«Υπαρκτό κίνδυνο να διολισθήσει η χώρα σε βαθύτερη ύφεση ή και σε μακροχρόνια στασιμότητα» κάνει λόγο το γραφείο της Βουλής για την παρακολούθηση της εκτέλεσης του κρατικού προϋπολογισμού στην νέα του έκθεση για το τρίμηνο Ιούλιος Σεπτέμβριος 2015.
«Συνολικά, η έστω μετρίως θετική πορεία που καταγράφηκε το 2014 και τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2015 έχει αναστραφεί. Ο υπαρκτός κίνδυνος είναι η χώρα να διολισθήσει σε βαθύτερη ύφεση ή και σε μια μακροχρόνια στασιμότητα» αναφέρεται χαρακτηριστικά στα συμπεράσματα ενώ ξεχωριστά κεφάλαια αφιερώνονται για την επιστροφή στην ύφεση, την αύξηση της ανεργίας, την αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών και την πλήρη αβεβαιότητα λόγω των πολιτικών αντιφάσεων στον τομέα των μεταρρυθμίσεων. Επισημαίνει, πάντως, πως ο κίνδυνος αυτός μπορεί, υπό όρους, να αποτραπεί και τελικά η οικονομία να επιστρέψει στην ανάπτυξη το 2017 και να διατηρήσει ικανοποιητικούς ρυθμούς, όπως ελπίζουν εγχώριοι αλλά και ξένοι αξιωματούχοι.
«Τα προβλήματα εφαρμογής που καταγράφονται (π.χ. ΦΠΑ στην εκπαίδευση, «κόκκινα» δάνεια, ιδιωτικοποιήσεις κ.ά.) δείχνουν ότι η οικονομική φιλοσοφία του Μνημονίου συχνά αμφισβητείται στην πράξη, πράγμα που τροφοδοτεί την αβεβαιότητα» αναφέρεται σε άλλο σημείο.
Αναγνωρίζεται πάντως ότι «αναμφίβολα, τα δημοσιονομικά μέτρα 2015-2016 που προβλέπονται στο Μνημόνιο ασκούν υφεσιακή πίεση στην ελληνική οικονομία».
Οι συντάκτες υποστηρίζουν ότι η βασική διαφορά του τρίτου μνημονίου σε σχέση με τα προηγούμενα είναι πως το νέο πρόγραμμα είναι εμπροσθοβαρές καθώς το 56% του Μνημονίου θα πρέπει να έχει εφαρμοστεί έως το τέλος του 2015 και η βασική του ομοιότητα ότι περιλαμβάνει οριζόντια μέτρα όπως η αύξηση του ΦΠΑ.
«Το τρίτο Μνημόνιο έχει δύο ουσιώδεις διαφορές από τα δύο προηγούμενα, αλλά και μία ομοιότητα.
Όπως αναφέρεται στην έκθεση, τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2015 σημειώθηκε μικρή αύξηση του ΑΕΠ, που οφείλεται στην αύξηση της καταναλωτικής ζήτησης πιθανόν λόγω του φόβου ότι επέκειτο κούρεμα των καταθέσεων.
Τα διαθέσιμα στοιχεία δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι η χώρα επέστρεψε στην ύφεση το τρίτο τρίμηνο του 2015. Κατά το προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού 2016, ως το τέλος του έτους θα έχει καταγραφεί ύφεση -2,3% και για το 2016 -1,3%. Αυτό μεταφράζεται σε συρρίκνωση του εγχώριου εισοδήματος στα 173 δισ. ευρώ, από 179 δισ. ευρώ το 2014.
Ωστόσο, το ΙΟΒΕ προβλέπει ύφεση 1,5% έως 2,0% για το 2015.4 Επίσης, ο Economist προβλέπει ότι η ύφεση θα είναι πολύ μικρότερη, της τάξης του 0,5% το 2015. Αν αυτή η αισιόδοξη πρόβλεψη επιβεβαιωθεί, η ανάκαμψη θα έλθει νωρίτερα και οπωσδήποτε μπορεί να μειώσει την πίεση για πρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα, αναφέρουν οι συντάκτες της έκθεσης.
Πρωτογενές αποτέλεσμα
Το εννεάμηνο του 2015 το πρωτογενές πλεόνασμα διαμορφώθηκε στα 3,1 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με το προσχέδιο Προϋπολογισμού προβλέπεται ως το τέλος του 2015 πρωτογενές έλλειμμα 0,24% του ΑΕΠ σύμφωνα με τη μεθοδολογία της Σύμβασης Οικονομικής Συμφωνίας και πλεόνασμα 0,52% του ΑΕΠ το 2016. Ο μεσοπρόθεσμος στόχος είναι τώρα να επιτευχθεί πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2018. Αν επιτευχθεί, θα καταστήσει την Ελλάδα ικανή να πληρώνει τόκους για τα δάνεια που έχει λάβει χωρίς να χρειάζεται προσφυγή. στον ΕΜΣ για βοήθεια.
