Του Γιώργου Ατσαλάκη, Αναπληρωτή Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
Η Δημόσια Οικονομική έχει ένα τρομερό τρόπο να εκδικείται τις κυβερνήσεις που αγνοούν την σημασία των σωστών δημόσιων οικονομικών και μάλιστα η εκδίκηση έρχεται πολύ γρήγορα. Σήμερα την βλέπουμε υπό μορφή πληθωρισμού. Η αλόγιστη σπατάλη τα προηγούμενα χρόνια πιστώσεων και «εκτύπωσης χρήματος» τα οποία καταναλώθηκαν σε μη παραγωγικές και μη βιώσιμες δαπάνες, δημιούργησε τον σημερινό πληθωρισμό. Δυστυχώς μόνο ο πληθωρισμός μπορεί να σταματήσει την αλόγιστη σπατάλη πόρων, επειδή οι πολιτικοί θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τις αντιδράσεις των οργισμένων λαών. Σήμερα κάθε επιπλέον πίστωση και «εκτύπωση χρήματος» θα τροφοδοτεί την άνοδο του πληθωρισμού.
Κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες όσο αυξάνονται οι δημόσιες δαπάνες και οι πιστώσεις τόσο τροφοδοτούν περεταίρω τον πληθωρισμό και παράλληλα ακυρώνουν το έργο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για αύξηση των επιτοκίων, ώστε να μειωθούν οι πιστώσεις, για να μειωθεί το χρήμα που κυκλοφορεί, ώστε να μειωθεί ή ζήτηση, ώστε να μειωθούν οι τιμές, για να μειωθεί ο πληθωρισμός! Δημιουργούν νομισματικό πληθωρισμό! Την λειτουργία αυτού του μηχανισμού την είδαμε πρόσφατα στην υποτίμηση της Αγγλικής λίρας.
Η κρίση της πανδημίας το 2020, συνοδεύτηκε από την ενεργειακή κρίση το 2021 με την τεράστια αύξηση των τιμών της ενέργειας και την σταδιακή άνοδο των τιμών των τροφίμων. Το 2022 μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, εμφανίστηκε η επισιτιστική και ενεργειακή ανασφάλεια και περαιτέρω άνοδος των τιμών της ενέργειας, των τροφίμων και των λοιπών αγαθών και υπηρεσιών.
Το 2023 θα είναι το έτος κρίσης κόστους διαβίωσης εξ αιτίας του πληθωρισμού και θα γίνει πιο αισθητή η επισιτιστική ανασφάλεια. Πολλά σημάδια πλέον δείχνουν ότι οι περισσότερες οικονομίες θα περάσουν σε στασιμοπληθωρισμό το 2024 δηλαδή σε συνθήκες υψηλού πληθωρισμού, καχεκτικής ανάπτυξης ή ύφεσης και ανεργίας.
Το συνολικό παγκόσμιο χρέος έφτασε τα $303 τρις στο τέλος του 2021. Το δημόσιο παγκόσμιο χρέος αναμένεται να φθάσει από τα 64 τρις το 2021, στα 71 τρις το 2022 ενώ το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι κοντά στα 90 τρις. Δηλαδή το παγκόσμιο δημόσιο χρέος θα φθάσει στο 75% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Όλες οι χώρες ξοδεύουν περισσότερα πόσα από όσα κερδίζουν. Αυτό συμβαίνει, τόσο από τους ιδιώτες όσο και από τις κυβερνήσεις, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι αυξάνονται τα χρέη και «τυπώνονται χρήματα» μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης και αυτό αντανακλάται στις τιμές της αγοράς επειδή τα επιπλέον χρήματα που κυκλοφορούν, αυξάνουν την ζήτηση και όταν δεν υπάρχει διαθέσιμη προσφερόμενη ποσότητα οι τιμές αυξάνονται.
Όταν οι πιστώσεις δεν οδηγούνται σε υγιείς παραγωγικές επενδύσεις, οδηγούν στην δημιουργία νομισματικού πληθωρισμού, ο οποίος είναι αποτέλεσμα της υπερβολικής εκτύπωσης νομίσματος και της υπερβολικής δημιουργίας πίστωσης που λαμβάνουν χώρα σε προηγούμενα χρόνια. Αυτή η υπερπροσφορά του νομίσματος, είχε ως αποτέλεσμα την υποτίμηση της αξίας του χρήματος και της πίστωσης, η οποία δε γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι μειώνεται. Ουσιαστικά γίνεται αντιληπτή η άνοδος των τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα.
