Τα πρόσφατα γεγονότα ξεπερνούν αναλύσεις και στρατηγικές αλλά κυρίως απομυθοποιούν σχέσεις, συμμαχίες και ψευδαισθήσεις. Ίσως πιο επιτυχής ανάλυση της παρούσης γεωπολιτικής εξέλιξης είναι αυτή της Sarah Paine, η οποία υποστηρίζει ότι η Μεσόγειος -ως θάλασσα στο μέσο της Γης- αντιπροσωπεύει τη λογική των θαλασσίων δυνάμεων διαχρονικά: απρόσκοπτη και ασφαλής πρόσβαση μέσω εμπορίου και συμμαχιών, σε αντίθεση με το Μέσο Βασίλειο, δηλαδή την Κίνα, που αποτελεί τυπικό παράδειγμα ηπειρωτικής δύναμης, και εξασφαλίζει την ασφάλειά του μέσω ελέγχου γειτονικών περιοχών, κατακτήσεων, και ζωνών ασφαλείας.
Συνεπώς, η ανάλυση της αντιλαμβάνεται δύο διακριτά οικοσυστήματα αν όχι οικολογίες: τη θαλάσσια, που περιλαμβάνει τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και μερικώς την ΕΕ, και τη χερσαία της Κίνας και της Ρωσίας.
Η θαλάσσια οικολογία βασίζεται σε ανοικτές θαλάσσιες λεωφόρους εμπορίου, και κυρίως σε έμμεση επίδειξη ισχύος, κυρίως μαλακής, ήτοι διακίνηση προϊόντων και κεφαλαίου, διεθνή θεσμικά πλαίσια, όπως τα διάφορα εξειδικευμένα όργανα των Ηνωμένων Εθνών, κτλ. Προφανώς, η πολιτική κουλτούρα win-win μεταξύ όλων των συναλλασομένων ισχύει όσο οι ισχυροί νέμονται ό,τι εξυπηρετεί σκοπούς και συμφέροντά τους.
Αντίθετα η χερσαία οικολογία βασίζεται σε σφαίρες επιρροής, κατάκτησης, φινλανδοποίησης και αδρανοποίησης γειτόνων, και αυτό συνεπάγεται χερσαίους πολέμους με τεράστιες απώλειες και τη θεώρηση των γειτόνων, όχι ως ‘συνέταιρους’, αλλά υποτελείς, συμμάχους, και εχθρούς. Η Ουκρανία αποτελεί το σημείο τριβής και σύγκρουσης των δύο αυτών στρατοπέδων αλλά και αντίληψης του κόσμου. Η Ρωσία επιτίθεται με χερσαίες δυνάμεις και δικαιολογεί τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό αλλά και στην οικονομία της, αρκεί να επιτύχει το σκοπό της, και η Κίνα αλλά και Βόρειος Κορέα συνεπικουρούν κατά το βαθμό που επιλέγουν. Αντίθετα η ΕΕ και οι ΗΠΑ απαντούν με εμπορικό αποκλεισμό και κινήσεις μέσω θεσμών και οργανισμών, όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ.
Το gambit της Ρωσίας με την εισβολή στην Ουκρανία αποσκοπεί στη δημιουργία ζώνης ασφαλείας, κατάκτησης σημαντικών περιοχών (Κριμαία, Ντονμπας) και στέλνει σήμα σε όλους τους γείτονες ότι η Μόσχα αντί των Βρυξελλών και ΗΠΑ πρέπει πρώτα να ερωτάται. Η προσέγγιση αποτελεί τυπικό υπόδειγμα χερσαίας στρατηγικής: αλλαγή συνόρων δια της βίας, δημιουργία τετελεσμένων επί του εδάφους, και απαίτηση διεθνούς αναγνώρισης. Το gambit οδήγησε σε περαιτέρω κύκλωση της Ρωσίας, με την εισδοχή της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, αλλά και σε εμπορικούς δασμούς και κυρώσεις μέσω θεσμικών μηχανισμών, όπως αναμένεται στη θαλάσσια οικολογία.
Η Κίνα δεν περιορίζεται στο να παρακολουθεί τη σύγκρουση∙ την αξιοποιεί. Μαθαίνει, μετρά και προετοιμάζεται, αποκομίζοντας οφέλη τόσο από τη στρατιωτική και οικονομική φθορά της Ρωσίας όσο και από τη σταδιακή μετατροπή της σε εξαρτώμενο εταίρο. Η Μόσχα καταλήγει να λειτουργεί για το Πεκίνο ως προνομιακός προμηθευτής ενέργειας και πρώτων υλών, αλλά και ως γεωπολιτικό ανάχωμα. Την ίδια στιγμή, η Κίνα επενδύει προσεκτικά στον ρόλο του δήθεν “ουδέτερου μεσολαβητή για την ειρήνη”, προβάλλοντας την πρόταση των 12 σημείων και αξιοποιώντας τη μόνιμη έδρα της στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, όχι για να τερματίσει τον πόλεμο, αλλά για να μεγιστοποιήσει την επιρροή της και να κερδίσει χρόνο.
Η ΕΕ πληρώνει το λογαριασμό, αφού πριν το 2022 σχεδόν 45% του φυσικού αερίου (ΦΑ) προερχόταν από τη Ρωσία και το 2025 υπολογίζεται κοντά στο 12%. Η μείωση κατά 75% της εξάρτησης από τη Ρωσία δηλοί τόσο τη μειωμένη ικανότητα παρέμβασης της Ρωσίας στα σχέδια της ΕΕ στο μέλλον, αλλά και την απόλυτη εξάρτηση της ΕΕ από το υγροποιημένο ΦΑ, που εξάγουν οι ΗΠΑ και μεταφέρουν πλοία, κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά ελληνικών συμφερόντων. Το Συμβούλιο Ασφαλείας και γενικά οι μηχανισμοί των ΗΕ, καθίστανται απλή θεατρική σκηνή για τους μονολόγους των εκπροσώπων των Κρατών, όταν τα συμφέροντα των μεγάλων απλά δε συγχρονίζονται, άρα ανακαλύπτουν και τα Ηνωμένα Έθνη τα ουσιαστικά όριά τους.
Με βάση τις παρατηρήσεις μέχρι σήμερα, οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν την Ουκρανία για να ματώσουν και να εξασθενίσουν τη Ρωσία, χωρίς να δαπανούν πόρους και δυνάμεις που χρειάζονται στον Ειρηνικό και στην αντιπαράθεση με την Κίνα. Παράλληλα, η Κίνα αναγκάζεται να στηρίζει έναν ριψοκίνδυνο junior partner δαπανώντας διπλωματικό κεφάλαιο αλλά και αποδεχόμενη εν τοις πράγμασι εμπορικές κυρώσεις και δασμούς.
Αντίθετα η ΕΕ πληρώνει πέραν των άλλων γύρω στα 120δις δολάρια για το υγροποιημένο ΦΑ στις ΗΠΑ, με άμεσο αποτέλεσμα τη διάβρωση της ανταγωνιστικότητας έναντι των ΗΠΑ λόγω υψηλότερου ενεργειακού κόστους και κυρίως την αποδυνάμωση του ευρώ, άρα και της σημασίας του στις χρηματαγορές. Τον ανταγωνισμό των ΗΠΑ και ΕΕ για το ενεργειακό κόστος δε μπορεί να τον παραβλέψει η ανάλυση: οι ΗΠΑ δύνανται και ήδη παρέχουν επιδοτήσεις για τη τεχνολογία πράσινης ενέργειας, δημιουργώντας έναν ανταγωνισμό παροχών και επενδύσεων για νέες τεχνολογίες και πηγές. Συνεπώς η Αμερική πολεμά τη Ρωσία με Ουκρανικές δυνάμεις, οριοθετεί την Κίνα διπλωματικά, και στέλνει το λογαριασμό στην ΕΕ.
Η πρόσφατη ιστορία της Ρωσίας με τις επεμβάσεις της στην Τσετσενία και Γεωργία ως κύρια παραδείγματα αποτυπώνει το υπόδειγμα σκέψης που εφαρμόζεται και στην Ουκρανία: κατάλυση κάθε αντίστασης, αλλαγή πληθυσμιακής σύστασης και εκφοβισμός, απορρόφηση των κατεκτημένων περιοχών ή δημιουργία υποτελούς κράτους. Η Κίνα έχει ανάλογα παραδείγματα να επιδείξει στο Θιβέτ και στην Εσωτερική Μογγολία.
Στα καθ’ ημάς, η Τουρκία επιδεικνύει ανάλογη συμπεριφορά στη Συρία, στη Κύπρο, στο Καύκασο, στα Βαλκάνια. Ο κοινός παρονομαστής όλων των επεμβάσεων δεν είναι άλλος παρά η θεώρηση της διαφοράς μεταξύ συμφερόντων, πολιτισμών και κουλτούρας μεταξύ γειτονικών περιοχών, ακόμα και εντός της ιδίας κρατικής οντότητας, ως απειλή . Όμως αντίθετα προς την Κίνα και τη Ρωσία, η Τουρκία δεν έχει ούτε το πλεονέκτημα της πυρηνικής αποτροπής ούτε το οικονομικό μέγεθος, για να εφαρμόσει τη χερσαία στρατηγική της, οπότε και αμφιταλαντεύεται μεταξύ των δύο στρατοπέδων.
