Όταν ξεκίνησε η πανδημία είχα γράψει σε άρθρο πως «αν σκεφτούμε έξυπνα και με βάση το συμφέρον μας, ίσως αυτή η «επόμενη μεγάλη κρίση» αποδειχτεί το εισιτήριο για την επιστροφή στην (πραγματική) κανονικότητα». Ο Έλληνας πρωθυπουργός έχει πλέον ένα πολύ ισχυρό «πακέτο» στα χέρια του, το ισχυρότερο των τελευταίων 20 ετών. Οι αποφάσεις που θα πάρει τους επόμενους μήνες θα καθορίσουν τη μοίρα της χώρας για πολλές δεκαετίες.
Ο κόσμος επανεκκινεί
Οι κρίσεις αποτελούν τον πιο αξιόπιστο καταλύτη μιας οικονομικής επανεκκίνησης. Είναι δεδομένο πως η Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια βρέθηκε σε δυσμενή θέση από κακοδιαχείριση. Ήταν όμως και αρκετά άτυχη. Η ελληνική κρίση ξεκίνησε σχεδόν αμέσως με την αρχή του προηγούμενου παγκόσμιου οικονομικού κύκλου, ο οποίος κράτησε σχεδόν το διπλάσιο από το μέσο όρο! Ενός κύκλου πολύ χαμηλής πραγματικής ανάπτυξης και πολύ υψηλής επιφυλακτικότητας. Τα χρόνια περνούσαν, και το restart αργούσε. Όταν από το 2010 έως το 2015 η Ελλάδα φώναζε απεγνωσμένα για βοήθεια, ήταν η μόνη με ουσιαστικό και συνεχιζόμενο πρόβλημα. Πλέον αυτό άλλαξε. Ο κύκλος τελείωσε, ετοιμάζεται ένας νέος να ξεκινήσει, και ο δεκαετής αγώνας της Ελλάδας την έβαλε πλέον σε μια καλύτερη μοίρα. Το υψηλό χρέος είναι πρόβλημα πλέον των περισσότερων χωρών της υφηλίου.
Μια πιο φιλική Ευρώπη
Η Ευρώπη χρόνια αναγνωρίζει τις ατέλειες του Ευρώ και την ανάγκη να βοηθηθούν οι πιο αδύναμες οικονομίες να ανταπεξέλθουν. Κάθε νομισματική ένωση έχει ανάγκη «μεταφορές πληρωμών», ένα περιοδικό ισοζύγισμα ανάμεσα στους δυνατούς και τους αδύνατους. Το πρόβλημα είναι πως αυτή μεταφορά ήταν ανέφικτη, όχι μόνο βάσει συνθηκών αλλά και βάσει πολιτικών επιπτώσεων. Οι Γερμανοί και οι Ολλανδοί φορολογούμενοι δεν πείστηκαν από τις εξηγήσεις των Ελληνικών κυβερνήσεων, ούτε με τον καλό, ούτε με τον επιθετικό τρόπο. Για να γυρίσει η τοπική κοινή γνώμη, χρειαζόταν μάρκετιγκ («Η Ελλάδα Μεταρρυθμίζεται»), υπομονή (αποδείξεις πως η Ελλάδα σέβεται την Ευρωπαική οικογένεια) και πάνω από όλα χρόνο. Χρόνο για μια μεγάλη κρίση που θα έδινε την ευκαιρία σε όλους να επανεκκινήσουν.
Εδώ και αρκετό καιρό οι Βρυξέλλες, που ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας, προσαρμόζουν τους κανονισμούς στις κυβερνήσεις που παίζουν το παιχνίδι τους και δεν επιτίθενται στην ΕΕ, ήταν διατεθημένες να βοηθήσουν. Η αρχή έγινε πριν λίγους μήνες, όταν η Ελλάδα μπήκε στο πρόγραμμα Νομισματικής Χαλάρωσης της ΕΚΤ. Μια πάρα πολύ σημαντική εξέλιξη, όχι για τα χρήματα που θα πέσουν στην αγορά αλλά και για την εμπιστοσύνη που θα φέρει κάτι τέτοιο στα Ελληνικά ομόλογα, κάτι που θα επισπεύσει το τέλος της επιτήρησης από τους Θεσμούς.
