Αν θέλεις να καταστρέψεις έναν οργανισμό που ορίζεις ως εχθρικό, οι αρχές του πολέμου περιγράφουν κάποια βήματα: Τον αποκεφαλίζεις,  στερείς την ηγεσία του, την οποία αντικαθιστάς, όπου είναι εφικτό, με μια ελεγχόμενη. Διακόπτεις τους διαύλους επικοινωνίας των συστατικών δομών του, ώστε να απομονωθούν και να διασπαστεί η συλλογική αίσθηση των κατώτερων επιπέδων. Προσθέτεις λειτουργίες άσχετες με την βασική αποστολή του, ώστε η καθημερινότητα να φθείρει τα νοήματα που κινούν τα στελέχη. Στην συνέχεια στοχεύεις στα μεσαία στελέχη, τα απομακρύνεις από την βάση καταστρέφοντας τους δεσμούς. Τα υποβαθμίζεις, αναθέτοντας τους ρόλους τους σε υφιστάμενους, τροφοδοτώντας ανταγωνισμούς και μειώνοντας την θέληση για συλλογική αντίσταση. Ανασχηματίζεις την χωροταξία των δομών αποκόπτοντας τους δεσμούς της εντοπιότητας. Τότε πλέον η άλωση μπορεί να ολοκληρωθεί.

Το ΚΕΘΕΑ από το 1983 αλλά και το 18Άνω και η Αργώ αποτέλεσαν το αρχιπέλαγος των Θεραπευτικών Κοινοτήτων, της βασικής πρότασης εξόδου και όχι υποκατάστασης των εξαρτήσεων στην Ελλάδα.

Το θεραπευτικό μοντέλο χαρακτηριζόταν από την ανάδειξη του ίδιου του εξαρτημένου ως ενεργού παράγοντα της θεραπευτικής του διαδρομής, την κοινωνική μάθηση, τις ομαδικές και ατομικές θεραπευτικές διαδικασίες αλλά και την δυναμική της Κοινότητας ως κοινόβιου, πεδίου ανάπτυξης “καθαρών” συμπεριφορών και στάσεων.

Αυτό προϋποθέτει μεγάλο βαθμό ελευθερίας, ελευθερίας του θεραπευόμενου, του θεραπευτή, των στελεχών αλλά και των οργανισμών. Τόσο με το αυτοδιοίκητο του ΚΕΘΕΑ (το οποίο εξέλεγε το ανώτατο όργανο του, το Διοικητικό Συμβούλιο, μέσα από ένα σώμα που περιλάμβανε εργαζόμενους, θεραπευόμενους και γονείς), όσο και στον εκ των πραγμάτων βαθμό ελευθερίας των υπόλοιπων θεραπευτικών προγραμμάτων που λειτουργούσαν στο πλαίσιο Ψυχιατρικών Δομών, η αυτοδιαχείριση και η δημοκρατία ήταν ένα διακύβευμα που εξαρτιόταν από εσωτερικές δυναμικές κι όχι από την κρατική παρέμβαση.

Στα χρόνια που κύλησαν υπήρξαν πολλαπλές απόπειρες ανάληψης ελέγχου από τις διαδοχικές κυβερνήσεις. Επιχειρήθηκε η συγχώνευση με τον ΟΚΑΝΑ επανειλημμένα, από κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ ενώ η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ επέβαλε τις διαδικασίες διοίκησης και προμηθειών του Δημοσίου καταργώντας την δυνατότητα αυτοδιαχείρισης, στερώντας τις κοινότητες από ένα βασικό θεραπευτικό εργαλείο.

