανίας, την απομάκρυνση του Ζελένσκι και την εγκατάσταση μιας κυβέρνησης- μαριονέτας. Στην περίπτωση, λοιπόν, της παράδοσης της Κυβέρνησης Ζελένσκι, οι δύο πλευρές θα καθίσουν στο τραπέζι και οι Ουκρανοί υποχωρώντας θα συνομολογήσουν την αναγνώριση των εδαφικών αξιώσεων της Ρωσίας στην Κριμαία, την αυτονομία των περιοχών του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ και την μετατροπή της χώρας τους σε ρωσικό προτεκτοράτο.
Αυτό βέβαια θα σήμαινε ότι στην Ουκρανία θα συνέχιζαν να υπάρχουν αντιρωσικές φωνές (παρά την όποια επιχειρούμενη εκκαθάριση τους) οι οποίες μετα τον πόλεμο θα γίνονταν ακόμη πιο επιθετικές. Κατά συνέπεια, για τον έλεγχο τους ο Πούτιν θα αναγκαζόταν να τηρήσει, για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, μια έντονη στρατιωτική παρουσία σε όλη την Ουκρανία και κοντά στα σύνορα με τις Νατοϊκές χώρες.
Στο πλαίσιο αυτού του σεναρίου, όπου θα δημιουργούνταν πλέον και ένα σιωπηρό φόβητρο προς όλες τις μη Νατοϊκές όμορες χώρες του τύπου «ούτε να σκεφτείτε την είσοδό σας στο ΝΑΤΟ», ένα νέο ψυχροπολεμικό “σύννεφο” θα σκέπαζε την Ευρώπη, όπου θα επικρατούσε, και με την απειλή των πυρηνικών, μια ισορροπία του τρόμου.
Επισημαίνουμε, εντούτοις, και αυτή είναι η αισιόδοξη πλευρά αυτού του σεναρίου ότι ενδεχομένως, σε αυτήν την περίπτωση, να εξασφαλιζόταν μια σχετική σταθερότητα στο διεθνές σύστημα. Μια σταθερότητα, όπως αυτή που, πάντα στο πλαίσιο της ισορροπίας του αμοιβαίου φόβου των δυο υπερδυνάμεων, υπήρξε και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, σύμφωνα με πολλούς θεωρητικούς των διεθνών σχέσεων.
Αυτό είναι εκείνο το σενάριο που πιθανότατα, αφενός θα έδινε στον Πούτιν τη δυνατότητα να «γυρίσει πίσω» χωρίς ήττα (συνεπής ως προς τις αρχικές του θέσεις), αφετέρου θα επέτρεπε στη διεθνή κοινότητα να ανακαλέσει (καθήμενη και η ίδια με κάποιο τρόπο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων) τις βαριές οικονομικές κυρώσεις.
Πόσο πιθανό είναι αυτό το σενάριο όμως; Δυστυχώς όσο περνούν οι ημέρες και κλιμακώνεται η ένταση, γίνεται όλο και λιγότερο πιθανό, καθώς προϋποθέτει επιλογές, όπως: η Ρωσία να κάτσει στο τραπέζι, ο Ζελένσκι να αποχωρήσει εύσχημα παραδίνοντας όμως, άνευ όρων την Ουκρανία και η Δύση να συμβάλει τρόπο τινά (έστω και παρασκηνιακά) στη διαπραγμάτευση. Επιλογές που μέχρι αυτή την στιγμή τουλάχιστον, αν και θα μπορούσαν να έχουν γίνει, δεν έγιναν.
2ο σενάριο: Η προσάρτηση της Νέας Ρωσίας
Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, ο Πούτιν επιθυμεί την προσάρτηση της Novorossiya, της Νέας Ρωσίας, στην οποία έχει αναφερθεί από το 2014, κατά την εποχή της προσάρτησης της Κριμαίας. Αυτή η Νέα Ρωσία θα έχει στην επικράτεια της όχι μόνο τις περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ αλλά και τις περιοχές του Χάρκοβο, Ντνιπροπετρόφσκ, Ζαπορίζια , Χερσώνoς, Μικολάιβ και Οδησσού στο ανατολικό τμήμα της Ουκρανίας.
