Σε κάθε φυλακή υπάρχει και μια βιβλιοθήκη με σκοπό να δίνεται πρόσβαση σε πλήθος βιβλίων ώστε οι κρατούμενοι να βελτιώσουν τις γραμματικές τους δεξιότητες αλλά και να διατηρήσουν το μυαλό τους κοφτερό. Πόσο όμως είναι αυτό εφικτό;
Δωρεές πολιτών και Ιδρυμάτων πάνε στα αζήτητα των βιβλιοθηκών των φυλακών με τις σελίδες τους να κιτρινίζουν από την πολυκαιρία και τις ανύπαρκτες συνθήκες συντήρησης. Η συντήρηση μιας βιβλιοθήκης αποτελεί ένα επιπλέον κόστος και με τις περικοπές να το καθιστούν αδύνατο, η λύση είναι να αφήνονται τα βιβλία στο έλεος τους καθότι είναι προτιμότερες οι βασικές παροχές όπως διατροφή και υγεία.
Από την άλλη, πολλά από τα υπάρχοντα βιβλία αφήνονται από τους ιδιοκτήτες τους όταν αποφυλακίζονται και έτσι υπάρχει ποικιλία σε πολλές γλώσσες. Δεν είναι εύκολη όμως η διαδικασία παραγγελίας κάποιου βιβλίου από έναν κρατούμενο. Να σημειώσουμε ότι η τύχη των δανεισμένων βιβλίων δεν είναι πάντα η επιστροφή τους στο ράφι όπου ανήκουν, καθώς άλλα χάνονται ή καταστρέφονται.
Πολλά μπεστ σέλερ της ελληνικής και ξενόγλωσσης λογοτεχνίας και όχι μόνο, σκονίζονται στα, έτσι κι αλλιώς, σκονισμένα ράφια μιας βιβλιοθήκης στη φυλακή. Τα ατάκτως ερριμμένα βιβλία με αυτοκόλλητα που δεν καθοδηγούν κανέναν ενδιαφερόμενο στο πώς θα βοηθηθεί να περάσει την ώρα του δημιουργικά, είναι εύλογο να τους αποθαρρύνουν στο να το επαναλάβουν, κάτι που διαπίστωσα σε κατʼ ιδίαν συζητήσεις μαζί τους.
Χωρίς κάποιον εκπαιδευμένο βιβλιοθηκονόμο που να μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά στην επιλογή του κατάλληλου βιβλίου, όλο αυτό τονίζει την αδυναμία του συστήματος να λειτουργεί αποτελεσματικά. Διότι, όταν ορίζεται υπεύθυνος κάποιος με σκοπό να γραφτεί το «μεροκάματο» ως ευεργετική προσμέτρηση της ποινής, τότε στην ουσία είναι ο κατ’ εξοχήν ευεργετημένος.
Αν η ανάγνωση ήταν υποχρεωτική και αν για κάθε βιβλίο αφαιρούνταν μέρες ποινής, όσο και αν ακούγεται παράξενο θα είχαμε μια λύση στον υπερπληθυσμό και την αποσυμφόρηση στα Σωφρονιστικά Καταστήματα. Αξίζει να αναφερθεί ότι από τον Ιούνιο 2012 σε 4 Ομοσπονδιακές Φυλακές με διαβόητους κακοποιούς στη Βραζιλία η ποινή μειώνεται κατά 4 ημέρες για κάθε βιβλίο που διαβάζουν οι έγκλειστοι και αφού γράψουν μια κριτική σχετικά με αυτό. Το βιβλίο πρέπει να διαβαστεί εντός 21-30 ημερών και η κριτική να γραφτεί εντός 10 ημερών. Μια επιτροπή αξιολογεί το περιεχόμενο της κριτικής. Στη διάθεσή τους υπάρχουν βιβλία ξενόγλωσσα, audiobooks αλλά και στην γλώσσα των τυφλών (γραφή Braille), καθώς κανένας δεν αποκλείεται από την συμπερίληψη. Μπορούν να διαβάζουν έως 12 βιβλία τον χρόνο με όφελος 48 ημέρες να αφαιρούνται συνολικά από την ποινή τους. Τα αποτελέσματα δείχνουν ξεκάθαρα μείωση υποτροπών, ομαλότερη επανένταξη, ανάπτυξη συναίσθησης και διατήρηση της φιλαναγνωσίας.
Η πρόσβαση σε μια βιβλιοθήκη φυλακής είναι περιορισμένη λόγω πρωτοκόλλων ασφαλείας και επιτρέπεται σε συγκεκριμένες ώρες και οι μέρες, ανάλογα με την πτέρυγα. Η λειτουργία μπορεί να είναι πρωί και απόγευμα με συχνότητα 2 φορές την εβδομάδα ή και κάθε μέρα.
Ο σκοπός κάθε βιβλιοθήκης είναι να παρέχει εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό υλικό, όμως αυτό σε μια βιβλιοθήκη φυλακής ακούγεται καλό στα λόγια, αλλά έχει μηδενική σχεδόν εφαρμογή στην πράξη.