Απεναντίας, η θαλάσσια οικολογία ανέχεται και επιδιώκει τη διαφορετικότητα, ακόμα και ως αποτέλεσμα της τακτικής του ‘διαίρει και βασίλευε’, αφού καθίστανται όλοι οι συμμετέχοντες σε θεσμικούς μηχανισμούς, όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ, σχετικά αδύναμοι και ευάλωτοι.
Εν ολίγοις, η θαλάσσια μέθοδος προτείνει τη περιστολή έναντι της κατάκτησης Κρατών, περιοχών, πληθυσμών, μέσω εμπορικών και θεσμικών μέσων, με λιγότερο ανθρώπινο κόστος και πόνο όσο συμφέρει τους ισχυρούς. Οι θαλάσσιες δυνάμεις έχασαν το ηθικό πλεονέκτημα έναντι των χερσαίων, στο Κόσοβο και στο Ιράκ, αλλά και πάλι αυτό ήταν μια επίδειξη της ικανότητας τους να ορίζουν τους θεσμικούς κανόνες κατά το δοκούν. Συνεπώς, η στρατηγική επιδίωξη τους να περισταλούν η Ρωσία και Κίνα εντός θεσμικών πλαισίων, όπως το IMF, G20, WTO, κτλ., που βασίζονται στη κυριαρχία του δολαρίου και στα τεχνολογικά πρότυπα που ελέγχουν. Αυτό εξηγεί και τη στρατηγική της περικύκλωσης, οικονομικής και στρατιωτικής των αντιπάλων τους, όπως της Ρωσίας στην Ουκρανία, της Κίνας στη Ταϊβάν και στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.Κανε πιο μικρή αυτή την παραγραφο
Στο υπό διαμόρφωση σκηνικό, η Ελλάδα επωφελείται από τις σχέση της με τις ΗΠΑ και τον ενισχυμένο ρόλο της στην ΕΕ, αφού καθίσταται αρμός στο μηχανισμό των θαλάσσιων δυνάμεων. Το τέλος των εισαγωγών ΦΑ από τη Ρωσία δικαιολογεί επενδύσεις ενέργειας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Μέσω των σταθμών υγροποιημένου ΦΑ στη Ρεβυθούσα και στην Αλεξανδρούπολη, καθίσταται δυνατή η ενεργειακή απεξάρτηση της ανατολικής ΕΕ και των Βαλκανίων. Ομοίως οι καλωδιακές συνδέσεις επιτρέπουν την υποστήριξη της Κύπρου και του Ισραήλ με ενέργεια και δεδομένα, ως προχωρημένα αλλά πολύτιμα φυλάκια που ορίζουν τα όρια των χερσαίων δυνάμεων.
Παράλληλα οι έρευνες εξόρυξης στο Ιόνιο και νοτίως της Κρήτης δίνουν ελπίδες για νέες πηγές ορυκτών καυσίμων, που ούτως ή άλλως θα πρέπει να συνυπολογίζονται στο ενεργειακό μείγμα των επόμενων δεκαετιών, για λόγους ζήτησης και σταθερότητας. Για μια ακόμα φορά η realpolitik της ενέργειας θέτει τα όρια των πράσινων πολιτικών.
Συνεπώς η Ελλάδα αποκτά στρατηγική σημασία τόσο για το ΝΑΤΟ ως κέντρο του κύκλου μιας περιοχής ελέγχου, δηλαδή Μέση Ανατολή, ΝΑ Μεσόγειος, Αιγαίο, Βαλκανικοί Διάδρομοι, που θα διασφαλίζει ευρύτερα εμπορικά, στρατιωτικά, ενεργειακά συμφέροντα των θαλάσσιων δυνάμεων, με άμεσο αποτέλεσμα την εξασθένιση των στρατηγικών ερεισμάτων της Τουρκίας, μιας τυπικά χερσαίας δύναμης, που ως τώρα βρυχάται αλλά δεν έχει να αντιπαραθέσει ουσιαστικά επιχειρήματα επί της βάσης του θεσμικού πλαισίου, ήτοι του Δικαίου της Θαλάσσης, που ορίζει τα των θαλασσίων δυνάμεων. Η ενίσχυση της Αμερικανικής παρουσίας ενισχύει τις Βρυξέλλες, που δεν έχουν λόγο να ανησυχούν για αυτό το άκρο της Ένωσης, που η πρόσφατη ιστορία των προσφυγικών ροών την έφερε σε ευθεία σύγκρουση με τη Τουρκία, φίλο και σύμμαχο ιστορικών χερσαίων δυνάμεων της ΕΕ.
