Μου αρέσει να δουλεύω με παιδιά κι εφήβους ή νέους ανθρώπους και να τους λέω πράγματα που δεν μου είπε κανείς όταν ήμουν στην ηλικία τους και που είχα ανάγκη να ακούσω. Για παράδειγμα, πολλοί μεγαλώσαμε με τη λανθασμένη πεποίθηση ότι ο θυμός είναι κάτι κακό, κάτι που πρέπει να διώχνουμε ή να πνίγουμε μέσα μας. Ακόμη και σήμερα μπορεί να πούμε μεταξύ μας ή να πούμε στα παιδιά μας:
«Έλα τώρα, δεν πρέπει να θυμώνεις».
Ο θυμός, όμως, είναι ένα ανθρώπινο συναίσθημα και είμαστε φτιαγμένοι, ώστε να έχουμε συναισθήματα. Θεωρούμε λανθασμένα ότι δεν πρέπει να υπάρχει, ενώ αυτό που χρειάζεται είναι η διαχείρισή του.
Τι σημαίνει αυτό; Όταν απευθύνομαι σε παιδιά, ακόμη και νηπιακής ηλικίας, τους λέω ότι είναι φυσικό να θυμώνουμε πολλές φορές στη ζωή μας. Είναι, όμως, άλλο να θυμώνεις και άλλο να κάνεις τον θυμό σου πράξη ή λόγια που βλάπτουν κάποιον άλλον ή τον εαυτό σου. Τα παραπάνω είναι εξαιρετικά απλά στην κατανόησή τους, φοβερά δύσκολα στην πραγματοποίησή τους.
Είναι παγίδα να απαγορεύουμε στα παιδιά να εκφράζουν τον θυμό τους, για να είναι πάντα «καλά παιδιά», παιδιά επιθυμητά στο σπίτι ή στο σχολείο, δηλαδή βολικά παιδιά. Η ταμπέλα του «καλού παιδιού» μπορεί να γίνει βάρος που ένας άνθρωπος μπορεί να κουβαλάει σε όλη του τη ζωή, παραβιάζοντας διαρκώς τα όριά του σε μια προσπάθεια να ευχαριστεί τους άλλους ή με μια δυσκολία να διεκδικήσει αυτά που έχει ανάγκη. Τα παιδιά που είναι πιο πιθανό να υποστούν κακοποίηση είναι αυτά που δεν αντιδρούν, που δεν έχουν μάθει να λένε «όχι». Το «όχι» είναι μια υγιής αντίδραση που χρειάζεται να έχουμε ως άνθρωποι, γιατί πολύ απλά δεν μπορούμε να δεχόμαστε τα πάντα.
Από την άλλη, είναι λάθος να θεωρούμε ότι δικαιούμαστε να ξεσπάμε τον θυμό μας παντού ανά πάσα στιγμή χωρίς όρια. Δεν είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς ότι ζούμε σε μια κοινωνία με έντονη αυτήν την πεποίθηση. Στα παράθυρα των δελτίων ειδήσεων φωνάζουν, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι άνθρωποι βρίζονται μεταξύ τους, οδηγοί για ασήμαντες αφορμές πιάνονται στα χέρια, στα σχολεία διαφωνούν καθημερινά οι γονείς με τους εκπαιδευτικούς. Επίσης, οι οικογένειες μαλώνουν πολύ πιο συχνά από όσο δείχνουν όταν ποζάρουν σε φωτογραφίες. Η επιθετικότητα των ανηλίκων, που καθρεφτίζει όλα τα παραπάνω, κάνει το μέλλον δυσοίωνο. Στην ακραία του μορφή ο προσωπικός θυμός γίνεται έγκλημα και ο κοινωνικός θυμός γίνεται ομαδική βία, τυφλή, ανεξέλεγκτη και καταστροφική.
Ένας αναίτιος, συνεχής θυμός μπορεί να συνδέεται με παιδικά βιώματα ή με πένθη. Συμβαίνει επίσης να εθιζόμαστε στον θυμό και να μας εκνευρίζουν όλοι και όλα, αυτό μας δίνει ένα φωτοστέφανο μάρτυρα ή μας κάνει να φαινόμαστε κάπως ηρωικοί. Στην πραγματικότητα, χρειάζεται να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τον κάθε θυμό μας και να κατανοούμε αν υπήρξε υπερβολικός, βλαπτικός ή άδικος. Όχι μόνο για τους άλλους αλλά και για εμάς τους ίδιους. Όταν παθαίνουμε εμμονικό θυμό με άτομα ή με ομάδες, είναι σαν να παραδίδουμε σε κάτι έξω από εμάς τον έλεγχο του εαυτού μας. Πολύ συχνά αυτό έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την αυτοκαταστροφή.
Τι σημαίνει «διαχειρίζομαι τον θυμό μου;» Κατά βάση σημαίνει ότι ακούω το σώμα μου. Ο θυμός θα εκφραστεί στο σώμα, θα είναι ένα σφίξιμο στο στομάχι ή ένας πονοκέφαλος ή μια φωτιά που μας καίει τα σωθικά. Οπότε, το πιο βασικό είναι να αναγνωρίζει κανείς πότε αρχίζει να θυμώνει, πριν ο θυμός του φτάσει σε σημείο στο οποίο δεν μπορεί να τον ελέγξει. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο ανεξέλεγκτος θυμός του ενός τρέφει τον ανεξέλεγκτο θυμό του άλλου σε επίπεδο προσώπων, αλλά και επίπεδο κοινωνίας
Διαχειρίζομαι τον θυμό μου σημαίνει επίσης μιλάω σε πρώτο πρόσωπο, π.χ. λέω, «τώρα νιώθω θυμό με αυτό που είπες». Αν ο απέναντί μου είναι ένας άνθρωπος που λειτουργεί με τη λογική θα μπορέσει να επεξεργαστεί πολύ καλύτερα αυτήν την ιδέα από ό,τι αν του επιτεθώ με χαρακτηρισμούς, προσβολές, υποτίμηση. Τέλος, διαχειρίζομαι τον θυμό μου σημαίνει ότι κάνω πράγματα που θα με ηρεμήσουν, όταν νιώθω ότι είμαι έτοιμος να εκραγώ. Η σωματική άσκηση είναι αντίδοτο στον θυμό, όπως επίσης και η τέχνη και κάθε είδους δημιουργική διαδικασία.
Εν κατακλείδι, ο θυμός είναι σαν ένα άγριο άλογο, που σε ταλαιπωρεί πάρα πολύ και είναι ανεξέλεγκτο μα πρέπει να το δαμάσεις, αν θες να φτάσεις κάπου. Τον χρειαζόμαστε γιατί μας λέει τι δεν μας αρέσει, τι δεν είναι για εμάς. Επισημαίνει κάποιες φορές την ανάγκη για όριο. Επίσης, μας κάνει να αγωνιζόμαστε, να διεκδικούμε, να μην είμαστε παθητικοί και να μην αφήνουμε τη ζωή να μας ισοπεδώνει.
Το να είμαστε αδρανείς σήμερα είναι κάτι που απλώς θα επιτείνει τη σημερινή παρακμή. Μόνο, όμως, ένας ομαδικός θυμός που θα εκφράζεται σωστά, που δεν θα φανατίζει και δεν θα γυρεύει καταστροφή, που θα οδηγεί σε έξυπνη διεκδίκηση και νέες ιδέες μπορεί να μας οδηγήσει σε ένα μέλλον λιγότερο σκοτεινό από το παρόν που ζούμε τώρα.