Η διαρκής σκιά του Ιράκ: Είκοσι χρόνια από την εισβολή των ΗΠΑ

Ηταν η αρχή που ξετύλιξε το νήμα της μεταψυχροπολεμικής περιόδου και επιτάχυνε την πορεία προς έναν κόσμο που εξακολουθεί να βρίσκεται σε ασταθή μετάβαση.
Πέμπτη 9 Απριλίου 2003 ο Αμερικανός δεκανέας Edward Chin καλύπτει το κεφάλι του αγάλματος του Σαντάμ Χουσέιν με την αμερικάνικη σημαία λίγο πριν την αποκαθήλωσή του.
Πέμπτη 9 Απριλίου 2003 ο Αμερικανός δεκανέας Edward Chin καλύπτει το κεφάλι του αγάλματος του Σαντάμ Χουσέιν με την αμερικάνικη σημαία λίγο πριν την αποκαθήλωσή του.
via Associated Press

Τα πυραυλικά χτυπήματα στη Βαγδάτη, πριν από ακριβώς είκοσι χρόνια, είχαν σημάνει την έναρξη της αμερικανικής στρατιωτικής επιχείρησης «Ιρακινή Ελευθερία», η οποία είχε ως στόχο την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν. Όμως εκείνες οι πρώτες πρωινές ώρες της 20ης Μαρτίου του 2003, καθώς οι λάμψεις των εκρήξεων αντανακλούσαν πάνω στην επιφάνεια του Τίγρη, σήμαιναν τη βίαιη είσοδο του Ιράκ, της Μέσης Ανατολής και του πλανήτη σε μια νέα περίοδο. Οι τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν σφραγιστεί από την απόφαση της Ουάσιγκτον να εισβάλλει στο Ιράκ και να ανατρέψει το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν.

Σχεδόν από την αρχή, μετά την κατάληψη της Βαγδάτης από τα αμερικανικά στρατεύματα, γινόταν όλο και πιο εμφανές πως το σχέδιο της διακυβέρνησης Μπους για την πολιτική μετάβαση του Ιράκ ήταν καταστροφικό. Οι δύο αποφάσεις του Αμερικανού επικεφαλής της Προσωρινής Διοίκησης, Πολ Μπρέμερ, τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2003, με τις οποίες διαλύθηκαν η δημόσια διοίκηση και οι δυνάμεις ασφαλείας του μπααθικού καθεστώτος, αποτέλεσαν την ιδανική πρώτη ύλη για τη στελέχωση της σουνιτικής εξέγερσης που ξεκινούσε εκείνη την περίοδο εναντίον των αμερικανικών δυνάμεων κατοχής. Χιλιάδες Ιρακινοί στράφηκαν προς τις δεκάδες ένοπλες ομάδες που είχαν αρχίσει να οργανώνονται στο χάος του νέου Ιράκ.

Η πρώτη μεγάλη σπίθα της σουνιτικής εξέγερσης ξέσπασε τον Νοέμβριο του 2004 στη Φαλούτζα, μερικά χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Βαγδάτης, όπου οι Αμερικάνοι πεζοναύτες έδωσαν σκληρές μάχες σε ένα δύσκολο αστικό περιβάλλον. Η πόλη των τεμενών, όπως είναι γνωστή η Φαλούτζα, δέχθηκε βαρύ πλήγμα από την αμερικανική δύναμη πυρός, όπως άλλωστε και ο άμαχος πληθυσμός της. Εντωμεταξύ, στον ιρανικό νότο και στην πόλη Νατζάφ, όπου βρίσκεται το εντυπωσιακό τέμενος του Ιμάμη Αλί, της πιο σημαντικής ιστορικής προσωπικότητας του σιιτικού Ισλάμ, οι Ιρακινοί σιίτες είχαν ήδη ξεκινήσει τη δική τους εξέγερση εναντίον των αμερικανικών και βρετανικών δυνάμεων κατοχής.

Επρόκειτο για εικόνες από το άμεσο μέλλον του Ιράκ και τον σκληρό εμφύλιο πόλεμο στον οποίο θα βυθιζόταν η χώρα μετά την αμερικανική εισβολή. Ενώ, οι κλιμακούμενες επιθέσεις ισλαμιστικών οργανώσεων, όπως η Αλ Κάιντα στο Ιράκ, έδειχναν πως το χάος που είχε επιφέρει η αμερικανική εισβολή είχε μετατρέψει το Ιράκ, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία του, σε πεδίο ανάδυσης και εξάπλωσης νέων μορφών του μιλιταριστικού Ισλάμ, όπως είχε υπάρξει το Αφγανιστάν τη δεκαετία του 1980 μετά τη σοβιετική εισβολή.

Όμως στην περίπτωση του Ιράκ, η θέση του στο κέντρο της Μέσης Ανατολής -δίπλα στη Συρία, την Τουρκία και το Ιράν- σήμαινε πως ολόκληρη η περιοχή θα αισθανόταν πολύ έντονα τις αναταράξεις των δραματικών γεγονότων που εξελίσσονταν στο εσωτερικό του. Από το 2005, όταν ο ιρακινός εμφύλιος πλησίαζε στη φονική του κλιμάκωση, η Μέση Ανατολή άρχισε να αισθάνεται τους βίαιους κραδασμούς που εκλύονταν από το Ιράκ.

