Η πανδημία του κορονoϊού είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Συνεπώς για καιρό ακόμα θα πρέπει να ακούμε τους ειδικούς και να πειθαρχούμε στις οδηγίες τους. διαφορετικά θα θρηνούμε παγκοσμίως όλο και περισσότερα θύματα. Ωστόσο χρήσιμο είναι να κάνουμε κάποιες διαπιστώσεις σε σχέση με την νέα και πρωτόγνωρη κατάσταση που ζούμε. Μια κατάσταση που αφορά αναμφίβολα πολλούς τομείς και επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Οι απλές διαπιστώσεις:
1 Καμμία χώρα, μικρή ή μεγάλη, δεν ήταν σωστά προετοιμασμένη, ώστε να αντιμετωπίσει μιας τέτοιας έκτασης καταστροφή.
2 Καμμία κοινωνία δεν ήταν έτοιμη να δράσει άμεσα και υπεύθυνα, με διαθέσιμα υλικά, σχέδιο και κατάλληλα εργαλεία, στους πολλούς τομείς που επηρεάζονται από τη νέα νόσο.
3 Κανένας ιατρικός επιστημονικός φορέας, εθνικός ή διεθνής, δεν είχε πειστική και τεκμηριωμένη πρόταση αντιμετώπισης της νόσου. Οι έρευνες θα ενταθούν, αναμένοντας το εμβόλιο.
5 Ενώ οι εθνικές κυβερνήσεις έδρασαν με βάση την αρχή της προφύλαξης και πήραν μέτρα, ο διεθνής συντονισμός αποδείχθηκε αργός και αναποτελεσματικός.
Τίθενται ωστόσο πολλά ερωτήματα που αφορούν τόσο την συμπεριφορά κυβερνήσεων, όσο και ατόμων και ομάδων. Οι αναγκαίοι περιορισμοί στη μετακίνηση που επέβαλαν εξ ανάγκης οι περισσότερες κυβερνήσεις ήταν αναγκαίοι και αναπόφευκτοι, παρά την δυσθυμία πολλών χωρών που προτιμούσαν να αυξήσουν το ΑΕΠ τους σχεδόν αδιαφορώντας για τα ανθρώπινα θύματα. Οι αντιλήψεις επί του πρακτέου δεν είναι ταυτόσημες.
Κι όμως η υγεία είναι κοινό δημόσιο αγαθό, πρέπει να διαφυλάσσεται και να προστατεύεται με αυστηρό και προβλεπόμενο τρόπο. Εθνικά συντάγματα, διεθνείς συμβάσεις όπως αυτή της ΕΣΔΑ και διακηρύξεις προβλέπουν τα σχετικά, αλλά η πραγματικότητα είναι δυστυχώς διαφορετική. Τα κράτη δεν φρόντισαν και δεν μπόρεσαν να διασφαλίσουν το δημόσιο αγαθό της υγείας για πολλούς από τους πολίτες τους.
Η ιστορία και ο κύκλος των επιδημιών και πανδημιών είναι ωστόσο αρκούντως διδακτικοί. Η αντίληψή μας όμως για τα πράγματα, πέρα από τα θλιβερά που ζούμε και βλέπουμε καθημερινά, πρέπει να αλλάξει. Πού οφείλονται η σημερινή βαθιά αμηχανία και ο πανικός; Στην ανατροπή της πεποίθησης ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις, ελέγχει τα πάντα; Στην άρνησή του να δεχθεί το τέλος, την θνητότητα και το μοιραίο ”ό,τι είναι να γίνει θα γίνει εδώ”, για τους γνωρίζοντες τα απόκρυφα της θεολογίας;
Υπάρχει λοιπόν κενό. Κενό εξήγησης, κενό αντίδρασης, κενό πρόβλεψης, κενό μέτρων προφύλαξης, κενό παραγωγής υλικών. Οπως είπαμε, στη θεωρία όλα είχαν διατυπωθεί. Επί σειρά ετών όμως παντού κυριάρχησε διεθνώς η θέση της μείωσης του κόστους της δημόσιας υγείας (βλ, δημόσιο σύστημα υγείας, καταστροφή και μη ανανέωση προστατευτικών μασκών), αυξήθηκε η υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού σε μεγαλουπόλεις, υποτιμήθηκε η ατομική ευθύν έναντι του κοινωνικού συνόλου. Κι όμως χωρίς κοινότητα δεν υπάρχει ανθρώπινη ζωή.
