Με δύο ασφαλιστικές δικλίδες όσον αφορά τη συμμετοχή τρίτων χωρών και ιδιαίτερα της Τουρκίας, στην ευρωπαϊκή άμυνα, εγκρίθηκε σήμερα από το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ το νέο χρηματοδοτικό εργαλείο SAFE (Security Action for Europe), που προβλέπει τη χορήγηση δανείων ύψους έως 150 δισεκατομμυρίων ευρώ για κοινές προμήθειες και επενδύσεις στον τομέα της ευρωπαϊκής άμυνας. Η απόφαση εγκρίθηκε με ευρεία πλειοψηφία, όλοι ψήφισαν υπέρ με μόνη αποχή την Ουγγαρία.
Δύο δικλίδες ασφαλείας για τη συμμετοχή της Τουρκίας
Α) Σύμφωνα με εκπρόσωπο της Κομισιόν ελήφθησαν υπόψη οι ανησυχίες «ορισμένων χωρών» και αυτές εκφράζονται μέσω του Άρθρου 16, το οποίο χαρακτήρισε ο ίδιος «πολύ σημαντική δικλίδα ασφαλείας».
Σύμφωνα με αυτό, ενώ δεν αναφέρεται ονομαστικά σε κάποια χώρα, επισημαίνει ότι η συμμετοχή μιας τρίτης χώρας μπορεί να περιοριστεί, αν αποτελεί άμεση απειλή στην ασφάλεια και την άμυνα ενός κράτους μέλους της ΕΕ ή όλης της ΕΕ».
Εάν και εφόσον υπάρξει τέτοιο θέμα η Κομισιόν θα αξιολογεί «κατά περίπτωση πόσο σοβαρή είναι αυτή η απειλή και πώς μπορεί να επηρεάσει πιθανές προμήθειες και συμμετοχή τρίτων χωρών».
Β) Επίσης, διπλωματικές πηγές που μίλησαν στη HuffPost, η Ελλάδα πίεσε και έλαβε τη δέσμευση για την εφαρμογή του άρθρου 212 της Συνθήκης της ΕΕ, βάσει του οποίου «οι συμφωνίες οικονομικού, χρηματοδοτικού και τεχνικού περιεχομένου της Ενωσης με τους υποψήφιους εταίρους αποφασίζονται με ομοφωνία» κάτι που σημαίνει ότι η Ελλάδα και η Κύπρος θα μπορούν να ασκήσουν βέτο, εάν η Τουρκία ή άλλη χώρα προσπαθήσει μέσω διμερούς συμφωνίας με την ΕΕ να αναβαθμιστεί από το 35% σε 65%. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να την εμποδίσει να συνάψει διμερείς συμφωνίες με άλλα κράτη μέλη όπως για παράδειγμα έχει κάνει η Τουρκία με την Ιταλία.
Διευκρινίζεται ότι πέρα από το ότι μένει να φανεί στην πράξη πως η εφαρμογή του άρθρου 212, θα εφαρμοστεί, πρέπει να διευκρινιστεί ότι η Τουρκία δεν αποκλείεται από τη την ευρωπαϊκή άμυνα και μάλιστα μπορεί να συμμετέχει σε ένα ποσοστό έως 35%.
Σημειώνεται ότι σύμφωνα με το SAFE το κόστος των εξαρτημάτων που παράγεται από την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία θα ανέρχεται στο 65%.
Τι είναι το SAFE
Το νέο εργαλείο, υπό την ονομασία Security Action for Europe (SAFE), το οποίο εντάσσεται στη «Λευκή Βίβλο για την Άμυνα» προβλέπει άντληση κεφαλαίων μέσω δανεισμού από τις αγορές, με σκοπό τη χρηματοδότηση κοινών επενδύσεων στον τομέα της άμυνας με τη συμμετοχή τρίτων χωρών. Το κόστος των εξαρτημάτων που παράγεται από την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία θα ανέρχεται στο 65% για τα κράτη μέλη της ΕΕ και έως 35% για τις τρίτες χώρες.
Τα τρίτα κράτη
Όσον αφορά τα τρίτα κράτη που δύνανται να συμμετάσχουν στον μηχανισμό, περιλαμβάνονται υποψήφιες προς ένταξη χώρες όπως η Τουρκία, καθώς και χώρες που έχουν υπογράψει Συμφωνίες Ασφάλειας και Άμυνας με την ΕΕ, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο.