ΟΙ αιτίες για όλες αυτές τις παρεμβάσεις είναι ιδεολογικές και πολιτικές. Η ένταξη ατόμων που ήταν αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας στις δεκαετίες μετά το ’70 αποτέλεσε προτεραιότητα για τον δυτικό καπιταλισμό που χρειαζόταν εργαζόμενους για να τροφοδοτήσει την ανάπτυξη. Η ανάγκη αυτή εξέλειπε με την οικονομική επιβράδυνση και την είσοδο του φτηνού μεταναστευτικού δυναμικού οπότε η επένδυση στην εργασιακή ένταξη δεν είχε οικονομικό ενδιαφέρον. Έτσι στην Δύση η θεραπεία και η ένταξη απαξιώθηκε και οι πολιτικές στράφηκαν στην χορήγηση υποκατάστατων για να μειωθεί η κοινωνική όχληση. Στην Ελλάδα η τάση αυτή εκφράστηκε όχι τόσο με την μείωση των θεραπευτικών προγραμμάτων όσο με την κατά πολύ μεγαλύτερη επένδυση στα προγράμματα χορήγησης υποκατάστατων. Αυτό μέχρι τώρα, που η νεοφιλελεύθερη ηγεσία αποφάσισε να ολοκληρώσει την “μεταρρύθμιση”.

Ταυτόχρονα η λειτουργία οργανισμών χρηματοδοτούμενων αλλά μη ελεγχόμενων από τις γνωστές διαδικασίες οικονομικών αναθέσεων και διορισμού ποκιλόχρωμων ημετέρων“παιδιών”, αποτελούσε μια παραφωνία που θα έπρεπε να εκλείψει.

Η ανάληψη της διακυβέρνησης από την ΝΔ σήμανε την έναρξη της επίθεσης. Το 2019 η κυβέρνηση έσπευσε να ασχοληθεί κατά προτεραιότητα με το αγκάθι του ΚΕΘΕΑ: Το αυτοδιοίκητο καταργήθηκε και ένα κομματικά επιλεγμένο ΔΣ επιβλήθηκε στον Οργανισμό. Για μια τετραετία ασχολήθηκε συστηματικά με την ανάπτυξη της γραφειοκρατίας και του κεντρικού ελέγχου, την εξαφάνιση των συλλογικών οργάνων και της οριζόντιας επικοινωνίας και την απόπειρα εγκαθίδρυσης μιας κουλτούρας παρόχου υπηρεσιών θεραπείας, βάλλοντας την ίδια την συμμετοχική φιλοσοφία της Θεραπευτικής Κοινότητας.

Η επανεκλογή του “επιτελικού Μαξίμου” σήμανε την επόμενη φάση. Με τον Νόμο 5129/1-8-24 όλα τα ελεύθερα ουσιών Θεραπευτικά Προγράμματα καταργήθηκαν και απορροφήθηκαν από τον ΟΚΑΝΑ με την δημιουργία ενός υδροκέφαλου συγκεντρωτικού και γραφειοκρατικού μορφώματος, του ΕΟΠΑΕ, με αυτοκρατορικές μεθόδους διοίκησης. Όλες οι αποφάσεις, από τις πιο σημαντικές ως την διεκπεραίωση μιας απλής διαδικασίας μεταφέρθηκαν σε ένα και μοναδικό κέντρο εξουσίας, αυτό του προερχόμενου από το Ποτάμι προέδρου και τους παραποτάμιους επιτελείς του. Η διοικητική ρουτίνα παλινδρόμησε στην εποχή του χειρόγραφου και του … φαξ! Η πολιτική προσωπικού απέκτησε χαρακτηριστικά “σοκ και δέους”, του τύπου “καλείστε να αναφερθείτε εντός δύο ημερών στον τάδε νέο προϊστάμενο σας στην νέα σας θέση”. Χώρος για κανονισμούς λειτουργίας ή συλλογικές συμβάσεις κατέστη ανύπαρκτος και αντικαταστάθηκε από “παροχές” του τύπου: τρεις μέρες επιπλέον άδεια για να γιορτάσουμε την ονομαστική γιορτή του προέδρου!