Εν κατακλείδι, ο κύκλος με κέντρο την Ελλάδα εμπεριέχει συμφέροντα ενεργειακά της Ρωσίας και της Τουρκίας μέσω αγωγών και διεκδικήσεων, εμπορικά της Κίνας μέσω του λιμένα του Πειραιά, αλλά οι θαλάσσιες δυνάμεις κλειδώνουν τον Ελλαδικό χώρο για τη προάσπιση ευρύτερων συμφερόντων τους. Είναι πιόνια που δεν αντέχουν να κάψουν. Η Ελλάδα το γνωρίζει και καλείται να ισορροπήσει μεταξύ της Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών.
Προφανώς, ουδείς μπορεί να προβλέψει το μέλλον, αλλά τα παρακάτω σενάρια διαφαίνονται με βάση τα παραπάνω πιθανά:
- Η σύγκρουση στην Ουκρανία θα συνεχιστεί αλλά το μέτωπο θα παγώσει. Η απόσχιση περιοχών θα είναι μια de facto αλλά όχι de jure κατάληξη. Οι εμπλεκόμενοι θα διατηρήσουν μια σύγκρουση με επιθέσεις drones και λοιπών μέσων, σποραδικές διπλωματικές πρωτοβουλίες και περιορισμένη εκεχειρία. Ο σκοπός είναι να περιοριστεί περαιτέρω οικονομικά και διπλωματικά η Ρωσία, να εξοπλιστεί η Ουκρανία, ώστε να καταστεί ένας άξονας από τη Μαύρη Θάλασσα ως τη Βαλτική το όριο της επιρροής της Μόσχας.
- Η ΕΕ θα συνεχίσει να πληρώνει το λογαριασμό της απεξάρτησης από τη Ρωσία και της εξάρτησης από τις ΗΠΑ. Θα προσπαθήσει να επανεκκινήσει τη βιομηχανική παραγωγή της, αλλά μόνο ίσως το θαύμα της ρομποτικής επανάστασης θα σταθεί ουσιαστικός αρωγός. Χωρίς ενιαία φωνή, βιομηχανία και στρατιωτική ικανότητα θα συνεχίσει να είναι σημαντική σε μαλακή αλλά ασήμαντη σε σκληρή ισχύ.
- Η σχέση Ρωσίας και Κίνας θα εμβανθυνθεί αλλά ετεροβαρώς. Η Ρωσία θα καθίσταται όλο και περισσότερο εξαρτώμενη τόσο τεχνολογικά όσο και εμπορικά από την Κίνα. Η Κίνα δεν έχει λόγο να χάσει τις ΗΠΑ και ΕΕ από εμπορικούς εταίρους, οπότε θα απομυζά τους ρωσικούς πόρους σε συμφέρουσα τιμή. Κάθε φορά που θα απαιτείται στρατηγικός αντιπερισπασμός θα χρησιμοποιεί τη Ρωσία.
- Η Ελλάδα καθίσταται ο απαραίτητος διάδρομος ενέργειας, εμπορευμάτων και στρατιωτικού υλικού τόσο προς τα Βαλκάνια όσο και προς το Ισραήλ. Αυτή η τάση θα συνεχιστεί και σίγουρα θα έχει θετικό αντίκτυπο στην Εθνική Οικονομία και θα πολλαπλασιάσει τόσο τη σκληρή όσο και μαλακή ισχύ των Αθηνών. Αυτό συνεπάγεται ότι η Ελλάδα θα δεχθεί επιθέσεις σε όλα τα επίπεδα, και ιδίως ασφαλείας και κυβερνοασφάλειας, ώστε να φανεί ως αδύναμος κρίκος και αναξιόπιστος σύμμαχος.
Συνεπώς, η έκφραση και απόδειξη της αξιοπιστίας, ανθεκτικότητας και αξιόμαχου όχι μόνο των ενόπλων δυνάμεων αλλά όλης της Ελληνικής κοινωνίας και πολιτικής, διοικητικής διάρθρωσης της είναι το στοίχημα που καλείται η Ελλάδα να κερδίσει. Δύσκολος ο δρόμος της ειρήνης και της ευημερίας, αλλά η γεωγραφία δε μας όρισε για τα εύκολα.