Αν μιλάμε για επανένταξη και άλλες τέτοιες ουτοπικές αμπελοφιλοσοφίες, δεν αρκούν μόνο τα σχολεία και τα εκπαιδευτικά προγράμματα από το κράτος και τους εθελοντές. Πρέπει αδιαλείπτως και όσοι δεν συμμετέχουν σε αυτά να μπορούν να έχουν την κατάλληλη καθοδήγηση ώστε να εντάξουν την αναγνωστική διαδικασία στην καθημερινότητα και γιατί όχι, να ανταμείβονται για αυτό.
Το βιβλίο είναι το καλύτερο μέσο για να ξεφύγει ένας φυλακισμένος από την ιδρυματοποίηση και τα δεινά του εγκλεισμού και κυρίως να μείνει μακριά από μπελάδες κατά την διάρκεια της έκτισης της ποινής του. Από στόμα σε στόμα, από χέρι σε χέρι, ένα βιβλίο μπορεί να προκαλέσει αφορμή για διάλογο και μεταστροφή της συμπεριφοράς προς το καλύτερο.
Επιλέγοντας βιβλία κλασικά αλλά και του σήμερα, ένα βιβλίο αποτελεί πηγή συναισθημάτων για τον κάθε αναγνώστη και ανάλογα με την χρονική στιγμή και την ψυχολογία του πάντα του αφήνει κάτι.
Πρέπει να σημειωθεί ότι κάποιοι τίτλοι βιβλίων με περιεχόμενο που έχει να κάνει με αποδράσεις και τα συναφή δεν επιτρέπονται. Η λογοκρισία καλά κρατεί. Η μόνη πετυχημένη απόδραση ενός κρατουμένου είναι διαβάζοντας ένα βιβλίο καθώς όσο πιο πολύ βυθίζεται στην ανάγνωση, τόσο περισσότερο κατακτά την αυτογνωσία.
Με τους περισσότερους φυλακισμένους να έχουν χαμηλό δείκτη γραφής και ανάγνωσης ίσως η άρτια λειτουργία μιας βιβλιοθήκης να ακούγεται περιττή. Οι στατιστικές όμως λένε ότι έστω και έτσι, όσοι δανείζονται βιβλία έχουν καλύτερο μέσο όρο αλφαβητισμού και γραμματισμού σε σύγκριση με αυτούς που δεν το επιχειρούν.
Η μεταμορφωτική επίδραση ενός βιβλίου στον σημερινό κόσμο εντός και εκτός των τειχών είναι δεδομένη. Μυθιστορήματα, αστυνομικά, θρίλερ, Ιστορία, βιβλία ψυχολογίας, φιλοσοφίας και κοινωνικών επιστημών είναι αυτά που κυρίως αποτελούν αντικείμενο δανεισμού από τον έγκλειστο πληθυσμό.
Ο Malcolm X έγραψε πόσο βελτιώθηκε η έμπνευση και το λεξιλόγιό του διαβάζοντας στη φυλακή ως αυτοδίδακτος.
Στην Ελλάδα φωτεινό παράδειγμα αποτελεί ο Λ. Λ. ο οποίος διετέλεσε βιβλιοθηκονόμος κρατούμενος στο Σ.Κ. Κορυδαλλού και διάβασε 300 βιβλία σε 21 μήνες. Ο ίδιος αναφέρει ότι ήταν ένας τρόπος να ξεχαστεί, η κατάσταση να είναι πιο υποφερτή και ο χώρος της βιβλιοθήκης να αποτελεί κόμβο συνάντησης και ανταλλαγής απόψεων.
Στο Ειδικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Οικονομικών Εγκλημάτων Κορίνθου η υπογράφουσα εθελόντρια οργάνωσε τη Λέσχη Ανάγνωσης «Περίανδρος ο Κορίνθιος», που λειτούργησε κατά το διάστημα Γενάρη- Ιούνη 2025. Την πρώτη Παρασκευή κάθε μήνα ο/η συγγραφέας παρίστατο και συζητούσε μαζί τους το περιεχόμενο του βιβλίου του. Έχοντας επιλέξει προσεκτικά το είδος του βιβλίου προς ανάγνωση, τα αποτελέσματα ήταν όχι μόνο γνώσεις αλλά και επίλυση αποριών και τελικά η καλλιέργεια της σκέψης τους. Στόχος ήταν μέσα από την διά ζώσης γνωριμία και επαφή με το δημιουργό του βιβλίου, να προωθηθεί η φιλαναγνωσία και να δοθεί κίνητρο στο να επισκέπτονται συχνότερα την βιβλιοθήκη της φυλακής.
Κάθε χρόνο η 13η Οκτωβρίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα Εκπαίδευσης στις φυλακές. Αν θέλουμε πραγματικά μια σωστή ανατροφοδότηση σχετικά με το τι θα λειτουργούσε καλύτερα, καλό θα ήταν να επιχειρηθεί επανασχεδιασμός και να μειωθούν ή εξαλειφθούν τα ήδη υπάρχοντα απογοητευτικά αποτελέσματα.
Η Γκέλη Ντηλιά είναι επιμορφωμένη εκπαιδεύτρια εθελόντρια ενηλίκων Σωφρονιστικών Καταστημάτων.
