Μπορεί η «πράσινη» μετάβαση να επιβιώσει χωρίς νέα κοιτάσματα Κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών;
Το ερώτημα δεν είναι αν η Ελλάδα έχει τα κοιτάσματα, αλλά αν μπορεί να δημιουργήσει το θεσμικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο για να τα αξιοποιήσει βιώσιμα και αποτελεσματικά.
Γράφει ο Νικόλαος Αρβανιτίδης, Δρ Οικονομικός Γεωλόγος, Πρόεδρος της Επιτροπής ΟΠΥ του Συλλόγου Ελλήνων Γεωλόγων (ΕΟΠΥ-ΣΕΓ)
*
Advertisement
Advertisement
Η συγκεκριμένη αρθογραφική παρέμβαση προσεγγίζει τις διαφαινόμενες προοπτικές και προκλήσεις για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΚΟΠΥ) με ορόσημο το 2040, στην βάση πρόσφατης σχετικής έκθεσης του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας/ΔΟΕ (International Energy Agancy/IEA). Επιχειρεί την ανάλυση των τάσεων ζήτησης, των αναμενόμενων ελλειμμάτων και των γεωοικονομικών επιπτώσεων σε σχέση με την ραγδαία άνοδο της ζήτησης για λίθιο, χαλκό, νικέλιο, κοβάλτιο, γραφίτη και σπάνιες γαίες και τις συνέπειες για την ενεργειακή μετάβαση.
Ακόμη η παρέμβαση συζητά την ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα των παγκόσμιων αξιακών και εφοδιαστικών αλυσίδων, τις επενδυτικές ανάγκες και τις στρατηγικές διαφοροποίησης στην εποχή της πράσινης μετάβασης. Επίσης γίνεται μια απτή αναφορά και παρουσιάζονται ορισμένες σκέψεις για την ελληνική κοιτασματολογική πραγματικότητα.
Η παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση προς καθαρότερες μορφές ενέργειας έχει τοποθετήσει τις κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες (ΚΟΠΥ) στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος. ΚΟΠΥ όπως το λίθιο, το κοβάλτιο, το νικέλιο, ο χαλκός και οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για την παραγωγή τεχνολογιών όπως οι μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά πάνελ.
Σύμφωνα λοιπόν με την σχετική Έκθεση του ΔΟΕ/IEA για το 2025, η ζήτηση για ΚΟΠΥ αναμένεται να αυξηθεί αμείωτα σε όλα τα σενάρια «πράσινης» ενεργειακής ανάπτυξης, γεγονός που δημιουργεί τόσο ευκαιρίες όσο και προκλήσεις για τις χώρες και τις επιχειρήσεις.
Προκύπτει λοιπόν ότι αυτή η “πράσινη επανάσταση” έχει ένα βαθύ παράδοξο που εξαρτάται από ένα σύνολο Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΟΠΥ) που η πρόσβαση τους είναι συχνά περιορισμένη, γεωπολιτικά συγκεντρωμένη και περιβαλλοντικά απαιτητική.
Γιατί οι Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες είναι τόσο κρίσιμες;
Ο όρος “κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες” αναφέρεται για παράδειγμα σε ορυκτά/μετάλλα όπως το λίθιο, το κοβάλτιο, το νεοδύμιο και ο χαλκός, που είναι απαραίτητα συστατικά για τις τεχνολογίες της νέας ενεργειακής εποχής. Δεν πρόκειται απλώς για μέταλλα· είναι οι αγγελιοφόροι της μετάβασης.
Advertisement
Λίθιο (Li): Ο βασιλιάς των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και των συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας.
Κοβάλτιο (Co): Κρίσιμο για τη σταθερότητα και την απόδοση των μπαταριών ιόντων λιθίου.
Σπάνιες Γαίες (π.χ. Νεοδύμιο): Απαραίτητες για τους ισχυρούς μαγνήτες στις ανεμογεννήτριες και στους κινητήρες ηλεκτρικών οχημάτων.
Χαλκός (Cu): Ο «αρτηριακός» αγωγός της ενέργειας, απαραίτητος για τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ηλεκτροκίνηση.
Η έκθεση του ΔΟΕ/IEA τονίζει ότι χωρίς αυτές τις ΟΠΥ, η πρόοδος προς τους παγκόσμιους στόχους μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα ήταν αδύνατη
Καταιγιστική αύξηση της ζήτησης: Οι τεχνολογίες αποφασίζουν και οι αριθμοί μιλούν
Τα στοιχεία της έκθεσης είναι εμφατικά. Η ζήτηση για λίθιο έχει τριπλασιαστεί από το 2017 και αναμένεται να ξεπεράσει την παραγωγή τα επόμενα χρόνια. Παρομοίως, η ζήτηση για κοβάλτιο και σπάνιες γαίες για χρήση σε ενεργειακές εφαρμογές αυξάνεται με ρυθμό πάνω από 15% ετήσια. Αυτή η έκρηξη της ζήτησης οφείλεται σε τρεις βασικούς παράγοντες:
Εκρηκτική ανάπτυξη των ηλεκτρικών οχημάτων: Η μετάβαση προς την ηλεκτροκίνηση απαιτεί τεράστιες ποσότητες λιθίου, νικελίου και κοβαλτίου. Κάθε νέο ηλεκτρικό αυτοκίνητο που βγαίνει στο δρόμο απαιτεί εξαπλάσια ποσότητα κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών σε σύγκριση με ένα συμβατικό αυτοκίνητο. Μέχρι το 2040, εκτιμάται ότι η ζήτηση για λίθιο θα έχει αυξηθεί έως και πέντε φορές σε σχέση με τα επίπεδα του 2020.
Επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας: Οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά απαιτούν μεγάλες ποσότητες χαλκού, σπανίων γαιών και αλουμινίου, καθιστώντας τις ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ) αυτές κρίσιμες για τη βιώσιμη ενεργειακή παραγωγή. Μια ανεμογεννήτρια χρειάζεται έως και εννέα φορές περισσότερες ΟΠΥ ανά μεγαβάτ από έναν αντίστοιχο σταθμό παραγωγής φυσικού αερίου.
Ανάγκη για ενισχυμένα δίκτυα και αποθήκευση ενέργειας: Η σταθεροποίηση των δικτύων μέσω συστημάτων αποθήκευσης (μπαταρίες μεγάλης κλίμακας) ενισχύει τη ζήτηση για ΚΟΠΥ υψηλής απόδοσης, όπως το βανάδιο και ο γραφίτης. Η αναβάθμιση και η επέκταση των δικτύων για την υποδομή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας απαιτεί τεράστιες ποσότητες χαλκού και αλουμινίου.
Γεωπολιτικές και οικονομικές προκλήσεις
Η εξάρτηση από τις ΚΟΠΥ δημιουργεί ένα ευάλωτο τοπίο. Η συγκέντρωση της παραγωγής τους σε λίγες χώρες —όπως η Κίνα (π.χ.,ελέγχει την πλειοψηφία της επεξεργασίας των σπάνιων γαιών), η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Ινδονησία— δημιουργεί ανησυχίες για την συνεκτικότητα και βιωσιμότητα των τεχνολογικών αλυσίδων αξίας μπαταριών λιθίου και μόνομν μαγνητών, αλλά την εφοδιαστική ασφάλεια γενικότερα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήδη προχωρούν σε στρατηγικές διαφοροποίησης και ανάπτυξης νέων αλυσίδων εφοδιασμού/προμήθειας, επενδύοντας παράλληλα στην ανακύκλωση και στην εξόρυξη εγχώριων κοιτασμάτων. Σε κάθε περίπτωση, η άνοδοςτης ζήτησης σε συνδυασμό με περιορισμένη πρ’οσβαση/προσφορά μπο ρεί να οδηγήσει σε απότομες αυξήσεις των τιμών, καθιστώντας τις τεχνολογίες καθαρής ενέργειας ακριβότερες και επιβραδύνοντας τη μετάβαση.
Advertisement
Δείτε τον αναλυτικό πίνακα (1) προβλέψεων και πιθανών ελλειμμάτων για ΚΟΠΥ (κύρια μεγέθη & κίνδυνοι)
Σχετικές επεξηγήσεις / προειδοποιήσεις του πίνακα
Σενάρια IEA: Τα νούμερα παραπάνω βασίζονται κατά κύριο λόγο στο StatedPoliciesScenario (STEPS) της IEA (προβλέψεις βάσει σημερινών πολιτικών/ανακοινώσεων). Σε πιο φιλόδοξα σενάρια η ζήτηση και τα ελλείμματα γίνονται συχνά μεγαλύτερα.
N-1 ευπάθεια: Το IEA δείχνει ότι, ακόμη κι αν η συνολική παγκόσμια προσφορά φαίνεται να πλησιάζει την απαιτούμενη, η συγκέντρωση παραγωγής σε έναν/λίγους προμηθευτές (π.χ. Κίνα) σημαίνει ότι η «αφαίρεση» αυτού του προμηθευτή (N-1) οδηγεί σε πολύ μεγάλες ελλείψεις για πολλές ΚΟΠΥ — ειδικά στον γραφίτη & τις σπάνιες γαίες (REE).
Αβεβαιότητες: Τεχνολογικές αλλαγές (π.χ. νέα μπαταριο-χημεία με λιγότερο κοβάλτιο/λίθιο), μέτρα ανακύκλωσης, επιτάχυνση επενδύσεων σε νέα έργα ή πολιτικές προστατευτισμού μπορούν να αλλάξουν τις προβλέψεις σημαντικά.
Σχ. 1. Η ζήτηση των ΚΟΠΥ τείνει διαρκώς αυξανόμενη. Στο πάνω διάγραμμα παρατηρείται ο προβλεπόμενος πολλαπλασιασμός (πόσες φορές δηλαδή) της ζήτησης μέχρι το 2040, ενώ στο κάτω τα σχετικά ελλείματα συγκεκριμένων ΚΟΠΥ μέ ορίζοντα το 2035.
Ένα σταυροδρόμι ευκαιριών σχετικά με το μέλλον της προσφοράς ΚΟΠΥ
Παρά τις προκλήσεις, η έκθεση του ΔΟΕ/IEA υπογραμμίζει ότι το μέλλον δεν είναι απαισιόδοξο. Η απάντηση βρίσκεται σε μια στρατηγική πολυδιάστατης και πολυεπίπεδης προσέγγισης:
Διαφοροποίηση της προσφοράς/προμήθειας: Η επένδυση σε νέες εξορυκτικές δραστηριότητες εκτός των παραδοσιακών κέντρων, καθώς και η ανάπτυξη τεχνολογιών εξόρυξης με μειωμένο ενεργειακό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Κυκλική Οικονομία: Η ανάπτυξη έργων ανακύκλωσης για ΚΟΠΥ είναι πλέον επιτακτική ανάγκη. Η ανακύκλωση μπαταριών και μαγνητών ανεμογεννητριών μπορεί να γίνει μια σημαντική πηγή ΚΟΠΥ, συμπληρωματικά της πρωτογενούς εξόρυξη.
Τεχνολογικές Καινοτομίες: Η έρευνα και ανάπτυξη για νέες τεχνολογίες μπαταριών που να χρησιμοποιούν λιγότερο λίθιο και κοβάλτιο (π.χ., μπαταρίες φωσφορικού σιδήρου-λιθίου) ή καινοτόμες τεχνολογίες διαχωρισμούς ΟΠΥ είναι κρίσιμη.
Διεθνής Συνεργασία: Η δημιουργία στρατηγικών συμμαχιών και συμφωνιών για τη διασφάλιση σταθερών και διαφανών αλυσίδων εφοδιασμού/παροχής είναι ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια.
Συμπεράσματα στην κατεύθυνση μιας νέας γεωπολιτικής της ενέργειας
Η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια δεν αλλάζει απλά την πηγή της ενέργειάς, αλλά ξανασχεδιάζει τον γεωπολιτικό χάρτη. Οι ΚΟΠΥ αποτελούν το «νέο πετρέλαιο» της εποχής και η διαμάχη για τον έλεγχό τους θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το ποιος θα ηγηθεί της ενεργειακής εποχής του μέλλοντος. Η έκθεση του IEA για το 2025 λειτουργεί σαν ένα ισχυρό μήνυμα προειδοποίησης για το ότι, η επιτυχία της πράσινης μετάβασης δεν μετράται μόνο σε γιγαβάτ ανανεώσιμης ενέργειας, αλλά και στην ικανότητά των κοινωνιών να δημιουργήσουν βιώσιμες, ανθεκτικές και δίκαιες αλυσίδες αξίας και εφοδιασμού/ παροχής για τις ΚΟΠΥ που θα τις υποστηρίξουν.Οι χώρες και οι εταιρείες που θα κινηθούν έγκαιρα, επενδύοντας στην καινοτομία, τη διαφοροποίηση και τη βιωσιμότητα, θα είναι εκείνες που θα ηγηθούν της ενεργειακής μετάβασης.
Ανάγκη για βιώσιμη εξόρυξη ώστε η αύξηση της ζήτησης να λαμβάνει υπόψη της τυχόν περιβαλλοντικές και κοινωνικές ανησυχίες. Ο ΔΟΕ (IEA) επισημαίνει ότι η βιώσιμη και υπεύθυνη εξόρυξη είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης. Οι επιχειρήσεις καλούνται να εφαρμόσουν πρακτικές με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και να διασφαλίσουν διαφάνεια στην προέλευση των ΚΟΠΥ.
Πρακτικά απαιτούνται επείγουσες επενδύσεις για την ανάπτυξη κοιτασμάτων, μεταποίηση & υποδομές για χαλκό και λίθιο, όταν μάλιστα ο χρόνος υλοποίησης είναι μακρύς. Πρεπει ακόμη να υπάρξουν διεθνείς συμφωνίες με στόχο την διαφοροποίηση προμηθευτών και μείωση εξάρτησης από έναν προμηθευτή (π.χ. Κίνα).
Λεπτομερής ανάλυση ανά ΚΟΠΥ
Εδώ παρουσιάζονται κάποια στοιχεία σχετικά με την ζήτηση και τα όποια ελλειματα προβλέπονται συμφωνα με τις ανάγκες του 2035 ή το 2040 για το χαλκό, το λιθιο, το νικέλιο, τον γραφίτη, το κοβάλτιο και τις σπανιες γαίες.
Advertisement
1. Χαλκός (Cu)
Πρόβλεψη:Η S&P Global προβλέπει ότι η ετήσια ζήτηση χαλκού θα φτάσει τα 50 εκατομμύρια τόνους μέχρι το 2035, αλλά η προσφορά/τροφοδοσία θα υστερεί σημαντικά, δημιουργώντας ένα έλλειμμα μέχρι 10 εκ τόνους τον χρόνο. Αυτό ισοδυναμεί με την απώλεια παραγωγής 10 νέων μεγάλων ορυχείων.
Αίτια:Η χαμηλή επένδυση στην κοιτασματολογική έρευνα και την ανάπτυξη νέων ορυχείων την τελευταία δεκαετία, οι μεγάλοι χρόνοι έναρξης λειτουργίας (10-15+ χρόνια) και οι χαμηλότερες περιεκτικότητες χαλκού του μεταλλεύματος στα υπάρχοντα μεταλλεία.
2. Λίθιο (Li)
Πρόβλεψη:Στο σενάριο μηδενικών εκπομπών (Net Zero Emissions/NZE) του ΔΟ/IEA, η ζήτηση για λίθιο θα αυξηθεί πάνω από 40 φορές από τα σημερινά επίπεδα μέχρι το 2040. Ακόμα και σε λιγότερο απαιτητικά σενάρια, η ζήτηση δεκαπλασιάζεται.
Πιθανό Έλλειμμα:Ο ΔΟΕ/ IEA προβλέπει ότι μέχρι το 2030, η προσφορά θα καλύπτει μόνο το 80% της ζήτησης, με το έλλειμμα να αντιστοιχεί σε πάνω από 500.000 τόνους ανθρακικού λιθίου (Lithium Carbonate Equivalent-LCE) ετήσια. Αυτό θα οδηγήσει σε έντονες διακυμάνσεις των τιμών και κινδύνους για τη βιομηχανία ηλεκτρικών αυτοκινήτων.
3. Νικέλιο (Ni)
Advertisement
Πρόβλεψη:Η ζήτηση για νικέλιο ποιότητας μπαταρίας (Class I) αναμένεται να αυξηθεί από τα ~15% της συνολικής ζήτησης σήμερα σε πάνω από 40% μέχρι το 2040.
Πιθανό Έλλειμμα:Παρά την αρκετή συνολική προσφορά νικελίου, θα υπάρξει έντονο έλλειμμα στην κατηγορία Class I (υψηλής καθαρότητας) που απαιτείται για τις μπαταρίες Ni-Mn-Co (Nickel, Manganese, and Cobalt/NMC) και Ni-Co-Al (Nickel Cobalt Aluminum oxide/NCA). Η μετατροπή των υφιστάμενων εγκαταστάσεων παραγωγής Class II σε Class I είναι δαπανηρή και χρονοβόρα.
4. Γραφίτης (Graphite)
Advertisement
Πρόβλεψη:Ο γραφίτης είναι tο μεγαλύτερο σε όγκο συστατικό της μπαταρίας ιόντων λιθίου/Li-ion. Η ζήτηση για γραφίτη μπαταρίας αναμένεται να τετραπλασιαστεί μέχρι το 2040.
Πιθανό Έλλειμμα:Η εταιρεία συμβούλων Benchmark Mineral Intelligence προβλέπει έλλειμμα από το 2025 και μετά, με το έλλειμμα να ξεπερνά τα 8 εκατομμύρια τόνους τον χρόνο μέχρι το 2035. Η σημερινή κυριαρχία της Κίνας στην επεξεργασία του φυσικού γραφίτη δημιουργεί τεράστιο κίνδυνο για τις αλυσίδες αξίας και εφοδιασμού.
5. Κοβάλτιο (Co)
Πρόβλεψη:Η ζήτηση για κοβάλτιο θα συνεχίσει να αυξάνεται, αλλά με μειωμένο ρυθμό λόγω της μαζικής υιοθέτησης μπαταριών Λιθίου-Σιδήρου-Φωσφόρου (Lithium-Li-Iron-Fe-Phosphate-P/LFP) που δεν περιέχουν κοβάλτιο, κυρίως σε οχήματα ευρείας κατανάλωσης.
Προοπτική:Αναμένεται η αγορά να είναι πιο ισορροπημένη. Ωστόσο, το κοβάλτιο παραμένει απαραίτητο για μπαταρίες υψηλών επιδόσεων (ηλεκτρικά οχήματα premium, αεροπορική βιομηχανία, και η γεωγραφική συγκέντρωση της παραγωγής (ΛΔΚ) παραμένει ένα σημαντικό γεωπολιτικό ρίσκο.
Πρόβλεψη:Η ζήτηση για μόνιμους μαγνήτες NdFeB (που περιέχουν NdPr) για ανεμογεννήτριες και ηλεκτρικά οχήματα αναμένεται να τριπλασιαστεί έως το 2035 και να πενταπλασιαστεί μέχρι το 2040.
Πιθανό Έλλειμμα:Η προσφορά από νέα έργα εκτός Κίνας αναπτύσσεται πολύ αργά για να ακολουθήσει τον απαιτούμενο ρυθμό. Η Κίνα έχει σχεδόν μονοπώλιο στην επεξεργασία, κάτι που την καθιστά τον πιο σημαντικό στρατηγικά παράγοντα για την ενεργειακή μετάβαση. Έλλειμμα στην προσφορά NdPr είναι σχεδόν βέβαιο αν δεν υπάρξουν ριζικές παρεμβάσεις.
Συνολικό συμπέρασμα
Advertisement
Οι προβλέψεις δείχνουν μια σχεδόν βέβαιη περίοδο σοβαρών ελλειμμάτων για τις περισσότερες ΚΟΠΥ τουλάχιστον μέχρι το 2035. Η ριζική αύξηση της ζήτησης συναντά μια αδύναμη και γεωπολιτικά συγκεντρωμένη εξορυκτική δραστηριότητα, δυνατότητα επεξεργασίας (εμπλουτισμός, διαχωρισμός, πιοτική βελτίωση), και προμήθεια/τροφοδοσία/εφοδιασμό .
Η επίλυση αυτών των ελλειμμάτων απαιτεί άμεσες και μαζικές επενδύσεις σε:
Νέα ορυχεία/μεταλλεία: Με χρόνους ανάπτυξης 10-15 χρόνια, η δράση πρέπει να είναι άμεση.
Κυκλική οικονομία: Η βιομηχανική κλίμακα ανακύκλωσης μπαταριών και μαγνητών σπανίων γαιών είναι απαραίτητη, αλλά βρίσκεται ακόμα σε νηπιακό στάδιο.
Τεχνολογική καινοτομία: Η ανάπτυξη εναλλακτικών τεχνολογιών (π.χ. μπαταρίες χωρίς κοβάλτιο, ηλεκτροκινητήρες χωρίς σπάνιες γαίες) θα παίξει κρίσιμο ρόλο στη μείωση της πίεσης.
Η ενεργειακή μετάβαση δεν είναι πλέον μόνο τεχνολογικό ζήτημα, αλλά μια δοκιμασία για την ανθεκτικότητα των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας και παροχής/εφοδιασμού ΚΟΠΥ.
Ελληνική κοιτασματολογική δυναμική
Η σχέση μεταξύ της παγκόσμιας κρίσης των ΚΟΠΥ και της ελληνικής κοιτασματολογικής πραγματικότητας είναι άμεση, δυναμική και γεμάτη με ιστορικές ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις. Η Ελλάδα, λόγω της πολύπλοκης γεωλογίας της, δεν είναι απλά ένας παρατηρητής αυτής της παγκόσμιας μετάβασης. Διαθέτει σημαντικά δυναμικά και ενεργά προγράμματα εξόρυξης που την τοποθετούν ήδη αλλά και δυναμικά στον χάρτη της παγκόσμιας αλυσίδας προσφοράς.
Κοιτάσματα με παγκόσμια σημασία
α) Βωξίτης / Αλουμίνα (Βασική πρώτη ύλη για την ενεργειακή μετάβαση)
Η Ελλάδα είναι μία από τις ηγέτιδες παραγωγούς βωξίτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το αλουμίνιο είναι κρίσιμο για όλες τις τεχνολογίες καθαρής ενέργειας (ελαφρύ, αγώγιμο, ανθεκτικό). Χρησιμοποιείται σε πλαίσια ανεμογεννητριών, ηλεκτρικά δίκτυα, ηλεκτρικά οχήματα και ηλιακούς συλλέκτες. Η METLEN στη Βόρεια Ελλάδα είναι ο κυρίαρχος παραγωγός. Η ύπαρξη αυτών των κοιτασμάτων δίνει στην Ελλάδα ένα ήδη εδραιωμένο πλεονέκτημα στη βιομηχανία μη σιδηρούχων μετάλλων που είναι απαραίτητη για την πράσινη μετάβαση.
β) Χαλκός (Cu)
Ο χαλκός είναι θεμελιώδης για την ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση.Η εταιρεία Ελληνικός Χρυσός (Hellas Gold), που επειχειρεί στην ΒΑ Χαλκιδική, προωθεί την παραγωγική αξιοποίηση του μεταλλεύματος των Σκουριών, ενός από τα μεγαλύτερα κοιτάδματα χαλκόυ και χρυσού στην Ευρώπη.
Συνολική Εικόνα προκλήσεων και ευκαιριών για την Ελλάδα
Ευκαιρίες
Γεωστρατηγική σημασία: Η Ελλάδα μπορεί να γίνει κρίσιμος πάροχος ΟΠΥ για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία προσπαθεί απεγνωσμένα να μειώσει την εξάρτησή της από τρίτες χώρες (κυρίως την Κίνα).
Οικονομική ανάπτυξη: Η ανάπτυξη μιας σύγχρονης βιομηχανίας εξόρυξης και επεξεργασίας μπορεί να φέρει μαζικές επενδύσεις, δημιουργία θέσεων εργασίας και φορολογικά έσοδα.
Δημιουργία ολόκληρης αλυσίδας αξίας: Πέρα από την εξόρυξη, υπάρχει η ευκαιρία για δημιουργία μονάδων επεξεργασία πρώτων υλών και ανακύκλωσης μπαταριών.
Προκλήσεις και εμπόδια
Κοινωνική αποδοχή: Η Ελλάδα έχει μια ιστορικά δύσκολη σχέση με τη μεταλλευτική βιομηχανία. Η κοινωνική άδεια για λειτουργία είναι ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο. Η διαφάνεια και οι αυστηρές περιβαλλοντκές προδιαγραφές είναι «κλειδί».
Γραφειοκρατία και χρόνος: Η διαδικασία χορήγησης αδειών είναι συχνά αργή και πολύπλοκη, αποθαρρύνοντας επενδυτές.
Περιβαλλοντικοί περιορισμοί:Πολλές από τις περιοχές με κοιτάσματα βρίσκονται σε περιοχές υψηλής φυσιογεωγραφικής αξίας (π.χ., Εύβοια, Θράκη). Η ανάπτυξη βιώσιμων και υπερσύγχρονων τεχνολογιών εξόρυξης είναι υποχρεωτική για να εξισορροπηθούν τα οφέλη με τα περιβαλλοντικά κόστη.
Συμπέρασμα για την Ελλάδα
Η Ελλάδα δεν είναι απλά ένα παθητικό μέλος στην παγκόσμια αναζήτηση για ΚΟΠΥ. Σύμφωνα με σχετικό οδικό χάρτη προτείνονται έργα με διαφορετικό επίπεδο έρευνας ανάλογα με τον βαθμό κοιτασματολογικής ωριμότητας του εκάστοτε στόχου (Σχ. 2). Με τα ενεργά προγράμματα και έργα στον γραφίτη, το νικέλιο, το κοβάλτιο, τις σπάνιες γαίες, τον βωξίτη και τον χαλκό, έχει τη δυνατότητα να μετατραπεί σε σημαντικό παίκτη στην ευρωπαϊκή αλυσίδα αξίας και τροφοδοσίας/εφοδιασμού.
Το ερώτημα δεν είναι αν η Ελλάδα έχει τα κοιτάσματα, αλλά αν μπορεί να δημιουργήσει το θεσμικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο για να τα αξιοποιήσει βιώσιμα και αποτελεσματικά. Η παγκόσμια κρίση εφοδιασμού ΚΟΠΥ δημιουργεί μια ιστορική ευκαιρία, αλλά το μονοπάτι προς την αξιοποίησή της είναι γεμάτο με πολύπλοκες και σύνθετες προκλήσεις που αφορούν κυρίως στην οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον.
Σχ.2: Χάρτης με τα ονόματα των περιοχών που αναφέρονται στα ενεργά μεταλλεία, τα αργούντα μεταλλεία, τα βεβαιωμένα κοιτάσματα, τα δυνητικά κοιτάσματα και τις μεταλλοφορίες, σε συνδυασμό με το δυναμικό περιεχόμενο τους σε ΣΚΟΠΥ. Επίσης δίνονται τα σύμβολα των χημικών στοιχείων και τα αντίστοιχα ελληνικά τους ονόματα.
Τέλος από την Ελληνική Αστυνομία ο Τάσος Ποτσέπης – Η επίσημη αποπομπή και η αντίδραση του δικηγόρου του
Η Ασία πνίγεται από τουρίστες: Ο παράδεισος που έγινε παγίδα για ταξιδιώτες και ντόπιους (Βίντεο)
Γιάννης Λάλας: Τον εκτέλεσαν με 10 σφαίρες στο μπαλκόνι του ξενοδοχείου – Ηξεραν κάθε του κίνηση – Βρέθηκε το καμένο αυτοκίνητο
Έγκυος η Πατρίτσια Περιστέρη- η νέα της ζωή στο Μεξικό
Η χήρα Καραϊβάζ για Γιάννη Λάλα και τον Γιωργούκο της – Συγκλονιστική ανάρτηση με πόνο και μεγαλείο ψυχής μετά τη δολοφονία Λάλα
Ο Τσάρλι Σιν και ο ρόλος που του «έκλεψε» ο Τομ Κρουζ πριν 35 χρόνια – «Το θεωρώ προδοσία»
Πώς στήθηκε το καρτέρι θανάτου στον Γιάννη Λάλα που κατηγορήθηκε για τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ
Μπορεί η «πράσινη» μετάβαση να επιβιώσει χωρίς νέα κοιτάσματα Κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών;
Γράφει ο Νικόλαος Αρβανιτίδης, Δρ Οικονομικός Γεωλόγος, Πρόεδρος της Επιτροπής ΟΠΥ του Συλλόγου Ελλήνων Γεωλόγων (ΕΟΠΥ-ΣΕΓ)
*
Η συγκεκριμένη αρθογραφική παρέμβαση προσεγγίζει τις διαφαινόμενες προοπτικές και προκλήσεις για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΚΟΠΥ) με ορόσημο το 2040, στην βάση πρόσφατης σχετικής έκθεσης του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας/ΔΟΕ (International Energy Agancy/IEA). Επιχειρεί την ανάλυση των τάσεων ζήτησης, των αναμενόμενων ελλειμμάτων και των γεωοικονομικών επιπτώσεων σε σχέση με την ραγδαία άνοδο της ζήτησης για λίθιο, χαλκό, νικέλιο, κοβάλτιο, γραφίτη και σπάνιες γαίες και τις συνέπειες για την ενεργειακή μετάβαση.
Ακόμη η παρέμβαση συζητά την ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα των παγκόσμιων αξιακών και εφοδιαστικών αλυσίδων, τις επενδυτικές ανάγκες και τις στρατηγικές διαφοροποίησης στην εποχή της πράσινης μετάβασης. Επίσης γίνεται μια απτή αναφορά και παρουσιάζονται ορισμένες σκέψεις για την ελληνική κοιτασματολογική πραγματικότητα.
Η παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση προς καθαρότερες μορφές ενέργειας έχει τοποθετήσει τις κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες (ΚΟΠΥ) στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος. ΚΟΠΥ όπως το λίθιο, το κοβάλτιο, το νικέλιο, ο χαλκός και οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για την παραγωγή τεχνολογιών όπως οι μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά πάνελ.
Σύμφωνα λοιπόν με την σχετική Έκθεση του ΔΟΕ/IEA για το 2025, η ζήτηση για ΚΟΠΥ αναμένεται να αυξηθεί αμείωτα σε όλα τα σενάρια «πράσινης» ενεργειακής ανάπτυξης, γεγονός που δημιουργεί τόσο ευκαιρίες όσο και προκλήσεις για τις χώρες και τις επιχειρήσεις.
Προκύπτει λοιπόν ότι αυτή η "πράσινη επανάσταση" έχει ένα βαθύ παράδοξο που εξαρτάται από ένα σύνολο Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΟΠΥ) που η πρόσβαση τους είναι συχνά περιορισμένη, γεωπολιτικά συγκεντρωμένη και περιβαλλοντικά απαιτητική.
Γιατί οι Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες είναι τόσο κρίσιμες;
Ο όρος "κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες" αναφέρεται για παράδειγμα σε ορυκτά/μετάλλα όπως το λίθιο, το κοβάλτιο, το νεοδύμιο και ο χαλκός, που είναι απαραίτητα συστατικά για τις τεχνολογίες της νέας ενεργειακής εποχής. Δεν πρόκειται απλώς για μέταλλα· είναι οι αγγελιοφόροι της μετάβασης.
Λίθιο (Li): Ο βασιλιάς των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και των συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας.
Κοβάλτιο (Co): Κρίσιμο για τη σταθερότητα και την απόδοση των μπαταριών ιόντων λιθίου.
Σπάνιες Γαίες (π.χ. Νεοδύμιο): Απαραίτητες για τους ισχυρούς μαγνήτες στις ανεμογεννήτριες και στους κινητήρες ηλεκτρικών οχημάτων.
Χαλκός (Cu): Ο «αρτηριακός» αγωγός της ενέργειας, απαραίτητος για τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ηλεκτροκίνηση.
Η έκθεση του ΔΟΕ/IEA τονίζει ότι χωρίς αυτές τις ΟΠΥ, η πρόοδος προς τους παγκόσμιους στόχους μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα ήταν αδύνατη
Καταιγιστική αύξηση της ζήτησης: Οι τεχνολογίες αποφασίζουν και οι αριθμοί μιλούν
Τα στοιχεία της έκθεσης είναι εμφατικά. Η ζήτηση για λίθιο έχει τριπλασιαστεί από το 2017 και αναμένεται να ξεπεράσει την παραγωγή τα επόμενα χρόνια. Παρομοίως, η ζήτηση για κοβάλτιο και σπάνιες γαίες για χρήση σε ενεργειακές εφαρμογές αυξάνεται με ρυθμό πάνω από 15% ετήσια. Αυτή η έκρηξη της ζήτησης οφείλεται σε τρεις βασικούς παράγοντες:
Εκρηκτική ανάπτυξη των ηλεκτρικών οχημάτων: Η μετάβαση προς την ηλεκτροκίνηση απαιτεί τεράστιες ποσότητες λιθίου, νικελίου και κοβαλτίου. Κάθε νέο ηλεκτρικό αυτοκίνητο που βγαίνει στο δρόμο απαιτεί εξαπλάσια ποσότητα κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών σε σύγκριση με ένα συμβατικό αυτοκίνητο. Μέχρι το 2040, εκτιμάται ότι η ζήτηση για λίθιο θα έχει αυξηθεί έως και πέντε φορές σε σχέση με τα επίπεδα του 2020.
Επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας: Οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά απαιτούν μεγάλες ποσότητες χαλκού, σπανίων γαιών και αλουμινίου, καθιστώντας τις ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ) αυτές κρίσιμες για τη βιώσιμη ενεργειακή παραγωγή. Μια ανεμογεννήτρια χρειάζεται έως και εννέα φορές περισσότερες ΟΠΥ ανά μεγαβάτ από έναν αντίστοιχο σταθμό παραγωγής φυσικού αερίου.
Ανάγκη για ενισχυμένα δίκτυα και αποθήκευση ενέργειας: Η σταθεροποίηση των δικτύων μέσω συστημάτων αποθήκευσης (μπαταρίες μεγάλης κλίμακας) ενισχύει τη ζήτηση για ΚΟΠΥ υψηλής απόδοσης, όπως το βανάδιο και ο γραφίτης. Η αναβάθμιση και η επέκταση των δικτύων για την υποδομή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας απαιτεί τεράστιες ποσότητες χαλκού και αλουμινίου.
