O 18χρονος Σαλβαδόρ Ράμος που δολοφόνησε 19 παιδιά και δύο δασκάλους σε δημοτικό σχολείο ήταν ένας έφηβος που είχε παρατήσει το Λύκειο και δεν είχε γνωστό ποινικό μητρώο ή ιστορικό ψυχικής ασθένειας. Ως γνωστόν, είχε δημοσιεύσει ένα διαδικτυακό μήνυμα, προειδοποιώντας ότι επρόκειτο να ανοίξει πυρ σε ένα δημοτικό σχολείο λίγα λεπτά πριν επιτεθεί. Ο δράστης είχε επίσης στείλει ένα μήνυμα την Τρίτη, λέγοντας ότι θα πυροβολούσε τη γιαγιά του ενώ ακολούθησε μια άλλη ανάρτηση στο διαδίκτυο που επιβεβαίωνε ότι το έκανε,
Η περίπτωσή του που σόκαρε τις ΗΠΑ και τον πλανήτη ολόκληρο διαπράττοντας την πιο θανατηφόρα επίθεση σε σχολείο των ΗΠΑ εδώ και σχεδόν μια δεκαετία, δίνει αφορμή για μια προσέγγιση αυτού του εκρηκτικού κοκτέιλ που λέγεται εφηβεία και διαδίκτυο από την αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ, Αρτεμις Τσίτσικα. Ιδιαίτερα χρήσιμο αποδεικνύεται το βλέμμα που ρίχνει πάνω στην ελληνική κοινωνία σε σχέση με το τόσο επίκαιρο ζήτημα.
- Γιατί οι έφηβοι είναι επιρρεπείς σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου;
Λόγω του αναπτυξιακού υποβάθρου της εφηβικής ηλικίας (προσκόλληση στον παρόντα χρόνο, αίσθημα «παντοδυναμίας» κ.α.) οι έφηβοι χαρακτηρίζονται διαχρονικά από ευαλωτότητα σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Επιπλέον, το διαδίκτυο είναι μέσο που δημιουργεί συνθήκες ιδιαίτερης έκθεσης σε ερεθίσματα ακατάλληλα που λόγω της επανάληψής τους «απενοχοποιούνται» και τα παιδιά εξοικειώνονται σε αυτά. Η κατάσταση μπορεί να επιδεινωθεί από τις προκλήσεις του περιβάλλοντός τους, όπως η πίεση από τους συνομηλίκους ή η τυχόν οικογενειακή δυσλειτουργία και συχνά βιώνουν συναισθηματικό κενό, έλλειμμα επικοινωνίας και δυσκολίες στη διαχείριση των καθημερινών δυσκολιών.
- Πείτε μας ένα παράδειγμα
Η συμμετοχή τους σε επικίνδυνες διαδικτυακές προκλήσεις - challenges online - αποτελεί μία διέξοδο που ενισχύεται από το μιμητισμό της ηλικίας και δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός επιτεύγματος, μιας πράξης που δηλώνει έντονα την παρουσία τους και έναν τρόπο να «ξεχωρίσουν» - να τραβήξουν την προσοχή. Δεν αντιλαμβάνονται τους κινδύνους και τις συνέπειες στους ίδιους ή τους συνανθρώπους τους και πειραματίζονται ακραία – συχνά δε τα αποτελέσματα μπορεί να είναι δυσάρεστα ή και πολύ επιβλαβή.
Το «παιχνίδι του πνιγμού» αποτελεί μία ακραία διαδικτυακή πρόκληση, ιδιαίτερα επικίνδυνη για τους εφήβους. Σκοπός είναι η πρόκληση αισθήματος «ευεξίας» μετά από λιποθυμία, η οποία επέρχεται από το έντονο σφίξιμο στο λαιμό ή το στήθος. Έχουν κινδυνεύσει παιδιά και στη χώρα μας και ως φαινόμενο, απασχολεί ιδιαίτερα γονείς και εκπαιδευτικούς.
- Πώς διαμορφώνονται αυτές οι συμπεριφορές σε σχέση με τις πρόσφατες κρίσεις που πέρασε η ελληνική κοινωνία;
Η οικονομική/κοινωνική κρίση των τελευταίων ετών και η περίοδος της πανδημίας με τα συνακόλουθα προβλήματα που προκάλεσαν στα ελληνικά νοικοκυριά, είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση των ακραίων συμπεριφορών στους εφήβους. Ο διαδικτυακός τζόγος, τα παιχνίδια αυτοτραυματισμού και οι εκφράσεις μίσους μέσω διαδικτύου ή διά ζώσης, είναι κάποια μόνο από τα «σημεία των καιρών». Ορισμένοι έφηβοι προσπαθούν να προκαλέσουν στον εαυτό τους σωματικό πόνο προκειμένου να αποφύγουν την ψυχική οδύνη. Πολλές φορές το βλέπουν σαν μια διέξοδο όταν αισθάνονται θλιμμένοι ή βιώνουν υπερβολικό άγχος ή πίεση.
- Ποιο μπορεί να είναι το «κλειδί» για την αντιμετώπιση τέτοιων συμπεριφορών;
Πολύτιμη κρίνεται η προσεκτική παρατήρηση όλων των πτυχών της καθημερινότητας ενός παιδιού. Ένας έφηβος που βιώνει κάποιου είδους πρόβλημα, μπορεί να μεταβάλλει σημαντικά την καθημερινότητά του και όταν εντοπιστούν τέτοιες μεταβολές, αξιολογούνται και έχουν θέση η ειδική συμβουλευτική, υποστήριξη ή/και παρέμβαση.
- Κι ο ρόλος των γονέων;
Είναι γεγονός ότι τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα πάντα και εμπνέονται όταν αισθάνονται τους γονείς τους αισιόδοξους και υποστηρικτικούς. Είναι σημαντικό να διατηρείται το καλό κλίμα στην οικογένεια, παρά τις όποιες δυσκολίες. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη να νιώθουν πως κάποια στιγμή θα ξεπεραστούν τα εμπόδια, αρκεί όλα τα μέλη της οικογένειας να είναι ενωμένα και να προσπαθούν για το κοινό καλό.
Η Άρτεμις Κ. Τσίτσικα είναι επίσης επιστ. υπεύθυνη Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ και Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ) και διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας».