Ορισμένοι ερευνητές υποψιάζονται ότι η αυξανόμενη χρήση συνταγογραφούμενων φαρμάκων ίσως εξηγεί μια ανησυχητική τάση.
Για ένα διάστημα, ακόμη και η πιο απλή ρουτίνα, η βόλτα με τον σκύλο έμοιαζε επικίνδυνη.
Ο Έρλ Βίκερς είχε συνηθίσει να περπατά με τη Μόλι, ένα μίγμα τσοπανόσκυλου, μπόξερ και άλλης ράτσας, στην παραλία ή στα στενά της γειτονιάς του, στο Σίσαιντ της Καλιφόρνια. Πριν από λίγα χρόνια, όμως, άρχισε να νιώθει ότι η ισορροπία του τον εγκαταλείπει. «Αν πλησίαζε άλλος σκύλος, κατέληγα κάθε φορά στο έδαφος», θυμάται ο 69χρονος συνταξιούχος ηλεκτρολόγος μηχανικός. «Έπεφτα σχεδόν κάθε δυο μήνες. Ήταν παράλογο».
Οι περισσότερες πτώσεις πέρασαν χωρίς σοβαρές συνέπειες, αλλά όχι όλες: μια φορά έπεσε προς τα πίσω και χτύπησε το κεφάλι του στον τοίχο «δεν νομίζω ότι έπαθα διάσειση, αλλά δεν είναι κάτι που θέλεις να ζεις κάθε μέρα», λέει με πικρό χιούμορ. Άλλοτε, προσπαθώντας να «amortάρει» την πτώση με το χέρι, έσπασε δύο οστά στο αριστερό του άκρο.
Μπροστά σε αυτό το μοτίβο, το 2022 μίλησε ανοιχτά με τον ογκολόγο που τον παρακολουθούσε για καρκίνο του προστάτη: ζήτησε να διακόψει την ενζαλουταμίδη (Xtandi), αγωγή που έπαιρνε κατά διαστήματα επί τέσσερα χρόνια. Στις ανεπιθύμητες ενέργειες του φαρμάκου αναφέρονται υψηλότερα ποσοστά πτώσεων και καταγμάτων σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο, ο γιατρός συμφώνησε στη διακοπή και, όπως λέει ο κ. Βίκερς, «από τότε δεν έχω ξαναπέσει ούτε μία φορά».
Παρά τις δεκαετίες προειδοποιήσεων ότι οι πτώσεις στην τρίτη ηλικία μπορούν να έχουν βαριές συνέπειες, το πρόβλημα όχι μόνο δεν υποχώρησε αλλά διογκώθηκε. Το 2023, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), πάνω από 41.000 Αμερικανοί άνω των 65 ετών πέθαναν εξαιτίας πτώσεων, όπως υπενθύμισε πρόσφατο άρθρο στο JAMA Health Forum. Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η τάση: ο επιδημιολόγος δρ. Τόμας Φάρλεϊ υπογραμμίζει ότι τα ποσοστά θανάτου από τραύματα πτώσης σε άτομα 65+ έχουν υπερτριπλασιαστεί την τελευταία τριακονταετία. Στους άνω των 85, το πλέον ευάλωτο γκρουπ, οι θάνατοι από πτώσεις εκτοξεύθηκαν από 92 σε 339 ανά 100.000 μεταξύ 1990 και 2023.
Κατά τον δρ. Φάρλεϊ, ο βασικός μοχλός αυτής της ανόδου είναι η αυξανόμενη εξάρτηση από συνταγογραφούμενα φάρμακα. «Οι ηλικιωμένοι παίρνουν πολλά και όλο περισσότερα, συχνά ακατάλληλα για την ηλικία τους», σημειώνει, επισημαίνοντας ότι παρόμοια αύξηση δεν καταγράφηκε στην Ιαπωνία ή στην Ευρώπη. Στο στόχαστρο μπαίνουν ιδίως ουσίες με επίδραση στο κεντρικό νευρικό σύστημα βενζοδιαζεπίνες, οπιοειδή, αντικαταθλιπτικά, γκαμπαπεντίνη. «Τα φάρμακα που αυξάνουν τη θνησιμότητα από πτώσεις είναι εκείνα που προκαλούν νύστα ή ζάλη», λέει. Δεν είναι τυχαίο ότι έχει καθιερωθεί ο όρος FRIDs (“fall risk increasing drugs”) για τα «φάρμακα που αυξάνουν τον κίνδυνο πτώσης», όπου εντάσσονται επίσης ορισμένα καρδιαγγειακά και παλαιότερα αντιισταμινικά όπως το Benadryl.
