Με μια μικρή τσάντα στο χέρι, εκεί όπου κάποτε χρειαζόταν καρότσι, επιστρέφουν πλέον από το σούπερ μάρκετ οι περισσότεροι καταναλωτές. Οι συνεχείς αυξήσεις στις τιμές βασικών προϊόντων έχουν αλλάξει ριζικά τις συνήθειες, τη διάθεση και –το κυριότερο– τη δυνατότητα των νοικοκυριών να καλύψουν τις ανάγκες τους.
«Ανεβαίνουν και δεν κατεβαίνουν», λέει χαρακτηριστικά μια καταναλώτρια, που συναντήσαμε σε Super Market επί της Λεωφόρου Κηφισίας, αποτυπώνοντας με απλότητα τη νέα πραγματικότητα. Οι αγορές περιορίζονται στα απολύτως απαραίτητα, οι ποσότητες μικραίνουν και το καθημερινό καλάθι γίνεται όλο και πιο φτωχό.
«Περιοριζόμαστε όσο μπορούμε με όσα χρήματα έχουμε, για να πάρουμε τα απαραίτητα», αναφέρουν καταναλωτές που βλέπουν τα έσοδά τους να μένουν στάσιμα ενώ το κόστος ζωής εκτινάσσεται. Πολλοί δηλώνουν ότι αναγκάζονται να μειώσουν ακόμη και την ποσότητα των προϊόντων που αγοράζουν κάθε εβδομάδα – μια προσαρμογή στην ακρίβεια που συχνά κρύβει αξιοπρέπεια και σιωπηλή αγωνία.
Η εικόνα στα ράφια είναι αποκαλυπτική. «Ακριβύνουν τα πράγματα καθημερινά», λέει μια άλλη καταναλώτρια. «Φωτογραφίζουμε ένα προϊόν σήμερα και σε δύο μέρες έχει άλλη τιμή». Η ακρίβεια δεν έρχεται πια «σταδιακά», έχει γίνει καθημερινό φαινόμενο, με τις τιμές να αναπροσαρμόζονται χωρίς λογική και χωρίς φρένο.
Μια μητέρα περιγράφει πως πλήρωσε 90 ευρώ «χωρίς κρέας και χωρίς μαναβική – μόνο μερικές ντομάτες, απορρυπαντικά, γάλα, τυρί για τοστ και κορν φλέικς για το παιδί». Το ποσό μοιάζει δυσανάλογο με το περιεχόμενο της σακούλας, όμως τέτοιοι λογαριασμοί έχουν γίνει πια συνήθεια.
Το «κυνήγι» της προσφοράς
Οι καταναλωτές δηλώνουν ότι ακόμη και τα 50 ευρώ “φεύγουν” σχεδόν αμέσως στο σούπερ μάρκετ, χωρίς να καταφέρνουν να γεμίσουν το καλάθι. Έτσι, έχουν στραφεί σε κάθε διαθέσιμο τρόπο εξοικονόμησης: προσφορές, εκπτωτικά κουπόνια, κάρτες επιβράβευσης, δωροκάρτες, ακόμη και εφαρμογές που συγκρίνουν τιμές σε πραγματικό χρόνο. «Ψάχνουμε πια τη φθηνότερη επιλογή για κάθε προϊόν», λένε, «όχι από συνήθεια αλλά από ανάγκη».
Το νέο «κόλπο» της αγοράς
Όμως, εκτός από τις αυξήσεις, ένα ακόμη φαινόμενο προκαλεί οργή: το λεγόμενο «shrinkflation» – δηλαδή η σιωπηλή μείωση της ποσότητας ενός προϊόντος χωρίς αντίστοιχη μείωση στην τιμή του. Στην πράξη, ο καταναλωτής πληρώνει το ίδιο ποσό για λιγότερο προϊόν, χωρίς καν να το αντιληφθεί άμεσα.
«Κλεψιά λέγεται», λένε πολλοί καταναλωτές. «Όταν μειώνεται η ποσότητα και μένει η τιμή ίδια, πώς να το πεις αλλιώς;» Άλλοι παρατηρούν ότι το φαινόμενο έχει επεκταθεί παντού – από τα βούτυρα και τις μαργαρίνες, που από 250 γραμμάρια κατέβηκαν στα 200 ή 225, μέχρι τα δημητριακά, τα απορρυπαντικά και τα χαρτικά.
Το «shrinkflation» λειτουργεί σαν «κρυφή» ακρίβεια. Οι ετικέτες δεν δείχνουν αυξήσεις, όμως η πραγματική τιμή ανά κιλό ή λίτρο εκτοξεύεται. Οι εταιρείες επικαλούνται αυξημένα κόστη παραγωγής και μεταφοράς, όμως για τους καταναλωτές το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, πληρώνουν περισσότερο, παίρνοντας λιγότερο.
Πέρα από το οικονομικό πλήγμα, η πρακτική αυτή πλήττει και την εμπιστοσύνη στην αγορά. Οι πολίτες αισθάνονται ότι εξαπατώνται – ότι η ακρίβεια δεν έρχεται μόνο με αυξήσεις, αλλά και με “κόλπα” που υποτιμούν τη νοημοσύνη τους.