Ας σημειωθεί ότι την επίτευξη του μεσοπρόθεσμου στόχου θα πρέπει να στηρίξουν, σύμφωνα πάντοτε με το Μνημόνιο, «αξιόπιστα διαρθρωτικά μέτρα που θα αποφέρουν τουλάχιστον ¾ % του ΑΕΠ με ισχύ από το 2017 και το ¼ % του ΑΕΠ με ισχύ από το 2018. Οι αρχές δεσμεύονται να λάβουν περαιτέρω διαρθρωτικά μέτρα τον Οκτώβριο του 2016, αν κριθούν αναγκαία για να διασφαλισθούν οι στόχοι του 2017 και του 2018». 12 Σε αυτά περιλαμβάνονται οι αμυντικές δαπάνες, η μεταρρύθμιση του φόρου φυσικών προσώ- πων και το πάγωμα των υποχρεωτικών δαπανών. Επίσης, η μη επίτευξη των εκτιμήσεων του προηγούμενου Προϋπολογισμού για το 2015 σε συνδυασμό με την ονομαστική συρρίκνωση του εισοδήματος κατά € 18 δισ. έναντι του αρχι- κού στόχου του Π/Υ2015 (για €191 δισ.), αύξησε τις χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας και οδήγησε στη λήψη επιπρόσθετων μέτρων ύψους €6,4 δισ. τους επόμενους 15 μήνες για την επίτευξη των συμφωνηθέντων στόχων. Πιο συγκεκριμένα, €4 δισ. (63%) θα προέλθουν από αυξημένα φορολογικά έσοδα, ενώ τα υπόλοιπα €2,4 δισ. (37%) από εξοικονόμηση δαπανών.
Σε ελεύθερη πτώση τα δημόσια έσοδα
Η απότομη άνοδος των ληξιπρόθεσμων οφειλών των φορολογουμένων είναι κακός οιωνός για το επόμενο διάστημα, καθώς οι υποχρεώσεις των πολιτών προς την εφορία αυξάνονται. τα δημόσια φορολογικά έσοδα συνεχίζουν να βρίσκονται σε «ελεύθερη πτώση». Το εννεάμηνο του 2015 σε σύγκριση με το εννεάμηνο του 2014, τα φορολογικά έσοδα μειώθηκαν κατά 7,6 %.
Για το ειδικό καθεστώς ΦΠΑ στα νησιά
Κατά το ΓΠΚΒ το όφελος από μια τέτοια ενέργεια σε σχέση με την αναστάτωση που δημιουργεί η εφαρμογή του, είναι πολύ μικρό.
Οι δημόσιες δαπάνες
Η μεγάλη υστέρηση των εσόδων καλύπτεται από την υπερσυγκράτηση δαπανών, με αποτέλεσμα στο εννεάμηνο του έτους να καταγράφεται πρωτογενές πλεόνασμα 3,1 δισ. ευρώ ή 1,77% του ΑΕΠ. Η συγκράτηση στις δαπάνες καταδεικνύει τη στάση πληρωμών στους προμηθευτές του Δημοσίου. Αυτές ανήλθαν τον Αύγουστο του 2015 (με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία) στα 5,1 δισ. ευρώ παρουσιάζοντας αύξηση κατά 1,9 δισ. ευρώ ή κατά 58,64% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2015 (3,2 δισ. ευρώ). Τον Αύγουστο του 2015 σε σύγκριση με τον Ιούλιο του 2015 οι ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις της Γενικής Κυβέρνησης αυξήθηκαν κατά 150 εκατ. ευρώ ή κατά 3 %. Επομένως, η εικόνα συγκράτησης των δαπανών που δίνουν τα επίσημα στοιχεία είναι εν μέρει παραπλανητική γιατί οφείλεται στη στάση πληρωμών του Δημοσίου προς τους ιδιώτες.
Οι επιχορηγήσεις για το ασφαλιστικό
Ιδιαίτερο κεφάλαιο αποτελεί το ασφαλιστικό σύστημα. Στη δημόσια συζήτηση έχουν τεθεί πολλά ζητήματα, όπως η μείωση των υψηλότερων συντάξεων, η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης κ.ά. Γενικά, επίσης, αναγνωρίζεται ότι το σύστημα είναι κατακερματισμένο και ως εκ τούτου αδιαφανές και άδικο. Οι θεσμοί και η ελληνική κυβέρνηση εκτιμούν επίσης ότι δεν είναι βιώσιμο καθώς απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερες επιχορηγήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό που συνεπάγονται είτε υψηλότερους φόρους για όλους, είτε περιορίζουν τα περιθώρια για αναπτυξιακές δαπάνες. Τα προβλήματα έχουν ενταθεί λόγω αυξημένης ανεργίας, πρόωρων συνταξιοδοτήσεων και εκτεταμένης εισφοροδιαφυγής. Το συμπέρασμα είναι ότι πάσης φύσης εκκρεμότητες θα διαιωνίζονται όσο δε γίνονται μεταρρυθμίσεις.
