«Αν δεν μπορείς να το χειριστείς αυτό, δεν θα καταφέρεις ποτέ να συμβαδίσεις με τους συνομηλίκους σου». Αυτό ανέφερε ότι άκουσε μια νεαρή ειδικευόμενη αγγειοχειρουργός από έναν ανώτερο συνάδελφο της κατά τη διάρκεια συνεντεύξεων για τη μελέτη μιας σημαντικής εργασία που αφορούσε τα χειρουργικά εργαλεία. Και αυτό, όπως είπε η συγκεκριμένη ειδικευομένη, επειδή χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει και τα δύο χέρια για να κρατήσει μια ιατρική συσκευή που οι άνδρες συνάδελφοί της μπορούσαν να χειριστούν με το ένα.
Μια άλλη καρδιολόγος, με περισσότερα από δέκα χρόνια καριέρας, πρέπει τακτικά να παραδίδει σε άλλον μέρος μιας επέμβασης, επειδή δεν έχει την απαιτούμενη δύναμη λαβής για μια συγκεκριμένη χειρουργική εργασία. Το πρόβλημα δεν είναι η δεξιότητα, η προσήλωση ή η αντοχή της. Είναι ότι τα εργαλεία δεν σχεδιάστηκαν ποτέ για τα δικά της χέρια.
Ιστορίες σαν κι αυτές χρησιμοποιούνται μερικές φορές καταχρηστικά για να ενισχύσουν απαρχαιωμένα στερεότυπα: ότι οι γυναίκες δεν είναι σωματικά ικανές να εκτελέσουν ορισμένους ρόλους υψηλής εξειδίκευσης, όπως η καρδιοχειρουργική.
Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες χειρουργοί συχνά δουλεύουν πιο σκληρά και μερικές φορές διακινδυνεύουν την ίδια τους την υγεία για να πετύχουν τα ίδια αποτελέσματα με τους άνδρες συναδέλφους τους. Το εμπόδιο δεν είναι η ικανότητα. Είναι η μακρά σκιά της έμφυλης μεροληψίας τόσο στην ιατρική όσο και στον σχεδιασμό.
Εδώ και καιρό μιά ερευνητική ομάδα εργάζεται για να το αλλάξει αυτό. Έχει αναπτύξει μια διάταξη δοκιμών εξοπλισμένη με αισθητήρες και τεχνολογία 3D σάρωσης, ώστε να καταγραφούν ακριβείς μετρήσεις δύναμης λαβής και μεγέθους χεριού σε ποικίλα προσομοιωμένα χειρουργικά σενάρια. Μέχρι στιγμής, έχουν συγκεντρωθεί δεδομένα από 42 καρδιολόγους και αγγειοχειρουργούς παγκοσμίως. Η μελέτη περιέλαβε 24 γυναίκες αγγειοχειρουργούς από όλο τον κόσμο και η ανταπόκριση ήταν συντριπτικά θετική. Πολλές συμμετέχουσες μοιράστηκαν προσωπικές εμπειρίες για την καταπόνηση που υφίστανται, περιγράφοντας πόνους στους καρπούς και φόβο για μακροπρόθεσμα προβλήματα στις αρθρώσεις. Όλα επιδεινωμένα από εργαλεία που απαιτούν περισσότερη δύναμη απ’ όση μπορεί άνετα να αποδώσει το σώμα τους. Για ορισμένες, το κίνητρο συμμετοχής ήταν προσωπικό: θέλουν η επόμενη γενιά χειρουργών να αντιμετωπίσει λιγότερα εμπόδια.
Αυτά τα δεδομένα ήδη χρησιμοποιούνται για να καθοδηγήσουν τον σχεδιασμό νέων καρδιαγγειακών συσκευών. Οι λαβές αναπροσαρμόζονται ώστε να ταιριάζουν σε ευρύτερο φάσμα σχημάτων χεριών και η απαιτούμενη δύναμη λαβής για τη λειτουργία τους μειώνεται. Ο στόχος είναι απλός αλλά κρίσιμος: μείωση του κινδύνου τραυματισμών, βελτίωση της ευημερίας των χειρουργών και επιμήκυνση της επαγγελματικής τους ζωής.