Τα χειρότερα δεν άργησαν: μια σαρωτική “αναδιάρθρωση” δομών και διαδικασιών εξαφάνισε τις υπάρχουσες, εξαλείφοντας το θεραπευτικό συνεχές των στεγνών προγραμμάτων, ανατρέποντας με μια εγκύκλιο εγκατεστημένες θεραπευτικές σχέσεις ,σβήνοντας ακόμη και τα ονόματα δομών με όλο το συμβολικό θεραπευτικό και επικοινωνιακό φορτίο (π.χ. ΙΘΑΚΗ) . Μέσα σε μια νύχτα σχεδόν το σύνολο των εργαζομένων στις κοινότητες μετακινείται, σε ένα ανακάτεμα που μοιάζει να αντιμετωπίζει την απεξάρτηση ως μια γραμμή παραγωγής ζαχαρωδών προϊόντων κι όχι ως ένα σύστημα σχέσεων μεταξύ ανθρώπων, των θεραπευτών με τους θεραπευόμενους και των θεραπευόμενων μεταξύ τους. Μεταβατικές περίοδοι ή αποχαιρετισμοί δεν προβλέπονται. Η εγκατεστημένη ιεραρχία (βασισμένη στην αξιολόγηση, την παλαιότητα, την εξειδίκευση, τους εκπαιδευτικούς τίτλους) αντιστρέφεται, νέα στελέχη διορίζονται χωρίς να δηλώνονται κριτήρια, χωρίς να ερωτηθούν και χωρίς δικαίωμα να αρνηθούν. Ιστορικά στελέχη, συνδικαλιστές και αντιδρώντες μετατίθενται ως απλά μέλη προσωπικού σε δομές δίχως σχέση με τα πραγματικά τους προσόντα σε μια τιμωρητική φρενίτιδα, που απλά τους δείχνει την πόρτα της παραίτησης. Μια φιλοσοφία διοίκησης αντίγραφο των αμερικανικών χρηματιστηριακών εταιριών στις ταινίες του ΝΕΤΦΛΙΞ.

Τι σχέση μπορούν να έχουν όλα αυτά με έναν οργανισμό που οφείλει να είναι ανθρωποκεντρικός αν θέλει να είναι αποτελεσματικός; Τι σχέση μπορεί να έχει με την ανάγκη αξιοποίησης της τεχνογνωσίας και της ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού;

Είναι προφανές: ο ΕΟΠΑΕ δεν δημιουργήθηκε για να βελτιώσει αλλά για να καταργήσει. Οι επικεφαλής δεν πιστεύουν στη απεξάρτηση, γι αυτούς αποτελεί “χρόνια υποτροπιάζουσα νόσο”. Ο εξαρτημένος δεν έχει δικαίωμα παρά μόνο στην μείωση της βλάβης, η κοινωνία πρέπει να εθιστεί στην ιδέα πως το μόνο που δικαιούται είναι η μείωση της κοινωνικής όχλησης κι όχι η επανένταξη των παιδιών της.

Το μέλλον; Μπορούμε να το φανταστούμε αν δούμε την αφίσα του ΕΟΠΑΕ για την Παγκόσμια Μέρα κατά των ναρκωτικών, την εστίαση στο “φάρμακο” και την μείωση βλάβης και την απουσία της ψυχοκοινωνικής πρότασης. Μπορούμε επίσης να την φανταστούμε πίσω από τα χαμόγελα του Υπουργού Υγείας όταν διαφήμιζε στο τικ τοκ τα εγκαίνια του πρώτου νόμιμα αδειοδοτημένου ιδιωτικού κέντρου απεξάρτησης με υποδομές τύπου Χίλτον και βέβαια τα αντίστοιχα “νοσήλεια”. Δύο συστήματα αξιών, δύο κοινωνικές προσεγγίσεις, δύο κόσμοι τελικά. Δυστυχώς κυβερνάει ο ένας για εμάς χωρίς εμάς.