Γεωπολιτικές και οικονομικές προκλήσεις
Η εξάρτηση από τις ΚΟΠΥ δημιουργεί ένα ευάλωτο τοπίο. Η συγκέντρωση της παραγωγής τους σε λίγες χώρες —όπως η Κίνα (π.χ.,ελέγχει την πλειοψηφία της επεξεργασίας των σπάνιων γαιών), η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Ινδονησία— δημιουργεί ανησυχίες για την συνεκτικότητα και βιωσιμότητα των τεχνολογικών αλυσίδων αξίας μπαταριών λιθίου και μόνομν μαγνητών, αλλά την εφοδιαστική ασφάλεια γενικότερα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήδη προχωρούν σε στρατηγικές διαφοροποίησης και ανάπτυξης νέων αλυσίδων εφοδιασμού/προμήθειας, επενδύοντας παράλληλα στην ανακύκλωση και στην εξόρυξη εγχώριων κοιτασμάτων. Σε κάθε περίπτωση, η άνοδοςτης ζήτησης σε συνδυασμό με περιορισμένη πρ’οσβαση/προσφορά μπο ρεί να οδηγήσει σε απότομες αυξήσεις των τιμών, καθιστώντας τις τεχνολογίες καθαρής ενέργειας ακριβότερες και επιβραδύνοντας τη μετάβαση.
Δείτε τον αναλυτικό πίνακα (1) προβλέψεων και πιθανών ελλειμμάτων για ΚΟΠΥ (κύρια μεγέθη & κίνδυνοι)
Σχετικές επεξηγήσεις / προειδοποιήσεις του πίνακα
Σενάρια IEA: Τα νούμερα παραπάνω βασίζονται κατά κύριο λόγο στο StatedPoliciesScenario (STEPS) της IEA (προβλέψεις βάσει σημερινών πολιτικών/ανακοινώσεων). Σε πιο φιλόδοξα σενάρια η ζήτηση και τα ελλείμματα γίνονται συχνά μεγαλύτερα.
N-1 ευπάθεια: Το IEA δείχνει ότι, ακόμη κι αν η συνολική παγκόσμια προσφορά φαίνεται να πλησιάζει την απαιτούμενη, η συγκέντρωση παραγωγής σε έναν/λίγους προμηθευτές (π.χ. Κίνα) σημαίνει ότι η «αφαίρεση» αυτού του προμηθευτή (N-1) οδηγεί σε πολύ μεγάλες ελλείψεις για πολλές ΚΟΠΥ — ειδικά στον γραφίτη & τις σπάνιες γαίες (REE).
Αβεβαιότητες: Τεχνολογικές αλλαγές (π.χ. νέα μπαταριο-χημεία με λιγότερο κοβάλτιο/λίθιο), μέτρα ανακύκλωσης, επιτάχυνση επενδύσεων σε νέα έργα ή πολιτικές προστατευτισμού μπορούν να αλλάξουν τις προβλέψεις σημαντικά.
Σχ. 1. Η ζήτηση των ΚΟΠΥ τείνει διαρκώς αυξανόμενη. Στο πάνω διάγραμμα παρατηρείται ο προβλεπόμενος πολλαπλασιασμός (πόσες φορές δηλαδή) της ζήτησης μέχρι το 2040, ενώ στο κάτω τα σχετικά ελλείματα συγκεκριμένων ΚΟΠΥ μέ ορίζοντα το 2035.
Ένα σταυροδρόμι ευκαιριών σχετικά με το μέλλον της προσφοράς ΚΟΠΥ
Παρά τις προκλήσεις, η έκθεση του ΔΟΕ/IEA υπογραμμίζει ότι το μέλλον δεν είναι απαισιόδοξο. Η απάντηση βρίσκεται σε μια στρατηγική πολυδιάστατης και πολυεπίπεδης προσέγγισης:
Διαφοροποίηση της προσφοράς/προμήθειας: Η επένδυση σε νέες εξορυκτικές δραστηριότητες εκτός των παραδοσιακών κέντρων, καθώς και η ανάπτυξη τεχνολογιών εξόρυξης με μειωμένο ενεργειακό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Κυκλική Οικονομία: Η ανάπτυξη έργων ανακύκλωσης για ΚΟΠΥ είναι πλέον επιτακτική ανάγκη. Η ανακύκλωση μπαταριών και μαγνητών ανεμογεννητριών μπορεί να γίνει μια σημαντική πηγή ΚΟΠΥ, συμπληρωματικά της πρωτογενούς εξόρυξη.
Τεχνολογικές Καινοτομίες: Η έρευνα και ανάπτυξη για νέες τεχνολογίες μπαταριών που να χρησιμοποιούν λιγότερο λίθιο και κοβάλτιο (π.χ., μπαταρίες φωσφορικού σιδήρου-λιθίου) ή καινοτόμες τεχνολογίες διαχωρισμούς ΟΠΥ είναι κρίσιμη.
Διεθνής Συνεργασία: Η δημιουργία στρατηγικών συμμαχιών και συμφωνιών για τη διασφάλιση σταθερών και διαφανών αλυσίδων εφοδιασμού/παροχής είναι ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια.
Συμπεράσματα στην κατεύθυνση μιας νέας γεωπολιτικής της ενέργειας
Η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια δεν αλλάζει απλά την πηγή της ενέργειάς, αλλά ξανασχεδιάζει τον γεωπολιτικό χάρτη. Οι ΚΟΠΥ αποτελούν το «νέο πετρέλαιο» της εποχής και η διαμάχη για τον έλεγχό τους θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το ποιος θα ηγηθεί της ενεργειακής εποχής του μέλλοντος. Η έκθεση του IEA για το 2025 λειτουργεί σαν ένα ισχυρό μήνυμα προειδοποίησης για το ότι, η επιτυχία της πράσινης μετάβασης δεν μετράται μόνο σε γιγαβάτ ανανεώσιμης ενέργειας, αλλά και στην ικανότητά των κοινωνιών να δημιουργήσουν βιώσιμες, ανθεκτικές και δίκαιες αλυσίδες αξίας και εφοδιασμού/ παροχής για τις ΚΟΠΥ που θα τις υποστηρίξουν.Οι χώρες και οι εταιρείες που θα κινηθούν έγκαιρα, επενδύοντας στην καινοτομία, τη διαφοροποίηση και τη βιωσιμότητα, θα είναι εκείνες που θα ηγηθούν της ενεργειακής μετάβασης.
Ανάγκη για βιώσιμη εξόρυξη ώστε η αύξηση της ζήτησης να λαμβάνει υπόψη της τυχόν περιβαλλοντικές και κοινωνικές ανησυχίες. Ο ΔΟΕ (IEA) επισημαίνει ότι η βιώσιμη και υπεύθυνη εξόρυξη είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης. Οι επιχειρήσεις καλούνται να εφαρμόσουν πρακτικές με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και να διασφαλίσουν διαφάνεια στην προέλευση των ΚΟΠΥ.
