Σκεπτόμενοι μόνο τα τελευταία δέκα χρόνια και την τεράστια οικονομική κρίση του 2008 που παραλίγο να γκρεμίσει το σύγχρονο οικονομικό οικοδόμημα, καταλαβαίνουμε ότι μια κατάσταση γενικής ισορροπίας του οικονομικού συστήματος, συνεχής και σταθερή είναι από δύσκολο έως αδύνατο να υπάρξει.
Η οικονομία λειτουργεί ως ένας ζωντανός οργανισμός, αλλάζει και εξελίσσεται (αλήθεια, ποιος ήξερε τριάντα χρόνια πριν, τα περίπλοκα δομημένα ομόλογα που έβαλαν σε περιπέτειες σχεδόν ολόκληρο τον πλανήτη;) και μέσα από αυτή την εξέλιξη ένα πράγμα είναι «περίπου σταθερό». Η ανισότητα, που μέσω αυτής καταφέρνει τελικά να διατηρείται μια ιδιόμορφη «ισορροπία του τρόμου» στις σύγχρονες οικονομίες. Γιατί όμως ισορροπία του τρόμου;
Ο γάλλος οικονομολόγος Thomas Piketty με το βιβλίο του «Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα»[1], μας έδωσε μια καλή εικόνα των σημερινών ανισοτήτων. O Piketty, επικεντρώνεται στις σημερινές κοινωνικές ανισότητες με κυριότερη αυτή του 1% του παγκόσμιου πληθυσμού το οποίο συγκεντρώνει και το μεγαλύτερο ποσοστό πλούτου. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι το 1910 το πλουσιότερο 1% έλεγχε το 60% του εισοδήματος στη Γαλλία, ενώ στην Αγγλία το αντίστοιχο ποσοστό έφτανε στο 70%! Σήμερα, αυτή η κατάσταση, μετά από μια φάση υποχώρησης τις δεκαετίες του ΄50 και του ΄60, τείνει να διογκωθεί. Σύμφωνα με την Oxfam περίπου το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν μοιράζεται παρά μόνον το 5,5% του παγκόσμιου πλούτου! Η ανισότητα στις ΗΠΑ έχει φτάσει σχεδόν στα επίπεδα των αρχών του 20ου αιώνα[2], ενώ ακόμα και η (κατά τα άλλα ανθρωποκεντρική) Ευρώπη ακολουθεί σταθερά, με τις μεγάλες διαφορές μεταξύ βορρά και νότου να είναι πλέον κάτι παραπάνω από εμφανείς.
Μοιραία έρχεται στο μυαλό η φράση – ορόσημο του σύγχρονου καπιταλισμού από τον Gordon Gekko “Greed, for lack of a better word, is good”[3]. Είναι δεδομένη λοιπόν η ανάγκη για μια καλύτερη διανομή του πλούτου.
Ο βασικότερος μηχανισμός αναδιανομής του εισοδήματος είναι το ίδιο το κράτος, με την παροχή υπηρεσιών στους πολίτες του, την παροχή ασφάλειας και εθνικής άμυνας, δημόσιας παιδείας, δημόσιας υγείας κλπ. Όμως το κράτος σήμερα δεν είναι μόνο του σε αυτή την προσπάθεια. Δίπλα στα κράτη πλέον στέκονται αυτόνομα παγκόσμιες επιχειρήσεις – κολοσσοί, οι γνωστές πολυεθνικές, με μεγέθη που πολλές φορές ξεπερνάνε οικονομίες κανονικών κρατών. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, από τις 100 μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη (σε όρους εσόδων για να εξασφαλιστεί συγκρισιμότητα), οι 69(!) είναι παγκόσμιες επιχειρήσεις[4]. Χώρες πλούσιες και ευημερούσες όπως η Ελβετία ή η Νορβηγία, βρίσκονται στην κατάταξη κάτω από επιχειρηματικούς κολοσσούς όπως η Apple και η Toyota. Θα λέγαμε ότι μάλλον «κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας[5]», άλλωστε και η ίδια η Δανία βρίσκεται στη 41η θέση της κατάταξης κάτω από την Daimler…
Η ερώτηση που έρχεται σχεδόν αυτόματα είναι «όλα αυτά τα υπερκέρδη που συγκεντρώνουν οι επιχειρήσεις – κολοσσοί του πλανήτη πού πάνε; Ποιος τα καρπώνεται;».
Με μια μικρή έρευνα στο διαδίκτυο θα δούμε ότι αυτά τα υπερκέρδη πάνε σε υπερβολικά υψηλούς μισθούς και bonus [6] μια μικρής σύγχρονης ελίτ. Τα παραδείγματα πολλά και εξοργιστικά. Ο Jamie Dimon, CEO της JP Morgan πήρε το 2015 (μόλις επτά χρόνια μετά την μεγάλη κρίση του 2008) bonus 27 εκατομμύρια δολάρια ενώ ο ετήσιος μέσος όρος αμοιβών του συνόλου των εργαζομένων στην Goldman Sachs αγγίζει τα $300.000 το χρόνο ανά εργαζόμενο! Ποιος άραγε αξίζει τόσα χρήματα, και πώς μετά να γίνει κουβέντα για ισορροπία του συστήματος, εταιρική κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων και ισότητα ευκαιριών;
Προφανώς αυτά τα νούμερα, και άλλα πολλά που είναι εύκολο να αλιευθούν από το διαδίκτυο και δεν αφορούν μόνο επενδυτικές τράπεζες αλλά και άλλες εταιρείες – κολοσσούς, ενισχύουν τα ευρήματα του Piketty και μας αφήνουν μια πικρή γεύση μαζί με μια τεράστια απορία. Λέγεται ότι οι λαοί έχουν τις κυβερνήσεις που τους αξίζουν, αλλά μήπως ισχύει και το ανάποδο;
[1] Thomas Piketty, (2013) Capital in the Twenty-First Century, Éditions du Seuil (και Harvard University Press, 2014)
[2] Το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου υπολογίζει ότι ο συνολικός αριθμός των ανασφάλιστων Αμερικανών, θα φτάσει μέχρι το 2026, τα 49 εκατομμύρια!
[5] William Shakespeare, (1602) Τhe Tragicall Historie of Hamlet, Prince of Denmarke
[6] Ενδεικτικά μόνο δυο άρθρα από ένα τεράστιο πλήθος παρόμοιων που μπορεί κάποιος να αλιεύσει στο διαδίκτυο: http://money.cnn.com/2011/10/18/markets/thebuzz/index.htm και https://www.vanityfair.com/news/2016/03/wall-street-ceo-pay-2015