Φτιαγμένα για άνδρες, χρησιμοποιούνται από όλους
Η χειρουργική αίθουσα είναι γεμάτη συσκευές σχεδιασμένες να ταιριάζουν στον «μέσο» χειρουργό και, για δεκαετίες, αυτός ο μέσος ήταν άνδρας. Οι διάμετροι των λαβών τείνουν να βελτιστοποιούνται για μεγαλύτερα χέρια, ενώ κουμπιά και συρόμενοι διακόπτες ρυθμίζονται σε εύρη δύναμης άνετα για την ανδρική λαβή.
Στην αγγειοχειρουργική και την καρδιοχειρουργική, ακρίβεια και ισχύς πάνε χέρι-χέρι. Αυτές οι επεμβάσεις απαιτούν από τους χειρουργούς να διατηρούν «αμήχανες» στάσεις για παρατεταμένες περιόδους, συχνά σε συνθήκες μεγάλης πίεσης. Ακόμα και χωρίς σφάλματα σχεδιασμού, ο κίνδυνος μυϊκής και αρθρικής καταπόνησης είναι σημαντικός. Όταν όμως μια λαβή είναι υπερβολικά μεγάλη για να πιαστεί με ασφάλεια ή ένας χειρισμός απαιτεί περισσότερη δύναμη απ’ όση μπορεί άνετα να ασκηθεί, ο κίνδυνος αυξάνεται απότομα και δυσανάλογα για τις γυναίκες.
Ο αντίκτυπος δεν αφορά μόνο τον/την χειρουργό. Κόπωση, καταπόνηση και δυσφορία μπορούν να επηρεάσουν τη συγκέντρωση και την ακρίβεια, που με τη σειρά τους μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα για τον ασθενή. Σε ένα επάγγελμα όπου το περιθώριο λάθους είναι απειροελάχιστο, η εργονομία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι απαίτηση ασφάλειας.
Όταν οι μηχανικοί αναπτύσσουν νέες βιοϊατρικές συσκευές, βασίζονται σε οδηγίες σχεδιασμού που αφορούν τεχνικά δεδομένα για ιδανικά μεγέθη λαβών, βέλτιστη τοποθέτηση κουμπιών και την άνετη δύναμη λαβής που θα πρέπει να μπορεί να ασκεί ένας/μία χειρουργός.
Όμως αυτές οι οδηγίες είχαν ελλιπή δεδομένα. Ιστορικά, οι γυναίκες αποκλείονταν από ερευνητικές μελέτες, με αποτέλεσμα οι μετρήσεις τους να μην ενσωματώνονται ποτέ στις βάσεις δεδομένων που διαμορφώνουν τον σχεδιασμό.
Ακόμα κι όταν οι σχεδιαστές αναζητούν ειδικά γυναικεία δεδομένα, είτε δεν υπάρχουν είτε τα δείγματα στις μελέτες είναι πολύ μικρά. Ένα συνηθισμένο «συντόμευμα» είναι να μειώνουν κατά 30–40% τις μετρήσεις των ανδρών για να «εκτιμήσουν» των γυναικών, μια αδρή προσέγγιση που δεν αντανακλά τη ρεαλιστική ποικιλία στην ανατομία του χεριού ή στη δύναμη λαβής.
Το ζήτημα δεν είναι μόνο το φύλο. Η εθνικότητα και η ηλικία επίσης έχουν σημασία. Τα έγχρωμα άτομα έχουν υποεκπροσωπηθεί επί μακρόν στην υγειονομική έρευνα, επιτείνοντας τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες έγχρωμες. Οι διαφορές μπορεί να είναι εντυπωσιακές: η μέση δύναμη λαβής ενός Ευρωπαίου άνδρα είναι περίπου 49 κιλά, ενώ μιας Ασιάτισσας γυναίκας γύρω στα 24 κιλά. Κι όμως και οι δύο μπορεί να αναμένεται να εκτελέσουν πανομοιότυπες χειρουργικές εργασίες με πανομοιότυπα εργαλεία.