Άλλοι ειδικοί, ωστόσο, ζητούν προσοχή στις αιτιώδεις αποδόσεις. Ο δρ. Τόμας Γκιλ, γηρίατρος–επιδημιολόγος στο Yale, αναγνωρίζει ότι τα «φάρμακα υψηλού κινδύνου» επηρεάζουν σημαντικά, θυμίζει όμως και εναλλακτικές εξηγήσεις: παλαιότερα οι πτώσεις δεν καταγράφονταν πάντα ως αιτία θανάτου συχνά δηλώνονταν καρδιακή ανεπάρκεια ή άλλη πάθηση, άρα οι δείκτες των δεκαετιών ’80–’90 ίσως να ήταν τεχνητά χαμηλωμένοι. Επιπλέον, η σημερινή ομάδα 85+ μπορεί να είναι βαρύτερα επιβαρυμένη από συνοδά νοσήματα, καθώς η σύγχρονη ιατρική παρατείνει τη ζωή παρά την πολυνοσηρότητα, αυτές οι συσσωρευμένες λειτουργικές ανεπάρκειες, περισσότερο κι από τα ίδια τα φάρμακα, μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο θανατηφόρας κατάληξης μετά από πτώση. Στο ίδιο πνεύμα, ο δρ. Νιλ Αλεξάντερ (Παν. Μίσιγκαν, V.A. Ann Arbor) τονίζει ότι το μήνυμα για τους κινδύνους των FRIDs έχει σε μεγάλο βαθμό περάσει: οι κλινικοί, ιδίως στην πρωτοβάθμια, είναι πολύ πιο φειδωλοί, ειδικά με οπιοειδή και βενζοδιαζεπίνες και βεβαίως με τον συνδυασμό τους.
Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν πράγματι ότι ορισμένες κατηγορίες συνταγογράφησης έχουν μειωθεί ή σταθεροποιηθεί (π.χ. τα οπιοειδή στο Medicare υποχωρούν εδώ και περίπου δεκαετία, ενώ οι βενζοδιαζεπίνες στους ηλικιωμένους αυξάνονται πλέον πιο αργά). Αντίθετα, η χρήση αντικαταθλιπτικών και γκαμπαπεντίνης έχει ανέβει. Όπως επισημαίνει ο δρ. Γκιλ, ανεξάρτητα από το αν τα φάρμακα εξηγούν όλη την αύξηση, «κανείς δεν διαφωνεί ότι πολλά απ’ αυτά χρησιμοποιούνται υπερβολικά ή ακατάλληλα» και ότι συμβάλλουν στο ανησυχητικό άλμα των θανατηφόρων πτώσεων.
Γι’ αυτό και εντείνεται διεθνώς η προσπάθεια «αποσυνταγογράφησης»: διακοπή ή μείωση αγωγών όταν οι κίνδυνοι υπερτερούν των οφελών. «Γνωρίζουμε ότι αρκετά από αυτά τα σκευάσματα μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο πτώσης κατά 50–75% στους ηλικιωμένους», λέει ο δρ. Μάικλ Στάινμαν (UCSF), συνδιευθυντής του US Deprescribing Research Network. «Είναι εύκολο να ξεκινήσεις ένα φάρμακο, πολύ δυσκολότερο να το σταματήσεις». Η καθημερινότητα των ιατρείων, ο περιορισμένος χρόνος, η προτεραιοποίηση πιο «επείγοντων» θεμάτων συχνά αφήνει τα περίπλοκα σχήματα φαρμάκων σε δεύτερη μοίρα, ενώ και οι ίδιοι οι ασθενείς διστάζουν να αποχωριστούν χάπια που ανακουφίζουν από πόνο, αϋπνία, παλινδρόμηση ή άλλα συχνά ενοχλήματα της ηλικίας.
Στο μεταξύ, τα Κριτήρια Beers ο καθιερωμένος κατάλογος φαρμάκων που θεωρούνται συχνά ακατάλληλα στην τρίτη ηλικία έχουν δημοσιεύσει επικαιροποιημένες προτάσεις με ασφαλέστερες φαρμακευτικές εναλλακτικές και με μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις: γνωσιακή–συμπεριφορική θεραπεία για την αϋπνία, άσκηση, φυσικοθεραπεία και ψυχολογικές παρεμβάσεις για τη διαχείριση του πόνου. «Είναι πραγματική τραγωδία όταν μια πτώση αλλάζει την πορεία μιας ζωής», τονίζει ο Στάινμαν, συμπρόεδρος της επιτροπής Beers για τις εναλλακτικές. Η σύστασή του προς τους ηλικιωμένους και τους φροντιστές τους είναι απλή αλλά ουσιαστική: μιλήστε εσείς οι ίδιοι για τα FRIDs, αν δεν το κάνει ο γιατρός σας. «Ρωτήστε: “Κάποιο από τα φάρμακά μου αυξάνει τον κίνδυνο πτώσης; Υπάρχει ασφαλέστερη εναλλακτική;”». Η ενημερωμένη στάση από τον ασθενή ή τον φροντιστή, βάζει το ζήτημα στην ατζέντα. Αλλιώς, εύκολα χάνεται μέσα στον κυκεώνα της καθημερινής φροντίδας.
ΠΗΓΗ: ΝΥΤ