€58δισ.
Μέσα από διπλωματία και συστηματική καλλιέργεια καλών σχέσεων με τους εταίρους η κυβέρνηση Μητσοτάκη πέτυχε ένα σημαντικό πακέτο για την Ελλάδα, που δεν είχαμε δει από την εποχή των «πακέτων Ντελόρ». Δεν είναι μόνο τα €22δισ. παροχών και τα €10δισ σε δάνεια. Είναι και τα €12δισ. σε ποσοτική χαλάρωση από την ΕΚΤ, τα οποία μπορεί να φτάσουν τα €20δισ. εφόσον το πρόγραμμα επεκταθεί όπως η Κριστίν Λαγκάρντ σχολίασε. Σε αυτά μπορείτε να προσθέσετε και €6δισ. δημοσιονομικού χώρου για φέτος, και φτάνουμε εύκολα στα €58-€60δισ. Βεβαίως κάποια έχουν ήδη ξοδευτεί, και κάποια θα καλύψουν τα κενά που δημιουργεί η μείωση της ανάπτυξης. Μια πτώση 10% του ΑΕΠ θα σημαίνει €20δισ. χαμένα. Με δεδομένο πως όλα τα χρήματα από την ΕΚΤ θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για τη μείωση της εξάρτησης από τους Ευρωπαίους δανειστές, μένουν και πάλι αρκετά, ακόμα και στο χειρότερο σενάριο, για μια υγιή επανεκκίνηση της Ελλάδας, και το τέλος στον εφιάλτη της τελευταίας δεκαετίας.
Για να ανταπεξέλθει όμως ο πρωθυπουργός, έχει μπροστά του να λύσει όχι έναν, όχι δύο αλλά 4 γόρδιους δεσμούς.
Ι. Η δίκαιη μοιρασιά. Μιλώντας με τον απλό κόσμο στο δρόμο, κανείς δεν είναι ενθουσιασμένος για αυτά τα χρήματα. «Εμείς θα τα πάρουμε;» είναι η μόνιμη επωδός. Όχι άδικα. Οι περισσότερες ελληνικές κυβερνήσεις όλων των τελευταίων δεκαετιών υποστήριξαν ένα είδος «καπιταλισμού των ημετέρων», όπου η κρατική βοήθεια συνδέθηκε με την ψήφο και την υποστήριξη. Είναι απαραίτητο για αυτή την κυβέρνηση, την πρώτη με τόσο σημαντικό ταμείο στη διάθεση της τα τελευταία 20 χρόνια, να κάνει ακριβή, διαφανή, περιοδικό και πάνω από όλα αδιάβλητο απολογισμό και για την τελευταία δεκάρα που ξοδεύεται. Αυτά τα χρήματα είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία της Ελλάδας να ξεφύγει από τη δυσμενή θέση στην οποία μπήκε πριν 10 χρόνια. Ακόμα και η υπόνοια πως κάποια από τα χρήματα έχουν καταλήξει σε «ημέτερους» είναι αρκετή για να γκρεμίσει όλο το μεταρρυθμιστικό οικοδόμημα για μια κοινωνία στην οποία πλέον δεν έχει απομείνει ούτε υπομονή ούτε αντοχές.