Ο Λίβανος είδε τη λεπτή εσωτερική του ισορροπία να ταλαντεύεται και ύστερα ξέσπασαν διακοινοτικές συγκρούσεις ανάμεσα στους σουνίτες και τους σιίτες, που κλιμακώθηκαν μετά τη πολεμική σύγκρουση ανάμεσα στη Χεζμπολά και το Ισραήλ τον Ιούλιο-Αύγουστο του 2006.

Η γειτονική Συρία, που ήδη δεχόταν μεγάλη πίεση από την Ουάσιγκτον για την εμπλοκή της στην εσωτερική πολιτική του Λιβάνου, είδε τους πρώτους τριγμούς στο εσωτερικό του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ. Στο άμεσο, όχι πολύ μακρινό μέλλον, αυτοί οι τριγμοί θα γίνονται ρωγμές και θα οδηγούσαν τη Συρία, μετά το Ιράκ, σε έναν σκληρό και μακρύ εμφύλιο πόλεμο.

Οι αναταράξεις από τη σφοδρή σύγκρουση μεταξύ των σουνιτών και των σιιτών στο κεντρικό Ιράκ, αλλά και την ανάδυση των αυτονομιστικών φιλοδοξιών των Κούρδων στο βόρειο Ιράκ, προσέλκυσαν σαν μαγνήτης την προσοχή του Ιράν και της Τουρκίας. Το μεν Ιράν δεν μπορούσε να μείνει αδιάφορο απέναντι στους κινδύνους, αλλά και τις ευκαιρίες που αναδύονταν μέσα από το ιρακινό χάος, ενώ η Τουρκία άρχισε να αισθάνεται την απειλή μιας ενδεχόμενης διάσπασης του Ιράκ και μιας άμεσης ανεξαρτησίας των Κούρδων δίπλα στα σύνορά της. Οι γεωπολιτικοί κραδασμοί που εκλύονταν από το Ιράκ διευρύνονταν και επεκτείνονταν.

Το Ιράν αποφάσισε να εμπλακεί στον ιρακινό εμφύλιο και στηρίζοντας τις ένοπλες σιιτικές οργανώσεις, κινήθηκε για να ελέγξει τη γειτονική χώρα και να τη μετατρέψει σε εφαλτήριο προβολής της επιρροής του στην αραβική ενδοχώρα.

Η δε Τουρκία πραγματοποίησε μια δομική στροφή στην περιφερειακή της πολιτική και αποφάσισε να εμπλακεί βαθύτερα στα ζητήματα της Μέσης Ανατολής, σε μια προσπάθεια να ελέγξει τον κουρδικό κίνδυνο και να αναγνωρίσει τις ευκαιρίες που ενδεχομένως να υπήρχαν για την Άγκυρα. Ο ιρακινός εμφύλιος πόλεμος, άμεσο αποτέλεσμα της αμερικανικής εισβολής, δεν άλλαζε μόνο τις ισορροπίες στο εσωτερικό του Ιράκ, αλλά σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

Οι αραβικές εξεγέρσεις που ξέσπασαν το 2011 στη Βόρεια Αφρική βρήκαν την περιοχή της Λεβαντίνης σε ανισορροπία και την ώθησαν σε ακόμη εντονότερη αστάθεια. Το εσωτερικό ρήγμα που άνοιξε στη Συρία με αφορμή τις αραβικές εξεγέρσεις, ενώθηκε με την επέκταση του Ιράν στην αραβική ενδοχώρα, με την ανησυχία της Τουρκίας που είχε πια μεταμορφωθεί σε άκρατη φιλοδοξία και με το μιλιταριστικό Ισλάμ που αναζητούσε νέα πεδία δράσης μετά το Ιράκ.

Οκτώ χρόνια μετά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, η δίνη που βρισκόταν σε κίνηση στη Συρία έφερνε μια νέα ταραγμένη δεκαετία, όχι μόνο στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, αλλά και στην Ευρώπη. Οι προσφυγικές μετακινήσεις από τα πεδία των μαχών της Συρίας και του Ιράκ, που είχαν πια ενωθεί σε μια ενιαία ζώνη συγκρούσεων μετά την επέκταση του Ισλαμικού Κράτους, προκάλεσαν σημαντικές πολιτικές κρίσεις στα ευρωπαϊκά κράτη. Οι πόλεμοι στο Ιράκ και τη Συρία, όπως ήταν άλλωστε αναμενόμενο, είχαν πολύ σημαντικές επιπτώσεις πέρα από τα γεωγραφικά όρια της Μέσης Ανατολής.

Μέσα στη δεύτερη δεκαετία αυτής της εικοσαετούς περιόδου που ξεκίνησε με την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ τον Μάρτιο του 2003, η αποδόμηση των κρατών στην αραβική ενδοχώρα οδήγησε στην:

1. υπερέκταση των περιφερειακών φιλοδοξιών της Τουρκίας

2. στην εδραίωση της παρουσίας του Ιράν από το Ιράκ έως τον Λίβανο

3. στην επιστροφή της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο και

4. στη σταδιακή σύγκλιση της Μόσχας, της Άγκυρας και της Τεχεράνης σε ένα νέο ασιατο-κεντρικό μπλοκ.

Το χάος στο Ιράκ, αποτέλεσμα της αμερικανικής εισβολής πριν από είκοσι χρόνια, ήταν η αρχή που ξετύλιξε το νήμα της μεταψυχροπολεμικής περιόδου και επιτάχυνε την πορεία προς έναν κόσμο που εξακολουθεί να βρίσκεται σε ασταθή μετάβαση.

Δημοφιλή