Διεθνείς συγκρίσεις: Εφαρμογή και σειρά μεταρρυθμίσεων
Η μεγάλη πλειοψηφία των μεταρρυθμίσεων που δεν εφαρμόστηκαν, βρίσκεται στο δεύτερο Μνημόνιο (περίπου 15%). Συγκρίνει δε την κατάσταση στην Πορτογαλία: Η χρονική σειρά των μεταρρυθμίσεων στην Πορτογαλία ήταν εντελώς διαφορετική: Πρώτα ξεκίνησαν κάποιες μεταρρυθμίσεις στις αγορές αγαθών και τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων, που είχαν γρήγορη επίπτωση στην ανάπτυξη. Στη συνέχεια, επεκτάθηκαν και συνδυάστηκαν οι μεταρρυθμίσεις στις αγορές αγαθών με τις μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας.
Κατά της περαιτέρω αύξηση της φορολογίας: δεν συνεπάγεται περισσότερα φορολογικά έσοδα
Στην Ελλάδα οι νομοθετημένοι υψηλότεροι φορολογικοί συντελεστές, τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για τις επιχειρήσεις, υπερβαίνουν τους αντίστοιχους μέσους όρους συντελεστών των κρατών-μελών τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και της Ευρωζώνης.
Στην έκθεση επισημαίνεται ότι περαιτέρω αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των ήδη βαριά φορολογουμένων, δεν συνεπάγεται περισσότερα φορολογικά έσοδα, ιδιαίτερα σε περίοδο έντονης ύφεσης της οικονομίας, λόγω εξάντλησης της φοροδοτικής ικανότητας και ενίσχυσης της φοροδιαφυγής.
Η οικονομία σε ύφεση
Κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2015 το εποχικά διορθωμένο ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,9% σε σχέση με το ΑΕΠ του προηγουμένου τριμήνου, και κατά 1,6% σε σχέση με το ΑΕΠ του αντιστοίχου τριμήνου του 2014. Η αύξηση αυτή είναι η μεγαλύτερη που καταγράφεται από την έναρξη της κρίσης το 2008. Στο Διάγραμμα 1, που ακολουθεί, αποτυπώνεται η μεταβολή του εποχικά διορθωμένου ΑΕΠ σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, ενώ στο Διάγραμμα 2 αποτυπώνεται η μεταβολή σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους.
Η παρατηρούμενη αύξηση του ΑΕΠ σε σχέση με το πρώτο τρίμηνο του 2015 οφείλεται κυρίως στην αύξηση της καταναλωτικής δαπάνης κατά 1,1%, καθώς επίσης και στη μείωση των εισαγωγών αγαθών κατά 4,9% και υπηρεσιών κατά 7,6%.
Οι μόνες προβλέψεις για την εξέλιξη του ΑΕΠ της Ελλάδας το 2015 και το 2016, που έχουν γίνει μετά την επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων, από διεθνείς οργανισμούς, είναι μόνο αυτές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά τον Ιούλιο – Αύγουστο. Συγκεκριμένα στην αξιολόγηση του ελληνικού αιτήματος για βοήθεια από τον ESM, εκτιμάται ότι το 2015 θα υπάρξει ύφεση της τάξεως του 2 – 4% , ενώ για το 2016 η ύφεση θα κυμανθεί μεταξύ 0,5-1,75% με την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει γρήγορη αποκατάσταση της πολιτικής σταθερότητας και σταδιακή χαλάρωση των κεφαλαιακών ελέγχων.
Στην έκθεση ανάλυσης βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους γίνεται αναφορά για ύφεση της τάξεως του 2,3% για το 2015 και 1,3% το 2016. Τις εκτιμήσεις αυτές υιοθετεί και το ΔΝΤ στην έκδοση του World Economic Outlook μηνός Οκτωβρίου, αλλά και το Υπουργείο Οικονομικών στο προσχέδιο του Προϋπολογισμού του 2016 επισημαίνοντας όμως ότι μπορεί να βελτιωθούν. Πρέπει να σημειώσουμε ότι το τελευταίο διάστημα πληθαίνουν οι αναφορές για το ότι η ύφεση θα είναι ηπιότερη. Σε κάθε περίπτωση η εικόνα για το μέγεθος της ύφεσης θα γίνει πολύ καθαρότερη μετά την δημοσιοποίηση των αντίστοιχων στοιχείων του τρίτου τριμήνου από την ΕΛ.ΣΤΑΤ., αλλά κυρίως μετά το κλείσιμο του 2015.