Ένα επάγγελμα που αλλάζει χρειάζεται εργαλεία που αλλάζουν
Το 2025, οι γυναίκες αποτέλεσαν για πρώτη φορά την πλειονότητα των γιατρών στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ένα ορόσημο που σηματοδοτεί ένα επάγγελμα σε μετάβαση. Όμως τα εργαλεία που θα χρησιμοποιούν εξακολουθούν να βασίζονται σε παρωχημένες παραδοχές. Η έλλειψη χωρίς αποκλεισμούς σχεδιασμού, δεν είναι μόνο ζήτημα ισότητας. Είναι πρακτικό ζήτημα που επηρεάζει τη διάρκεια της καριέρας, την ασφάλεια στον χώρο εργασίας και τελικά, την περίθαλψη των ασθενών.
Οι εκκλήσεις για βελτίωση της εργονομίας για τις γυναίκες στη χειρουργική, γίνονται ολοένα και πιο δυνατές. Επαγγελματικοί φορείς, ερευνητικές ομάδες και μεμονωμένοι/ες χειρουργοί, έχουν πιέσει για καλύτερα, πιο προσαρμόσιμα εργαλεία. Ωστόσο, η πρόοδος υπήρξε αργή, εν μέρει επειδή η συλλογή αναλυτικών εργονομικών δεδομένων ήταν παραδοσιακά χρονοβόρα και δαπανηρή.
Οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν αυτό το τοπίο. Με 3D σάρωση, προηγμένους αισθητήρες και πιο εξελιγμένη μοντελοποίηση, είναι πλέον δυνατό να συλλέγονται ακριβή, συναφή δεδομένα πολύ πιο αποδοτικά. Αυτό ανοίγει τον δρόμο για σχεδιασμό που λαμβάνει υπόψη τη διαφορετικότητα του χειρουργικού δυναμικού, όχι μόνο ως προς το φύλο και την εθνικότητα, αλλά και ως προς το σωματότυπο, τη δύναμη και το στυλ εργασίας.
Ενσωματώνοντας δεδομένα δύναμης λαβής και μεγέθους χεριού από μια πραγματικά αντιπροσωπευτική ομάδα χειρουργών, οι σχεδιαστές μπορούν να απομακρυνθούν από τη νοοτροπία «ένα μέγεθος για όλους» που κυριαρχεί επί δεκαετίες. Η μείωση των φυσικών απαιτήσεων των χειρουργικών εργαλείων δεν θα ωφελήσει μόνο τις γυναίκες. Θα βελτιώσει την άνεση για όλους τους χειρουργούς, από μικρόσωμους άνδρες έως μεγαλύτερους επαγγελματίες, των οποίων η δύναμη λαβής αλλάζει με τον χρόνο.
Οι τεχνικές καρδιοχειρουργικής έχουν προοδεύσει ραγδαία τα τελευταία χρόνια, οδηγώντας σε αξιοσημείωτη καινοτομία και σχεδιασμό. Ωστόσο, ενώ η τεχνολογική πρόοδος έχει εκτοξευθεί, τα δεδομένα που καθοδηγούν αυτούς τους σχεδιασμούς παραμένουν παρωχημένα και αποκλειστικά, αφήνοντας συχνά τις γυναίκες στη χειρουργική, σε δεύτερη μοίρα.
Καθώς οι σημερινές χειρουργικές αίθουσες γίνονται όλο και πιο ποικιλόμορφες, υποστηρίζεται έντονα η επιτακτική ανάγκη ότι ο σχεδιασμός των χειρουργικών εργαλείων πρέπει να εξελιχθεί ανάλογα, ώστε η συμπερίληψη να είναι ενσωματωμένη σε κάθε ιατρική συσκευή.
ΠΗΓΗ: The Conversation