Πρακτικά απαιτούνται επείγουσες επενδύσεις για την ανάπτυξη κοιτασμάτων, μεταποίηση & υποδομές για χαλκό και λίθιο, όταν μάλιστα ο χρόνος υλοποίησης είναι μακρύς. Πρεπει ακόμη να υπάρξουν διεθνείς συμφωνίες με στόχο την διαφοροποίηση προμηθευτών και μείωση εξάρτησης από έναν προμηθευτή (π.χ. Κίνα).
Λεπτομερής ανάλυση ανά ΚΟΠΥ
Εδώ παρουσιάζονται κάποια στοιχεία σχετικά με την ζήτηση και τα όποια ελλειματα προβλέπονται συμφωνα με τις ανάγκες του 2035 ή το 2040 για το χαλκό, το λιθιο, το νικέλιο, τον γραφίτη, το κοβάλτιο και τις σπανιες γαίες.
1. Χαλκός (Cu)
Πρόβλεψη:Η S&P Global προβλέπει ότι η ετήσια ζήτηση χαλκού θα φτάσει τα 50 εκατομμύρια τόνους μέχρι το 2035, αλλά η προσφορά/τροφοδοσία θα υστερεί σημαντικά, δημιουργώντας ένα έλλειμμα μέχρι 10 εκ τόνους τον χρόνο. Αυτό ισοδυναμεί με την απώλεια παραγωγής 10 νέων μεγάλων ορυχείων.
Αίτια:Η χαμηλή επένδυση στην κοιτασματολογική έρευνα και την ανάπτυξη νέων ορυχείων την τελευταία δεκαετία, οι μεγάλοι χρόνοι έναρξης λειτουργίας (10-15+ χρόνια) και οι χαμηλότερες περιεκτικότητες χαλκού του μεταλλεύματος στα υπάρχοντα μεταλλεία.
2. Λίθιο (Li)
Πρόβλεψη:Στο σενάριο μηδενικών εκπομπών (Net Zero Emissions/NZE) του ΔΟ/IEA, η ζήτηση για λίθιο θα αυξηθεί πάνω από 40 φορές από τα σημερινά επίπεδα μέχρι το 2040. Ακόμα και σε λιγότερο απαιτητικά σενάρια, η ζήτηση δεκαπλασιάζεται.
Πιθανό Έλλειμμα:Ο ΔΟΕ/ IEA προβλέπει ότι μέχρι το 2030, η προσφορά θα καλύπτει μόνο το 80% της ζήτησης, με το έλλειμμα να αντιστοιχεί σε πάνω από 500.000 τόνους ανθρακικού λιθίου (Lithium Carbonate Equivalent-LCE) ετήσια. Αυτό θα οδηγήσει σε έντονες διακυμάνσεις των τιμών και κινδύνους για τη βιομηχανία ηλεκτρικών αυτοκινήτων.
3. Νικέλιο (Ni)
Πρόβλεψη:Η ζήτηση για νικέλιο ποιότητας μπαταρίας (Class I) αναμένεται να αυξηθεί από τα ~15% της συνολικής ζήτησης σήμερα σε πάνω από 40% μέχρι το 2040.
Πιθανό Έλλειμμα:Παρά την αρκετή συνολική προσφορά νικελίου, θα υπάρξει έντονο έλλειμμα στην κατηγορία Class I (υψηλής καθαρότητας) που απαιτείται για τις μπαταρίες Ni-Mn-Co (Nickel, Manganese, and Cobalt/NMC) και Ni-Co-Al (Nickel Cobalt Aluminum oxide/NCA). Η μετατροπή των υφιστάμενων εγκαταστάσεων παραγωγής Class II σε Class I είναι δαπανηρή και χρονοβόρα.
4. Γραφίτης (Graphite)
Πρόβλεψη:Ο γραφίτης είναι tο μεγαλύτερο σε όγκο συστατικό της μπαταρίας ιόντων λιθίου/Li-ion. Η ζήτηση για γραφίτη μπαταρίας αναμένεται να τετραπλασιαστεί μέχρι το 2040.
Πιθανό Έλλειμμα:Η εταιρεία συμβούλων Benchmark Mineral Intelligence προβλέπει έλλειμμα από το 2025 και μετά, με το έλλειμμα να ξεπερνά τα 8 εκατομμύρια τόνους τον χρόνο μέχρι το 2035. Η σημερινή κυριαρχία της Κίνας στην επεξεργασία του φυσικού γραφίτη δημιουργεί τεράστιο κίνδυνο για τις αλυσίδες αξίας και εφοδιασμού.
5. Κοβάλτιο (Co)
Πρόβλεψη:Η ζήτηση για κοβάλτιο θα συνεχίσει να αυξάνεται, αλλά με μειωμένο ρυθμό λόγω της μαζικής υιοθέτησης μπαταριών Λιθίου-Σιδήρου-Φωσφόρου (Lithium-Li-Iron-Fe-Phosphate-P/LFP) που δεν περιέχουν κοβάλτιο, κυρίως σε οχήματα ευρείας κατανάλωσης.
Προοπτική:Αναμένεται η αγορά να είναι πιο ισορροπημένη. Ωστόσο, το κοβάλτιο παραμένει απαραίτητο για μπαταρίες υψηλών επιδόσεων (ηλεκτρικά οχήματα premium, αεροπορική βιομηχανία, και η γεωγραφική συγκέντρωση της παραγωγής (ΛΔΚ) παραμένει ένα σημαντικό γεωπολιτικό ρίσκο.
Πρόβλεψη:Η ζήτηση για μόνιμους μαγνήτες NdFeB (που περιέχουν NdPr) για ανεμογεννήτριες και ηλεκτρικά οχήματα αναμένεται να τριπλασιαστεί έως το 2035 και να πενταπλασιαστεί μέχρι το 2040.
Πιθανό Έλλειμμα:Η προσφορά από νέα έργα εκτός Κίνας αναπτύσσεται πολύ αργά για να ακολουθήσει τον απαιτούμενο ρυθμό. Η Κίνα έχει σχεδόν μονοπώλιο στην επεξεργασία, κάτι που την καθιστά τον πιο σημαντικό στρατηγικά παράγοντα για την ενεργειακή μετάβαση. Έλλειμμα στην προσφορά NdPr είναι σχεδόν βέβαιο αν δεν υπάρξουν ριζικές παρεμβάσεις.
Συνολικό συμπέρασμα
Οι προβλέψεις δείχνουν μια σχεδόν βέβαιη περίοδο σοβαρών ελλειμμάτων για τις περισσότερες ΚΟΠΥ τουλάχιστον μέχρι το 2035. Η ριζική αύξηση της ζήτησης συναντά μια αδύναμη και γεωπολιτικά συγκεντρωμένη εξορυκτική δραστηριότητα, δυνατότητα επεξεργασίας (εμπλουτισμός, διαχωρισμός, πιοτική βελτίωση), και προμήθεια/τροφοδοσία/εφοδιασμό .