Η ανεργία αναμένεται να αυξηθεί
Σύμφωνα με το δελτίο τύπου του μηνός Σεπτεμβρίου της ΕΛΣΤΑΤ που αφορά στην έρευνα εργατικού δυναμικού για το μήνα Ιούλιο, το εποχικά προσαρμοσμένο ποσοστό ανεργίας δια- μορφώθηκε στο 25,0%. Το ποσοστό ανεργίας έμεινε σταθερό σε σχέση με εκείνο του Ιουνίου, ενώ ήταν μειωμένο σε σχέση με το 26,3% του Ιουλίου του 2014. Στο Διάγραμμα 3, που ακολουθεί, φαίνεται η εξέλιξη του μηνιαίου ποσοστού ανεργίας.
Με βάση τα εποχικά διορθωμένα στοιχεία το σύνολο των απασχολουμένων τον Ιούλιο του 2015 εκτιμάται ότι ανήλθε σε 3.591.407 άτομα. Οι άνεργοι ανήλθαν σε 1.196.736 άτομα, ενώ ο οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός ανήλθε σε 3.296.280 άτομα.
Η Χρήση Ηλεκτρονικών Πληρωμών αυξάνει οριακά τις καταθέσεις
Αύξηση παρουσίασε το επίπεδο των καταθέσεων για το μήνα Αύγουστο 2015 μετά και τη συνεχή εκροή καταθέσεων από τον Οκτώβριο 2014. Η μικρή αύξηση των καταθέσεων που καταγράφηκε τον Αύγουστο, μετά από δέκα μήνες πτωτικής πορείας, οφείλεται στο γεγονός ότι οι εισροές καταθέσεων από τις επιχειρήσεις υπεραντιστάθμισαν τις εκροές καταθέσεων των νοικοκυριών, ως αποτέλεσμα της χρήσης ηλεκτρονικών πληρωμών στην ιδιωτική κατανάλωση από τα νοικοκυριά προς τις επιχειρήσεις.
Οι Ληξιπρόθεσμες Οφειλές των Ιδιωτών προς το Δημόσιο Αυξάνονται
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Εσόδων, τα συνολικά χρέη των ιδιωτών προς το Δημόσιο από φόρους ανέρχονται μέχρι και τα τέλη Σεπτεμβρίου 2015 στα €80,4 δισ. ή στο 46,29% του ΑΕΠ (η εκτίμηση για το ΑΕΠ του 2015 είναι στα €173,74 δισ.). Από αυτό το ποσό τα €72,03 δισ. αφορούν σε χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι και το Νοέμβριο του 2014 (παλαιό ληξιπρόθεσμο χρέος). Για την περίοδο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου του 2015 οι νέες ληξιπρόθεσμες οφειλές των ιδιωτών προς το Δημόσιο (νέο χρέος) ανήλθαν σε €8,39 δισ., ενώ για το σύνολο του 2014 αυτές ανήλθαν στα €13,77 δισ.
Το Σεπτέμβριο του 2015 το συνολικό χρέος (παλαιό και νέο ληξιπρόθεσμο χρέος) των φορολογουμένων αυξήθηκε κατά €1,32 δισ. έναντι του Αυγούστου του 2015. Η αύξηση αυτή προέρχεται από: - την αύξηση κατά €1,47 δισ. του νέου ληξιπρόθεσμου χρέους προς το δημόσιο, - τη μείωση του παλαιού ληξιπρόθεσμου χρέους (αυτού που κατέστη ληξιπρόθεσμο μέχρι και το Νοέμβρη του 2014) κατά €152 εκατ. το Σεπτέμβριο του 2015, στα €72,03 δισ. έναντι €72,18 δισ. τον Αύγουστο του 2015, εξαιτίας των εισπράξεων που κατάφερε να κάνει η Εφορία (συνολικά €1,36 δισ. την περίοδο Ιανουαρίου- Σεπτεμβρίου 2015).
Οι Ληξιπρόθεσμες Οφειλές του Δημοσίου προς Τρίτους αυξάνονται
Οι Ληξιπρόθεσμες Υποχρεώσεις της Γενικής Κυβέρνησης52 προς τους προμηθευτές της ανήλθαν τον Αύγουστο του 2015 (με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία) στα €5.105 εκατ. παρουσιάζοντας αύξηση κατά €1,9 δισ. ή κατά 58,64% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2015 (€3.218 εκατ.). Τον Αύγουστο του 2015 σε σύγκριση με τον Ιούλιο του 2015 οι ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις της Γενικής Κυβέρνησης αυξήθηκαν κατά €150 εκατ. ή κατά 3 % .