ΙΙ. Εμπιστοσύνη και ανάπτυξη. Αν ο πολίτης φοβάται πως το κράτος θα τον «κλέψει», και δε θα επενδύσει και θα φοροδιαφύγει. Πώς μπορεί κάποιος να ανοίξει επιχείρηση όταν φοβάται την κρατική ανικανότητα και τη διαφθορά; Η δε φοροδιαφυγή διευκολύνεται όταν γίνεται ηθικά δικαιολογήσιμη και το πρόσωπο του κράτους τα τελευταία χρόνια έκανε πολλούς εχθρούς στον ελληνικό λαό. Αυτό το μπάτζετ λοιπόν, είναι η ευκαιρία να αποκατασταθεί το πρόσωπο του δημοσίου στον πολίτη και τον επιχειρηματία και να μπουν οι πραγματικές βάσεις της ανάπτυξης. Από τις εκατοντάδες χιλιάδες συντάξεις και τα χρεωστούμενα σε ιδιώτες, μέχρι την απομάκρυνση για το φόβο του διεφθαρμένου κρατικού λειτουργού, είναι κυριολεκτικά εκατοντάδες οι δράσεις που απαιτούνται. Χωρίς αυτή την εμπιστοσύνη, καμία μεταρρύθμιση δε θα κρατήσει, και αυτό το τελευταίο πακέτο θα πάει εκεί που πήγαν και όλα τα υπόλοιπα…
Ας πούμε πως τα δύο παραπάνω βήματα θα πραγματοποιηθούν σωστά. Το τι είναι σωστό είναι γνωστό, οπότε είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Υπάρχουν όμως δύο ακόμα αποφάσεις με πολλούς αγνώστους.
ΙΙΙ. Ευρώ ή δραχμή. Ασχέτως αν τα χρήματα έρχονται από την ΕΕ, ο πρωθυπουργός πρέπει να αποφασίσει αν το επόμενο βήμα της ανάπτυξης θα πρέπει να δει μια ισχυροποίηση της ντόπιας παραγωγής και μείωση της πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης από την Ευρώπη. Το Ευρώ είναι μια στρατηγική επιλογή. Δεν είναι όμως καθόλου σίγουρο πως το νόμισμα αυτό καθεαυτό θα κρατήσει τα επόμενα χρόνια. Η ισχυρότερη κριτική στον Κώστα Σημίτη ήταν πως ήταν υπεραισιόδοξος για τις δυνατότητες της μικρής Ελλάδας με ένα τόσο ακριβό νόμισμα. Μια Ελλάδα με Ευρώ σχεδιάζεται πολύ διαφορετικά από μια Ελλάδα με δραχμή. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες για βασικά αγαθά ενισχύονται –κάτι που δεν έκανε η Βρετανία. Μήπως πρέπει να στηθούν ασφαλιστικές δικλείδες στην υγεία και την οικονομία τουλάχιστον για μια πιθανή διάλυση του Ευρώ;
IV. Παγκοσμιοποίηση η απο-παγκοσμιοποίηση. Στο ίδιο μοτίβο, ο κ. Μητσοτάκης πρέπει να αποφασίσει αν η από-παγκοσμιοποίηση είναι η νέα τάση, ή απλώς μια στάση του τρένου της παγκοσμιοποίησης που θα επανεκκινήσει με την –ενδεχόμενη- αποκαθήλωση του Ντ. Τράμπ. Ποιες εφοδιαστικές αλυσίδες πρέπει να είναι ντόπιες και ποιες διεθνείς; Όταν για παράδειγμα ξεμείναμε από μάσκες, αναγκαστήκαμε να τις παράξουμε εσωτερικά. Πόσο μπορούμε να ισορροπήσουμε ανάμεσα στους 3 γίγαντες, την Ευρώπη, την Αμερική και την Κίνα; Τι στρατηγικές παραχωρήσεις απαιτούνται, η ακόμα και αν απαιτούνται με ένα διευρυμένο προϋπολογισμό; Όντας από θέση κάποιας περισσότερης ισχύος, θα πρέπει πλέον να διαπραγματευόμαστε όχι για «τίμημα» αλλά για «αντίτιμο».
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης πέτυχε να πάρει στα χέρια του πραγματικά την τύχη της χώρας, κάτι που κανείς Έλληνας πρωθυπουργός μετά το 2009 δεν μπορεί να ισχυριστεί. Μαζί και την ιστορική ευθύνη για την τελευταία μας –πραγματικά- ευκαιρία. Από εδώ και μπρός, το τεφτέρι της ιστορίας γράφει.