Η βιοποικιλότητα στην Ευρώπη καταρρέει. Τα εδάφη και τα ύδατα υποβαθμίζονται, ενώ ολοένα και περισσότερες περιοχές βιώνουν υδατικό στρες, με σοβαρές επιπτώσεις για την επισιτιστική ασφάλεια και την ανθεκτικότητα των κοινωνιών. Αυτή είναι η ζοφερή εικόνα που παρουσιάζει η νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος με τίτλο «Europe’s environment 2025», η πιο ολοκληρωμένη αποτίμηση για το περιβάλλον, το κλίμα και τη βιωσιμότητα στην ήπειρο, βασισμένη σε δεδομένα από 38 χώρες.
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Για την Ελλάδα, η έκθεση καταγράφει πρόοδο στην πράσινη μετάβαση και την ενέργεια, αλλά τονίζει ότι η χώρα παραμένει ευάλωτη σε καύσωνες, ξηρασίες και πυρκαγιές, ενώ οι πόλεις της πλήττονται από ατμοσφαιρική ρύπανση που συνδέεται με πρόωρους θανάτους και ασθένειες κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Την ίδια στιγμή, σχεδόν ένας στους πέντε πολίτες εξακολουθεί να ζει σε ενεργειακή φτώχεια.
«Παρά τις βελτιώσεις στην ποιότητα του αέρα, οι μεταφορές και ιδίως η οικιακή θέρμανση παραμένουν βασικές πηγές ρύπανσης. Η Ελλάδα προωθεί την ηλεκτροκίνηση και τις πράσινες μεταφορές, αλλά το υψηλό κόστος και οι περιορισμένες υποδομές επιβραδύνουν την πρόοδο».
Επίσης, η χώρα καταγράφει ολοένα μεγαλύτερες οικονομικές απώλειες από ακραία καιρικά φαινόμενα· το 2023 ήταν το χειρότερο έτος που έχει καταγραφεί, με ζημιές ύψους 26,8 δισ. ευρώ από πυρκαγιές, πλημμύρες και καύσωνες, που έπληξαν γεωργία, τουρισμό και κατοικίες. Παρά τα μέτρα ανθεκτικότητας –όπως συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, αναδασώσεις, αντιπυρικές ζώνες και σχέδια προσαρμογής με τη στήριξη της ΕΕ– οι καταστροφές συνεχίζουν να αυξάνονται, αφήνοντας πολλές περιοχές εκτεθειμένες.
Στη γεωργία, η Ελλάδα ξεχωρίζει με το 17,2% της καλλιεργήσιμης γης να είναι ήδη βιολογική –ποσοστό πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ– και περισσότερους από 80.000 καταγεγραμμένους βιοκαλλιεργητές. Ωστόσο, το υψηλό κόστος πιστοποίησης και η περιορισμένη πρόσβαση σε πόρους δυσκολεύουν την επίτευξη του εθνικού στόχου για 25% έως το 2030.
(Πιο αναλυτικά τα στοιχεία για την Ελλάδα Εδώ)
Δυσοίωνες προοπτικές για τη βιοποικιλότητα
Η βιοποικιλότητα στην Ευρώπη φθίνει σταθερά σε χερσαία, υδάτινα και θαλάσσια οικοσυστήματα, εξαιτίας επίμονων πιέσεων από μη βιώσιμα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης, με το διατροφικό σύστημα να αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα.
Οι βασικές πιέσεις περιλαμβάνουν τις αλλαγές στις χρήσεις γης και θάλασσας, την υπερεκμετάλλευση φυσικών πόρων, τη ρύπανση, καθώς και τα ξένα χωροκατακτητικά είδη, που εξαπλώνονται ταχύτατα και εκτοπίζουν τα γηγενή. Η εικόνα επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο από τις ολοένα και πιο έντονες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι οποίες ενισχύουν τη διάδοση των εισβολικών ειδών και πολλαπλασιάζουν τους κινδύνους για τα ευρωπαϊκά οικοσυστήματα.
Η Ευρώπη θερμαίνεται με διπλάσιο ρυθμό σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο. Πάνω από το 80% των προστατευόμενων οικοτόπων βρίσκονται σε κακή κατάσταση, ενώ το 60–70% των εδαφών είναι ήδη υποβαθμισμένα. Παρά τη θετική τάση επέκτασης των προστατευόμενων περιοχών (26% της γης, 12% των θαλασσών το 2022), οι στόχοι για αναστροφή της απώλειας βιοποικιλότητας απέτυχαν και η προοπτική μέχρι το 2030 παραμένει δυσοίωνη.