Μια τέτοια επέκταση όμως της Ρωσικής Επικράτειας και μια αντίστοιχη εδαφική μείωση της Ουκρανίας είναι αμφίβολο ότι σε μια συνολική διαπραγμάτευση της επόμενης μέρας θα σήμαινε την επαναφορά του Πούτιν και της Ρωσίας στη Διεθνή Έννομη Τάξη και την απόσυρση των οικονομικών κυρώσεων. Ο λόγος;
Κυρίως γιατί κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε ένα εξαιρετικά επικίνδυνο για τη Δύση (ΗΠΑ/ ΝΑΤΟ) ιστορικό προηγούμενο και θα άφηνε το παράθυρο ανοιχτό για τον όποιο μελλοντικό κρατικό αναθεωρητή να εισβάλει, με νομιμοποιητική σημαία τον αλυτρωτισμό, στο διπλανό ανεξάρτητο δομημένο κράτος, να υποστεί οικονομικές κυρώσεις για μικρό χρονικό διάστημα και μετα να επανέλθει στη διεθνή κοινωνία (αφού πρώτα έχει αρπάξει ό,τι περισσότερο μπορεί) σαν να μην συνέβη τίποτε.
Σημειωτέον, η ενδεχόμενη επανάληψη αυτού του ιστορικού προηγούμενου από την Κίνα με εισβολή στη Ταιβάν θα πλήγωνε συθέμελα την κυριαρχία ΗΠΑ/ΝΑΤΟ.
Συνοψίζοντας, η δημιουργία μιας Νέας Ρωσίας είναι πιθανή. Σε αυτήν την περίπτωση, όμως, και με τη συνεχή κλιμάκωση των οικονομικών κυρώσεων, τόσο ο Πούτιν όσο και η Δύση, αν δεν βρουν τη χρυσή τομή μέσα από μια συλλογική διαπραγμάτευση, αναμένεται, όντας σχεδόν «εγκλωβισμένοι», να συνεχίσουν τη μεταξύ τους πλέον ρήξη.
3ο Σενάριο: Προέλαση στη δυτική Ουκρανία (το πιο απαισιόδοξο)
Αυτό το σενάριο αποτελεί ίσως την ολέθρια συνέχεια του προηγούμενου, στην περίπτωση της αδυναμίας εξεύρεσης μιας χρυσής τομής, ανάμεσα στη Ρωσία και στη Δύση. Η Ρωσία έχοντας τον έλεγχο όλων των περιοχών της προαναφερθείσας Νέας Ρωσίας προχωράει πιο πέρα αναπτύσσοντας πλέον δυνάμεις και στη Δυτική Ουκρανία. Πιθανοί στόχοι:
Η ολοκληρωτική κατάληψη της Ουκρανίας ’Η/ΚΑΙ
Εισβολή στη Μολδαβία, μια πρώην Σοβιετική Δημοκρατία (δίπλα στην προαναφερθείσα Νέα Ρωσία), η οποία, επίσης, έχει βλέψεις για το ΝΑΤΟ (όπως η Ουκρανία). Εκεί βρίσκεται η Υπερδνειστερία, μια περιοχή αυτονομημένη (καθ’ ομοιώσιν της περιοχής Ντονμπάς) στην οποία, σημειωτέον, υπάρχει μια από τις μεγαλύτερες αποθήκες πυρομαχικών και η οποία το 2014 είχε ζητήσει την ένωση της με τη Ρωσία. Ή/ΚΑΙ
Εισβολή σε νατοϊκό έδαφος και δη χώρες της Βαλτικής, όπως Λιθουανία ή Πολωνία καθώς η Ρωσία έχει μόνιμα στρατοπεδεύσει στην όμορη με αυτές φιλική Λευκορωσία. Επισημαίνεται δε ότι ανάμεσα σε Πολωνία και Λιθουανία, βρίσκεται εγκλωβισμένο ένα ρωσικό κομμάτι γης, το Καλίνιγκραντ, στο οποίο η Ρωσία έχει όλο το στρατηγείο του στόλου της στη Βαλτική και στο οποίο (μετα την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης) δεν έχει χερσαία πρόσβαση.
Επισημαίνουμε ότι στο πλαίσιο αυτού του σεναρίου, ακόμη και αν η επίθεση δεν γίνει σε νατοϊκό έδαφος, και παρόλο που ο Μπάιντεν έχει δημόσια δεσμευτεί ότι το ΝΑΤΟ δεν θα απαντήσει στρατιωτικά, αν δεν πατηθεί έδαφός του, η εμπλοκή του θα είναι πλέον πολύ πιθανή. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι πράγματι, σύμφωνα μεν με το άρθρο 5 της συνθήκης του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, οι σύμμαχοι είναι υποχρεωμένοι να αντιμετωπίζουν μόνο την επίθεση σε σύμμαχο ως επίθεση εναντίον όλων.
Παράλληλα, όμως το άρθρο 4 επιτρέπει στα κράτη μέλη να αναζητούν διαβουλεύσεις (όταν πιστεύουν ότι απειλείται η εδαφική ακεραιότητα ή η πολιτική τους ανεξαρτησία ή η ασφάλειά τους). Αυτές όμως οι διαβουλεύσεις δύνανται να πυροδοτήσουν σοβαρές στρατιωτικές κινήσεις.
4ο Σενάριο : Μακροχρόνια ουκρανική αντίσταση- αποχώρηση ρωσικών στρατευμάτων
Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, η ουκρανική αντίσταση αντέχει, παρόλο που αρχικά η Ρωσία φαίνεται να έχει συντριπτικό στρατιωτικό πλεονέκτημα, με αποτέλεσμα η τελευταία να εμπλακεί, εν τέλει, σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο, όπως στο Αφγανιστάν από το 1979 έως το 1989.
Η μακροχρόνια φθορά της Ρωσίας, σε συνδυασμό με τις βαριές οικονομικές κυρώσεις, θα την αναγκάσουν ενδεχομένως, όπως τότε, μετά από πολύ καιρό να γυρίσει πίσω.
Αυτό το σενάριο, αν και πιο αισιόδοξο (σε σχέση με τα προηγούμενα) δεν φαίνεται πολύ πιθανό σήμερα, δεδομένου ότι οι Ρώσοι μέχρι στιγμής, χωρίς τη στρατιωτική ενδυνάμωση της Ουκρανίας από το ΝΑΤΟ (το Αφγανιστάν υποστηρίχθηκε δυναμικά από ΗΠΑ, Σαουδική Αραβία, Πακιστάν και άλλα μουσουλμανικά έθνη), έχουν σαφή στρατιωτική υπεροχή. Επίσης, για αυτούς η Ουκρανία είναι μια χαρτογραφημένη οικεία περιοχή (όχι όπως το Αφγανιστάν), όπου έχουν εξασφαλισμένο ένα σημαντικό εφόδιο πολέμου, την πληροφόρηση.
5ο Σενάριο: Η Ανατροπή του Πούτιν. Σενάριο που δεν επαληθεύεται ιστορικά
Το τελευταίο σενάριο δεν μπορεί να θεωρηθεί σενάριο πολέμου (τουλάχιστο συμβατικού). Μιλάμε για το ενδεχόμενο ανατροπής της Κυβέρνησης Πούτιν και τον, κατ’ επέκταση, επανακαθορισμό της στρατηγικής της Ρωσίας. Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι μια τέτοια ανατροπή μέσω της ενδεχόμενης αναπτυσσόμενης λαϊκής ρωσικής οργής, στην οποία άλλωστε στοχεύουν και οι οικονομικές κυρώσεις, δεν έχει μέχρι σήμερα αποτελέσει ιστορικά τον λόγο διακοπής μιας εισβολής.
Επίσης, δεν είναι πολύ πιθανό, καθώς όλοι οι πόλεμοι ξεκινούν με μια στρατηγική της ηγεσίας να «νομιμοποιήσει» καταρχάς την σχεδιαζόμενη εισβολή, στο εσωτερικό της χώρας της, παρουσιάζοντας την υπεράσπιση μειονοτήτων και την εθνική ασφάλεια ως το κίνητρο εφόδου («Κάθε πόλεμος όταν πλησιάζει παρουσιάζεται σαν μια πράξη αυτοάμυνας απέναντι σε έναν μανιακό δολοφόνο», είχε εύστοχα επισημάνει ο Όργουελ.)
Τέλος, οι οικονομικές κυρώσεις που, εν προκειμένω, επιβλήθηκαν είναι πολύ βαριές, με ενδεχόμενες συνέπειες και για τις δύο πλευρές, ενώ σημειωτέον ο Πούτιν δεν έχει ακόμη αποφασίσει να αφήσει το γήπεδο του συμβατικού πολέμου, παίζοντας στο γήπεδο της οικονομικής ρήξης (έστω και παράλληλα). Κραδαίνει, εντούτοις, ένα πολύ απειλητικό όπλο στα χέρια του (να «κατεβάσει εντελώς τον διακόπτη του ρεύματος») που ενδεχομένως αποτελώντας μια πρωτόγνωρη ιστορικά δράση - αντίδραση θα σηματοδοτήσει νέες απρόβλεπτες εξελίξεις.
Συνελόντι ειπείν, όποιο εναλλακτικό σενάριο και αν τελικά επαληθευθεί, το βέβαιο είναι ότι βαδίζουμε σε μια εξαιρετικά δύσβατη, «επικίνδυνη» ιστορική περίοδο που δυστυχώς επιβεβαιώνει τη γνωστή ρεαλιστική ρήση: «Ο πόλεμος αρχίζει όταν θέλεις, αλλά δεν τελειώνει όταν θέλεις».
***
Δρ. Ασπασία Αλιγιζάκη, Διδάκτωρ Διεθνών & Ευρ. Σπουδών – Δικηγόρος, Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στη Νομική Sorbonne Paris Nord/IdEF, POSTDOC ερευνήτρια Παν. Πειραιώς, Αντιδήμαρχος Πειραιά