Επιπλέον, το SAFE παρέχει τη δυνατότητα σύναψης επιπρόσθετης διμερούς ή πολυμερούς συμφωνίας με τα εν λόγω τρίτα κράτη, στο πλαίσιο της οποίας θα μπορούσαν να διευρυνθούν οι όροι επιλεξιμότητας.
Η απόφαση αυτή αν και δεν κατονομάζει την Τουρκία, δεν την αποκλείει – αντιθέτως, την εντάσσει στις χώρες που μπορούν να μετάσχουν, υπό συγκεκριμένους όρους και μελλοντικές διμερείς ρυθμίσεις. Αν και η Τουρκία δεν μπορεί να υπογράψει αμυντική συμφωνία με την ΕΕ καθώς δεν απέχει πολύ από τους όρους που πρέπει να πληροί θα μπορούσε να υπογράψει κάποια εμπορική συμφωνία.
Σε αυτό το σημείο παρενέβει η Ελλάδα και ζήτησε την εφαρμογή του άρθρου 212 προκειμένου να αποτρέψει μελλοντικές διμερείς συμφωνίες με της Αγκυρας με την ΕΕ.
Τι ισχύει για τα άλλα κράτη
Στα δάνεια του SAFE, θα μπορούν να συμμετάσχουν χώρες εκτός ΕΕ, όπως η Νορβηγία και η Ουκρανία, που έχουν υπογράψει μια εταιρική σχέση άμυνας και ασφάλειας, καθώς και η Βρετανία, η οποία υπέγραψε με την ΕΕ παρόμοια συμφωνία εταιρικής σχέσης στις 19 Μαΐου στο Λονδίνο, καθώς και υποψήφιες προς ένταξη χώρες.
Επίσης, η συμμετοχή τρίτων χωρών υπόκειται σε αυστηρές προϋποθέσεις, ιδίως να μην αντιβαίνει στα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ και των κρατών-μελών της. Μάλιστα τηρείται το ελάχιστο ποσοστό ευρωπαϊκής συμμετοχής και η πλήρης τεχνολογική κυριαρχία από ευρωπαϊκές οντότητες στα προηγμένα οπλικά συστήματα. Αυτό σημαίνει ότι θα αποκλείονται συστήματα όπου μια τρίτη χώρα έχει «εξουσία σχεδιασμού».
Σχετικά με τη δυνατότητα συμμετοχής μέσω κοινοπραξιών ή άλλων συνεργασιών, ο κανονισμός επιτρέπει σε νομικές οντότητες τρίτων χωρών να συμμετέχουν, υπό την προϋπόθεση ότι πληρούνται όροι περί ελέγχου και διαφάνειας (π.χ. μέσω συμφωνιών μετόχων και διαδικασιών ελέγχου ή εγγυήσεων).
Αλλές χώρες
Αφού η ΕΕ διασφαλίζει ότι θα αποκλείονται συστήματα όπου μια τρίτη χώρα έχει «εξουσία σχεδιασμού» αναφέρει ότι εταιρείες από τρίτες χώρες δεν αποκλείονται αυτόματα από τις προμήθειες, εφόσον διατηρούν έδρα και παραγωγή στην ΕΕ και συμμορφώνονται με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Ωστόσο, σε αυτές τις περιπτώσεις, το 65% των εξαρτημάτων πρέπει να προέρχεται από την ΕΕ, την Ουκρανία, τον ΕΟΧ (Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος) και την ΕΖΕΣ (Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών).
Δράσεις
Οι επιλέξιμες δραστηριότητες που θα χρηματοδοτηθούν μέσω του SAFE θα αφορούν την πρώτη λίστα τομέων προτεραιότητας που προσδιορίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 6 Μαρτίου 2025 και θα διαρθρώνονται σε δύο κατηγορίες αμυντικών προϊόντων:
1) Κατηγορία 1: πυρομαχικά και πυραύλους· συστήματα πυροβολικού, περιλαμβανομένων των ικανοτήτων ακριβούς πλήγματος μεγάλου βεληνεκούς· ικανότητες χερσαίου αγώνα και τα συστήματα υποστήριξής τους, περιλαμβανομένου του εξοπλισμού στρατιωτών και των όπλων πεζικού· προστασία κρίσιμων υποδομών· κυβερνοχώρος· στρατιωτική κινητικότητα, περιλαμβανομένων και μέτρων αντιμετώπισης κινητικότητας.