Η απώλεια οικοσυστημάτων δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό ζήτημα. Τρεις στις τέσσερις επιχειρήσεις στη ζώνη του ευρώ εξαρτώνται κρίσιμα από υπηρεσίες οικοσυστημάτων, ενώ οι κίνδυνοι για νερό, έδαφος και επικονίαση μεταφράζονται σε οικονομικούς κινδύνους, υπογραμμίζει η έκθεση.
Το νερό…νεράκι
Το 30% της ευρωπαϊκής επικράτειας και το 34% του πληθυσμού αντιμετωπίζουν ελλείψεις νερού, ενώ το 2021 μόλις το 37% των επιφανειακών υδάτων βρισκόταν σε καλή οικολογική κατάσταση. Η γεωργία, με τη συνεχή χρήση νιτρικών και φυτοφαρμάκων, παραμένει η μεγαλύτερη πηγή ρύπανσης, ενώ η κλιματική αλλαγή επιτείνει το πρόβλημα με ξηρασίες, πλημμύρες και μειωμένη διαθεσιμότητα νερού, απειλώντας την επισιτιστική ασφάλεια.
Κλιματική δράση: επιτυχίες και προκλήσεις
Η ΕΕ έχει μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 37% από το 1990 και βρίσκεται σε τροχιά επίτευξης του στόχου -55% έως το 2030. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κάλυψαν πάνω από 24% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας το 2023, ενώ οι εκπομπές από τη βιομηχανία και τα κτίρια έχουν μειωθεί άνω του 35% από το 2005.
Ωστόσο, η δεξαμενή άνθρακα της ΕΕ (LULUCF) μειώθηκε κατά 30% λόγω γήρανσης δασών, πυρκαγιών και ασθενειών, ενώ οι μεταφορές και η γεωργία παραμένουν οι πιο δύσκολοι τομείς με ελάχιστη πρόοδο.
Ανθρώπινες ζωές και οικονομικό κόστος
Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη τραγικές συνέπειες: πάνω από 70.000 θάνατοι από καύσωνα μόνο το 2022. Οι οικονομικές ζημιές από ακραία καιρικά φαινόμενα στην ΕΕ-27 έφτασαν τα 738 δισ. ευρώ από το 1980 έως το 2023, με την τελευταία τριετία να κοστίζει 162 δισ. ευρώ.
Η ασφάλιση παραμένει ανεπαρκής: πάνω από το 50% των ζημιών δεν καλύπτονται, αφήνοντας κοινωνίες και οικονομίες εκτεθειμένες.
Η ΕΕ έχει μειώσει κατά 45% τους πρόωρους θανάτους από αιωρούμενα σωματίδια την περίοδο 2005–2022. Ωστόσο, η ρύπανση εξακολουθεί να προκαλεί τουλάχιστον 239.000 θανάτους από ατμοσφαιρική ρύπανση και 66.000 από θόρυβο ετησίως. Οι φτωχότερες και πιο ευάλωτες ομάδες πλήττονται δυσανάλογα, εντείνοντας την κοινωνική αδικία.
Υπάρχει ελπίδα;
Η Ευρώπη έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στη μείωση εκπομπών και ρύπανσης, αλλά παραμένει εκτεθειμένη στην απώλεια βιοποικιλότητας, την πίεση στους υδάτινους πόρους, τους κλιματικούς κινδύνους και την αργή πρόοδο στην κυκλική οικονομία. Το μεγάλο στοίχημα είναι αν θα καταφέρει να υλοποιήσει έγκαιρα τις πολιτικές της Πράσινης Συμφωνίας, ώστε να διασφαλίσει ανθεκτικότητα, ανταγωνιστικότητα και μια δίκαιη μετάβαση για όλους.
«Η ελπίδα μας είναι ότι η “Europe’s environment 2025” θα φτάσει και θα αγγίξει το κοινό της, τους ευρωπαίους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους εθνικούς και περιφερειακούς φορείς, την κοινωνία των πολιτών και τους πολίτες. Σε αυτούς τους αβέβαιους καιρούς, πρέπει να λειτουργήσει ως μια σταθερή βάση γνώσης και ως καταλύτης για την επείγουσα δράση που απαιτείται, ώστε να προσεγγίσουμε το κοινό μας όραμα: να ζούμε καλά, μέσα στα όρια του πλανήτη μας. Το μέλλον είναι δικό μας να το διαμορφώσουμε.» τονίζει η Λένα Υλά-Μόνoνεν επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος
