Σημάδια εκτεταμένης υποχώρησης των ορεινών δασών ελάτης στην Πελοπόννησο καταγράφουν Έλληνες επιστήμονες, καθώς μεγάλες δασικές εκτάσεις μετατρέπονται σταδιακά σε «νεκρές ζώνες», ακόμη και σε περιοχές που δεν έχουν πληγεί άμεσα από πυρκαγιές. Η κλίμακα του φαινομένου έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία, καθώς υπερβαίνει κατά πολύ ό,τι είχε παρατηρηθεί τα προηγούμενα χρόνια.
Ο ανώτερος ερευνητής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών (ΙΔΕ) του ΕΛΓΟ–ΔΗΜΗΤΡΑ, Δημήτρης Αυτζής, βρέθηκε στην περιοχή για την αποτύπωση των συνεπειών ανοιξιάτικης πυρκαγιάς. Όπως δήλωσε στη βρετανική εφημερίδα Guardian, η εικόνα που αντίκρισε ξεπερνούσε τις αναμενόμενες απώλειες από τη φωτιά. «Υπήρχαν εκατοντάδες στρέμματα με νεκρά ή ετοιμοθάνατα δέντρα σε περιοχές όπου η πυρκαγιά δεν είχε φτάσει», σημείωσε.
Υπό πίεση ένα από τα πιο ανθεκτικά είδη
Τα ελληνικά έλατα, από τα πιο ανθεκτικά δασικά είδη της χώρας απέναντι στην ξηρασία, τα έντομα και τις πυρκαγιές, φαίνεται πλέον να υποχωρούν κάτω από το βάρος πολλαπλών πιέσεων. Οι επιστήμονες αποδίδουν την εξασθένησή τους στον συνδυασμό παρατεταμένης ξηρασίας και μειωμένης χιονόπτωσης, παράγοντες που στερούν από τα δάση κρίσιμους μηχανισμούς φυσικής υγρασίας.
Σύμφωνα με μελέτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, την περίοδο 1991–2020 η Ελλάδα έχανε κατά μέσο όρο 1,5 ημέρα χιονοκάλυψης ετησίως. Η σταδιακή αυτή απώλεια αποδυναμώνει τα δέντρα και τα καθιστά ευάλωτα σε προσβολές από φλοιοφάγα έντομα. «Η έντονη ξηρασία εξασθενεί τα έλατα και οι φλοιοφάγοι κάνθαροι εκμεταλλεύονται την κατάσταση», εξηγεί ο κ. Αυτζής. Τα έντομα διακόπτουν τη μεταφορά νερού και θρεπτικών στοιχείων και, όταν οι πληθυσμοί τους ξεφύγουν από τον έλεγχο, ο περιορισμός τους καθίσταται εξαιρετικά δύσκολος.
Το φαινόμενο δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. Παρόμοιες εξελίξεις καταγράφονται σε χώρες της νότιας και κεντρικής Ευρώπης, όπως η Ισπανία, γεγονός που ενισχύει την εκτίμηση ότι πρόκειται για ευρύτερη οικολογική μεταβολή, συνδεδεμένη με την κλιματική κρίση.
Οι πυρκαγιές δεν είναι πλέον ο μοναδικός παράγοντας
Αν και οι πυρκαγιές παραμένουν σημαντικός παράγοντας απώλειας δασών –με περίπου 200.000 εκτάρια να έχουν χαθεί την περίοδο 2001–2024 σύμφωνα με το Global Forest Watch– οι ερευνητές επισημαίνουν ότι πλέον δεν αποτελούν τη βασική αιτία θνησιμότητας. Η συσσώρευση περιβαλλοντικών πιέσεων επιβαρύνει τα δασικά οικοσυστήματα σε πρωτοφανή βαθμό.
Παρά τη ζοφερή εικόνα, οι ειδικοί τονίζουν ότι τα μεσογειακά οικοσυστήματα διαθέτουν ακόμη δυνατότητες αναγέννησης. Ο δασικός κλιματολόγος του ΙΔΕ, Νίκος Μάρκος, αναφέρει ότι σε ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου η μεταπυρική αναγέννηση μπορεί να είναι ικανοποιητική, αν και απαιτούνται τέσσερα έως πέντε χρόνια για να γίνει ορατή.
«Δεν υπάρχει χρόνος για απαισιοδοξία, αλλά έχουμε μπροστά μας πολλή δουλειά», σημειώνει ο Δημήτρης Αυτζής, υπογραμμίζοντας ότι η επιστημονική γνώση υπάρχει, όμως απαιτείται έγκαιρη δράση και ουσιαστική δημόσια συζήτηση, καθώς τα φαινόμενα αυτά αναμένεται να ενταθούν.
Μύκητες εισαγωγής και μαζική ξήρανση
Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι και η εξάπλωση παθογόνων μυκήτων, που έχουν προκαλέσει εκτεταμένες καταστροφές σε πλατάνια και άλλα δασικά είδη. Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους, που προκαλεί ο μύκητας Ceratocystis platani, καταγράφηκε για πρώτη φορά το 2003 στη Μεσσηνία και έκτοτε εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Πελοπόννησο, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα και την Εύβοια.
Εργαστηριακές αναλύσεις έδειξαν ότι το στέλεχος του μύκητα είναι πανομοιότυπο με εκείνα που έχουν εντοπιστεί σε χώρες όπως η Ιταλία και η Γαλλία, γεγονός που ενισχύει το ενδεχόμενο εισαγωγής του μέσω φυτωρίων. Ο μύκητας έχει ήδη νεκρώσει χιλιάδες πλατάνια, πολλά εκ των οποίων αιωνόβια, με βασικό φορέα διασποράς τον ίδιο τον άνθρωπο μέσω μηχανημάτων και εργαλείων κοπής.
Το πρόβλημα είναι εκτεταμένο σε όλους τους ορεινούς όγκους της χώρας, με έντονη παρουσία στα Τζουμέρκα, την κοιλάδα του Αχελώου, τα Άγραφα, αλλά και περιοχές της Πελοποννήσου. «Χάνονται δάση και αλλάζει η φυσιογνωμία ολόκληρων περιοχών», σημειώνει ο δήμαρχος Αγράφων, Αλέξης Καρδαμπίκης, τονίζοντας τις σοβαρές επιπτώσεις στο οικοσύστημα.
Όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, η υλοτόμηση και απομάκρυνση των προσβεβλημένων δέντρων αποτελεί σήμερα τη βασική μέθοδο περιορισμού της εξάπλωσης. Ωστόσο, όσο η κλιματική κρίση ευνοεί την ανάπτυξη ασθενειών και εντόμων, ο κίνδυνος για τα ελληνικά δάση παραμένει υπαρκτός και διαρκώς αυξανόμενος.
Με πληροφορίες από Guardian