Μαθαίνει τελικά ο άνθρωπος από τις καταστροφές; Η ιστορία διδάσκει πως δεν μαθαίνει, αντίθετα δέχεται τις θεωρίες συνωμοσίας και μετά την κρίση συνεχίζει με την ίδια ορμή. Επειδή όμως τα προβλήματα είναι πλέον πλανητικής διάστασης ( νέα πανδημία του κοροναϊού, κλιματική αλλαγή, καταστροφικό οικονομικό μοντέλο) τα κράτη οφείλουν πέραν των άμεσων ενεργειών στον τομέα της υγείας, να συνεργαστούν ειλικρινά για την εξεύρεση λύσεων. Γιατί δεν είναι λύση να περιμένεις τα πάντα (υλικά, μηχανήματα, τροφή) από την Κίνα, το ”εργοστάσιο του κόσμου”, η πλήρης εξάρτηση οδηγεί σε επικίνδυνες και καταστροφικές πολιτικές για όλους. Μια νέα διεθνής πολιτική τάξη πρέπει να προκύψει μετά την κρίση, με λογική, πειθώ και σύνεση και ισότιμη συμμετοχή όλων, αλλοιώς τα έκτακτα μέτρα της κρίσης μπορούν να γίνουν μόνιμα. Κι αυτό θα έχει οδυνηρές συνέπειες προς όλες τις κατευθύνσεις.
Ποιές τάσεις διαφαίνονται σήμερα; Πρώτα βέβαια, και χάρη στις νέες τεχνολογίες, η επέκταση της τηλε-εργασίας, της τηλε-εκπαίδευσης, του ηλεκτρονικού εμπορίου, της τηλε-διακυβέρνησης. κοκ. Υστερα τα θέματα της διατροφικής ασφάλειας, η τάση υπέρ της ενδυνάμωσης των μικρών, αγροτικών, παραγωγικών τοπικών κοινοτήτων θα ενισχυθεί, οι μεγαλουπόλεις θα είναι προς αποφυγήν για πολλούς ανθρώπους.
Μια περίοδος αυτή της ανεξέλεγκτης παγκοσμιοποίησης 1980-2020 τελειώνει, ως πολιτική επιλογή, ως πρακτική αλλά και ως ψυχολογία. Δεν είναι όμως ανώδυνο, ούτε μηχανική διαδικασία. Η κοινωνία έχει ανάγκη από νέες ισορροπίες, νέες αρετές, νέους στόχους, νέες κατευθύνσεις. Η άναρχη ανάπτυξη, όπως π.χ. η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού, η αλόγιστη κατανάλωση αγαθών με βάση τη διαφήμιση, πρέπει να σταματήσουν.
Το κράτος θα παίξει πλέον έναν γενικό καθοριστικό ρόλο, έχει από τη φύση του την ευθύνη της απόφασης και της άμεσης αντίδρασης, αλλά η διεθνής και η ευρωπαϊκή συνεργασία είναι απολύτως απαραίτητη. Χρειάζεται περίσκεψη, στρατηγική και σχέδιο, ισχυροί θεσμοί αλλά και ανθρώπινα πρότυπα.
Ναι, ανθρώπινα πρότυπα, άνθρωποι που εκπέμπουν αρετή, αυτοί χρειάζονται για να καλυφθεί το πολυσήμαντο κενό.