Ο Δεκαπενταύγουστος, η μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου, υπήρξε για τους υπόδουλους Έλληνες στην Οθωμανική αυτοκρατορία ημέρα με βαρύ θρησκευτικό και κοινωνικό περιεχόμενο• κάτι που συνεχίζεται διαχρονικά έως σήμερα.
Η Κοιμωμένη Παναγία, τιμώμενη ως «Υπέρμαχος Στρατηγός» και «Μητέρα του Γένους», συμβόλιζε την ελπίδα, την προστασία και την ενότητα των χριστιανών υπό ξένη κυριαρχία. Στα μεγάλα μοναστήρια και στις εκκλησίες αφιερωμένες στη χάρη Της, όπως η Παναγία Μεγαλοσπηλαιώτισσα στα Καλάβρυτα, η Σουμελά στον Πόντο, η Παναγία η Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό ή η Παναγία Εκατονταπυλιανή στην Πάρο, οργανώνονταν λαμπρά πανηγύρια που συγκέντρωναν πλήθη πιστών από πολλές περιοχές. Οι εορτασμοί αυτοί συνδυάζονταν με παραδοσιακά ήθη και έθιμα, όπως η προσευχή στις εκκλησίες, τα λιτανικά δρώμενα, αλλά και το ψήσιμο και μοίρασμα παραδοσιακών εδεσμάτων, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα πνευματικής ανάτασης και κοινότητας.
Ιδιαίτερο στοιχείο εκείνης της εποχής ήταν η πρακτική της Σουλτανικής ή / και Πασαλίδικης άφεσης (af).
Με αφορμή μεγάλες θρησκευτικές εορτές, όπως ο Δεκαπενταύγουστος για τους χριστιανούς ή το Μπαϊράμι για τους μουσουλμάνους, ο Σουλτάνος ή ο τοπικός Πασάς, μπορούσε να εκδώσει διάταγμα απονομής χάριτος, σε κρατουμένους, μεταξύ αυτών και σε χριστιανούς (Üçok, 1968).
Η πράξη, αν και είχε πολιτικό υπόβαθρο για την καλλιέργεια συμπαθούς νομιμοφροσύνης και τη διατήρηση της τάξης, έφερνε γνήσια χαρά και συγκίνηση στους ανθρώπους, καθώς οικογένειες ξαναβρίσκονταν με τους απελεύθερους ανθρώπους τους.
Οι αφέσεις / af αυτές, είχαν ισχυρό συμβολισμό, καθώς μέσα στην καταπίεση και την οθωμανική κυριαρχία αναδύονταν στιγμές ελπίδας και αποκατάστασης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Συχνά, οι επίσκοποι και οι τοπικοί ιερείς μεσολαβούσαν στις Αρχές ζητώντας απονομή χάριτος, ή ελάφρυνσης ποινών για φυλακισμένους χριστιανούς, ως έμπρακτη έκφραση του ελέους και της χριστιανικής συγχώρεσης (Κιτρομηλίδης, 2015).
Η κοινωνική διάσταση αυτής της πρακτικής ήταν σημαντική, καθώς ενίσχυε την ενότητα και την αλληλοϋποστήριξη ανάμεσα στους υπόδουλους λαούς.
Παράλληλα, η μορφή της Παναγίας τύγχανε σεβασμού και από τους μουσουλμάνους. Στο Κοράνι, η Μαριάμ καταγράφεται ως παράδειγμα αγνότητας και υπακοής στο θέλημα του Θεού (Quran, Sura Maryam). Υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις που μουσουλμάνοι αξιωματούχοι συμμετείχαν στα πανηγύρια ή προσέφεραν δωρεές σε μοναστήρια, αναγνωρίζοντας την Παναγία ως Μητέρα του Προφήτη Ίσα (Ιησού).
Αυτή η αλληλεπίδραση θρησκευτικού σεβασμού έδειχνε μια παράλληλη συνύπαρξη πολιτισμών και πίστεων, όπου, παρά τις διαφορές, υπήρχαν σημεία σύγκλισης και αμοιβαίας αναγνώρισης, έστω και καιροσκοπικά. Η τιμή στην Παναγία υπήρξε στοιχείο που συνέβαλε στην κοινωνική συνοχή, ιδίως σε περιοχές με μεικτό πληθυσμό.
Έτσι, ο Δεκαπενταύγουστος στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας δεν ήταν μόνο μια ημέρα θρησκευτικής λατρείας, αλλά και σύμβολο συλλογικής ανάτασης, κοινωνικής αλληλεγγύης και –έστω προσωρινής– απελευθέρωσης από τα δεσμά, υλικά και πνευματικά. Η ημέρα αυτή ανέδειξε την αντοχή και το πνεύμα αντίστασης των Ελλήνων, μέσα από την πίστη και την παράδοση, κρατώντας ζωντανή την εθνική τους ταυτότητα παρά το άγος της σκλαβιάς.
Τέλος να θυμίσουμε πως η τελευταία σύγχρονη άφεσις/ af που άσκησε Τούρκος επάνω σε Έλληνες, ήταν ανήμερα το Δεκαπενταύγουστο του 2018, του Προέδρου Ερντογάν στους δύο έλληνες αξιωματικούς Μητρετώδη και Κούκλατζη. Η ιστορία έχει τη διαχρονία και τη σημειολογία της . Ειδικά για τους Τούρκους, όσο και αν κάνουμε πως δεν βλέπουμε ή ερμηνεύουμε την Τουρκία με δυτικό αξιακό Κώδικα, κάτι που είναι παντελώς λάθος .
—
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Βακαλόπουλος, Απ. (2003). Ιστορία του Νέου Ελληνισμού.
Κιτρομηλίδης, Π. (2015). Η Ορθόδοξη Κοινότητα υπό Οθωμανική Κυριαρχία.
Üçok, C. (1968). Osmanlı Hukukunda Af. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Κοράνι/Quran, Sura Maryam.