Η επίλυση αυτών των ελλειμμάτων απαιτεί άμεσες και μαζικές επενδύσεις σε:
Νέα ορυχεία/μεταλλεία: Με χρόνους ανάπτυξης 10-15 χρόνια, η δράση πρέπει να είναι άμεση.
Κυκλική οικονομία: Η βιομηχανική κλίμακα ανακύκλωσης μπαταριών και μαγνητών σπανίων γαιών είναι απαραίτητη, αλλά βρίσκεται ακόμα σε νηπιακό στάδιο.
Τεχνολογική καινοτομία: Η ανάπτυξη εναλλακτικών τεχνολογιών (π.χ. μπαταρίες χωρίς κοβάλτιο, ηλεκτροκινητήρες χωρίς σπάνιες γαίες) θα παίξει κρίσιμο ρόλο στη μείωση της πίεσης.
Η ενεργειακή μετάβαση δεν είναι πλέον μόνο τεχνολογικό ζήτημα, αλλά μια δοκιμασία για την ανθεκτικότητα των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας και παροχής/εφοδιασμού ΚΟΠΥ.
Ελληνική κοιτασματολογική δυναμική
Η σχέση μεταξύ της παγκόσμιας κρίσης των ΚΟΠΥ και της ελληνικής κοιτασματολογικής πραγματικότητας είναι άμεση, δυναμική και γεμάτη με ιστορικές ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις. Η Ελλάδα, λόγω της πολύπλοκης γεωλογίας της, δεν είναι απλά ένας παρατηρητής αυτής της παγκόσμιας μετάβασης. Διαθέτει σημαντικά δυναμικά και ενεργά προγράμματα εξόρυξης που την τοποθετούν ήδη αλλά και δυναμικά στον χάρτη της παγκόσμιας αλυσίδας προσφοράς.
Κοιτάσματα με παγκόσμια σημασία
α) Βωξίτης / Αλουμίνα (Βασική πρώτη ύλη για την ενεργειακή μετάβαση)
Η Ελλάδα είναι μία από τις ηγέτιδες παραγωγούς βωξίτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το αλουμίνιο είναι κρίσιμο για όλες τις τεχνολογίες καθαρής ενέργειας (ελαφρύ, αγώγιμο, ανθεκτικό). Χρησιμοποιείται σε πλαίσια ανεμογεννητριών, ηλεκτρικά δίκτυα, ηλεκτρικά οχήματα και ηλιακούς συλλέκτες. Η METLEN στη Βόρεια Ελλάδα είναι ο κυρίαρχος παραγωγός. Η ύπαρξη αυτών των κοιτασμάτων δίνει στην Ελλάδα ένα ήδη εδραιωμένο πλεονέκτημα στη βιομηχανία μη σιδηρούχων μετάλλων που είναι απαραίτητη για την πράσινη μετάβαση.
β) Χαλκός (Cu)
Ο χαλκός είναι θεμελιώδης για την ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση.Η εταιρεία Ελληνικός Χρυσός (Hellas Gold), που επειχειρεί στην ΒΑ Χαλκιδική, προωθεί την παραγωγική αξιοποίηση του μεταλλεύματος των Σκουριών, ενός από τα μεγαλύτερα κοιτάδματα χαλκόυ και χρυσού στην Ευρώπη.
Συνολική Εικόνα προκλήσεων και ευκαιριών για την Ελλάδα
Ευκαιρίες
Γεωστρατηγική σημασία: Η Ελλάδα μπορεί να γίνει κρίσιμος πάροχος ΟΠΥ για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία προσπαθεί απεγνωσμένα να μειώσει την εξάρτησή της από τρίτες χώρες (κυρίως την Κίνα).
Οικονομική ανάπτυξη: Η ανάπτυξη μιας σύγχρονης βιομηχανίας εξόρυξης και επεξεργασίας μπορεί να φέρει μαζικές επενδύσεις, δημιουργία θέσεων εργασίας και φορολογικά έσοδα.
Δημιουργία ολόκληρης αλυσίδας αξίας: Πέρα από την εξόρυξη, υπάρχει η ευκαιρία για δημιουργία μονάδων επεξεργασία πρώτων υλών και ανακύκλωσης μπαταριών.
Προκλήσεις και εμπόδια
Κοινωνική αποδοχή: Η Ελλάδα έχει μια ιστορικά δύσκολη σχέση με τη μεταλλευτική βιομηχανία. Η κοινωνική άδεια για λειτουργία είναι ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο. Η διαφάνεια και οι αυστηρές περιβαλλοντκές προδιαγραφές είναι «κλειδί».
Γραφειοκρατία και χρόνος: Η διαδικασία χορήγησης αδειών είναι συχνά αργή και πολύπλοκη, αποθαρρύνοντας επενδυτές.
Περιβαλλοντικοί περιορισμοί:Πολλές από τις περιοχές με κοιτάσματα βρίσκονται σε περιοχές υψηλής φυσιογεωγραφικής αξίας (π.χ., Εύβοια, Θράκη). Η ανάπτυξη βιώσιμων και υπερσύγχρονων τεχνολογιών εξόρυξης είναι υποχρεωτική για να εξισορροπηθούν τα οφέλη με τα περιβαλλοντικά κόστη.
Συμπέρασμα για την Ελλάδα
Η Ελλάδα δεν είναι απλά ένα παθητικό μέλος στην παγκόσμια αναζήτηση για ΚΟΠΥ. Σύμφωνα με σχετικό οδικό χάρτη προτείνονται έργα με διαφορετικό επίπεδο έρευνας ανάλογα με τον βαθμό κοιτασματολογικής ωριμότητας του εκάστοτε στόχου (Σχ. 2). Με τα ενεργά προγράμματα και έργα στον γραφίτη, το νικέλιο, το κοβάλτιο, τις σπάνιες γαίες, τον βωξίτη και τον χαλκό, έχει τη δυνατότητα να μετατραπεί σε σημαντικό παίκτη στην ευρωπαϊκή αλυσίδα αξίας και τροφοδοσίας/εφοδιασμού.
Το ερώτημα δεν είναι αν η Ελλάδα έχει τα κοιτάσματα, αλλά αν μπορεί να δημιουργήσει το θεσμικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο για να τα αξιοποιήσει βιώσιμα και αποτελεσματικά. Η παγκόσμια κρίση εφοδιασμού ΚΟΠΥ δημιουργεί μια ιστορική ευκαιρία, αλλά το μονοπάτι προς την αξιοποίησή της είναι γεμάτο με πολύπλοκες και σύνθετες προκλήσεις που αφορούν κυρίως στην οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον.
Σχ.2: Χάρτης με τα ονόματα των περιοχών που αναφέρονται στα ενεργά μεταλλεία, τα αργούντα μεταλλεία, τα βεβαιωμένα κοιτάσματα, τα δυνητικά κοιτάσματα και τις μεταλλοφορίες, σε συνδυασμό με το δυναμικό περιεχόμενο τους σε ΣΚΟΠΥ. Επίσης δίνονται τα σύμβολα των χημικών στοιχείων και τα αντίστοιχα ελληνικά τους ονόματα.