2) Κατηγορία 2: αντιαεροπορικά και αντιπυραυλικά συστήματα· επιφανειακές και υποθαλάσσιες ναυτικές δυνατότητες· μη επανδρωμένα αεροχήματα (drones) και αντι-drone συστήματα· στρατηγικοί πολλαπλασιαστές ισχύος, όπως – χωρίς να περιορίζονται σε αυτά – στρατηγικές αερομεταφορές, εναέριος ανεφοδιασμός και συστήματα C4ISTAR· διαστημικά μέσα και υπηρεσίες· προστασία διαστημικών περιουσιακών στοιχείων· τεχνητή νοημοσύνη και ηλεκτρονικός πόλεμος.
Τα αμυντικά προϊόντα της Κατηγορίας 2 θα υπόκεινται σε αυστηρότερους όρους επιλεξιμότητας, απαιτώντας από τους αναδόχους τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων ως προς τον ορισμό, την προσαρμογή και την εξέλιξη του σχεδιασμού του υπό προμήθεια αμυντικού προϊόντος.
Για και τις δύο κατηγορίες προϊόντων, οι συμβάσεις προμήθειας θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι το κόστος των εξαρτημάτων που προέρχονται από χώρες εκτός ΕΕ, ΕΖΕΣ-ΕΟΧ και Ουκρανίας δεν υπερβαίνει το 35% του εκτιμώμενου κόστους των εξαρτημάτων του τελικού προϊόντος.
Η ΕΕ δεσμεύεται να ενισχύσει και να εμβαθύνει περαιτέρω τη διατλαντική συνεργασία και εμπλοκή στους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας, καθώς και τη συμπληρωματικότητα με το ΝΑΤΟ. Στο πλαίσιο αυτό, το SAFE επιδιώκει την ενίσχυση της διαλειτουργικότητας, τη συνέχιση της βιομηχανικής συνεργασίας και τη διασφάλιση αμοιβαίας πρόσβασης σε τεχνολογίες αιχμής με έμπιστους εταίρους.
Επόμενα βήματα
Το SAFE θα τεθεί σε ισχύ την επομένη της δημοσίευσής του στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή στις 29 Μαΐου 2025.
Τα κράτη μέλη έχουν πλέον προθεσμία έξι μηνών από την έναρξη ισχύος του κανονισμού για να υποβάλουν τα αρχικά εθνικά τους σχέδια, τα οποία η Επιτροπή θα αξιολογήσει στη συνέχεια. Έπειτα από πρόταση της Επιτροπής, το Συμβούλιο αναμένεται να εκδώσει εκτελεστικές αποφάσεις, οι οποίες θα περιλαμβάνουν το μέγεθος του δανείου και τυχόν προχρηματοδότηση.
Η προχρηματοδότηση, η οποία μπορεί να ανέλθει έως και στο 15% του δανείου, θα διασφαλίσει ότι η στήριξη μπορεί να καταβληθεί ταχέως για την κάλυψη των πλέον επειγουσών αναγκών, ενδεχομένως αρχής γενομένης από το 2025.
Τα κράτη μέλη θα πρέπει να υποβάλουν εκθέσεις σχετικά με την πρόοδο της εφαρμογής κατά την υποβολή των αιτήσεων πληρωμής τους, η οποία μπορεί να γίνεται δύο φορές ετησίως. Η τελευταία έγκριση για εκταμιεύσεις μπορεί να πραγματοποιηθεί έως τις 31 Δεκεμβρίου 2030.
Υπενθυμίζεται ότι το SAFE αποτελεί τον πρώτο πυλώνα του σχεδίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ReArm Europe / Ετοιμότητα 2030, το οποίο προτείνει την κινητοποίηση άνω των 800 δισ. ευρώ σε αμυντικές δαπάνες.
Οι υπόλοιποι πυλώνες είναι:
– η ενίσχυση των εθνικών αμυντικών προϋπολογισμών μέσω της ενεργοποίησης της ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης·
– η μεγαλύτερη ευελιξία των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών μέσων, όπως τα διαρθρωτικά ταμεία, ώστε να καταστούν επιλέξιμες οι επενδύσεις στην άμυνα·
– η συμπλήρωση της δημόσιας χρηματοδότησης με συνεισφορές από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων·
– και η κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων.