Σε όλο τον κόσμο, στην περίοδο της πανδημίας, οι κεντρικές τράπεζες «εκτύπωσαν» πάνω από $8 τρις τα οποία σε αντίθεση με το παρελθόν, χρηματοδότησαν τα κρατικά ελλείματα, τα οποία εκτοξεύτηκαν σε αδικαιολόγητα ύψη. Επίσης εκτόξευσαν το δημόσιο χρέος των χωρών για πρώτη φορά στο 75% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Τα χρήματα αυτά όμως εισήλθαν στην πραγματική οικονομία μέσω επιδοτήσεων, ενισχύσεων κλπ., και δημιούργησαν πληθωρισμό ζήτησης σε ευρείας κατανάλωσης αγαθά πολύ πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Η άνοδος των τιμών στην ενέργεια συνέβη το 2021 από την τεράστια ζήτηση φυσικού αερίου εξ αιτίας του ελλιπούς σχεδιασμού στην μετάβαση προς την πράσινη ενέργεια, καθώς οι ποσότητες ενέργειας που αποσύρθηκαν δεν καλύφθηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος, από τις ανανεώσιμες πηγές αλλά από το φυσικό αέριο. Παράλληλα, συνυπάρχει ο πληθωρισμός κόστους παραγωγής ο οποίος δημιουργήθηκε κυρίως εξ αιτίας των υψηλών τιμών της ενέργειας και της έλλειψής επενδύσεων στην παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα μπορούσαν να αυξήσουν την παραγωγή.
Για να αντιμετωπιστούν οι αλλεπάλληλες κρίσεις θα απαιτηθούν πρόσθετες δαπάνες στους κρατικούς προϋπολογισμούς, οι οποίες προς το παρόν είναι δύσκολο να υπολογιστούν, αλλά σίγουρα θα ανέλθουν σε πολλά δις.
Οι ήδη διογκωμένες δημόσιες δαπάνες των κρατικών προϋπολογισμών θα εκτοξεύσουν ακόμα παραπέρα τα ελλείματα για να αντιμετωπιστούν οι αλλεπάλληλες κρίσεις. Η Ε.Ε. μέσω της «ρήτρας διαφυγής» αφήνει περιορισμένα περιθώρια αύξησης των δημοσίων δαπανών για την ενίσχυση ευάλωτων νοικοκυριών για να αντιμετωπίσουν τις διαδοχικές κρίσεις.
Η χώρα μας όμως έχει ήδη σημαντική επιβάρυνση από το τεράστιο δημόσιο χρέος των 394 δις. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους το χρέος της κεντρικής διοίκησης της χώρας μας την 30/6/2022 ανήλθε στα 394,2 δις ευρώ, δηλαδή 217% του ΑΕΠ του 2021, το οποίο θα ανέλθει περαιτέρω το 3ο τρίμηνο του 2022. Το μόνο θετικό του πληθωρισμού είναι ότι θα απομειώσει το χρέος ως ποσοστό επί του ΑΕΠ. Το ΑΕΠ της Ελλάδος έφθασε τα 181 δις το 2021. Το μέσο σταθμικό επιτόκιο εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους την 30/6/22 ήταν 1,52%.
Δηλαδή εάν το επιτόκιο παραμείνει σταθερό όλο το 2022 και με την προϋπόθεση ότι το χρέος δεν θα αυξηθεί περεταίρω, θα πρέπει να πληρωθούν τόκοι ύψους 5,3 δις. Θα χρειαστούν αντίστοιχοι φόροι 5,3 δις, για να πληρωθούν οι ετήσιοι τόκοι του χρέους. Εάν αναλογιστούμε ότι το κράτος εισπράττει από τον ΕNΦΙΑ περίπου 2,58 δις, το κράτος χρειάζεται 2 φορές τις ετήσιες εισπράξεις του ΕΝΦΙΑ για να καλύπτει το ετήσιο κόστος των τόκων του δημοσίου χρέους!.
Η χώρα μας δεν μπορεί να εκτυπώσει χρήμα αλλά μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση κυρίως μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης. Ήδη όμως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει αυξήσει τα επιτόκια για να μειώσει την «εκτύπωση χρήματος», οπότε ούτε η ποσοτική χαλάρωση δεν μπορεί να βοηθήσει. Επομένως οι κρατικές δαπάνες μπορούν να προέλθουν από φόρους ή από δάνεια.
Η Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τις διαδοχικές κρίσεις και κυρίως για να εξασφαλίσει την ενεργειακή και επισιτιστική ασφάλεια δεν έχει περιθώριο ούτε να δανειστεί αλλά και ούτε να επιβάλει νέους φόρους. Είναι μια δύσκολή περίοδος κατά την οποία, μπορούν να βρεθούν χρηματικοί πόροι μόνο από φόρους που θα επέλθουν από την αύξηση του ΑΕΠ.
Στην αύξηση του ΑΕΠ θα συμβάλουν οι αυξημένες εξαγωγές και οι εισπράξεις για φέτος από τον τουρισμό, οι οποίες όμως δεν είναι σίγουρο ότι θα επαναληφθούν τα επόμενα χρόνια καθώς είδη τα έσοδα ανά ταξίδι είναι μειωμένα. Η έξοδος από την ενισχυμένη εποπτεία, με την προϋπόθεση ότι δεν θα επαναληφθεί η σπατάλη των δημοσίων πόρων όπως γινόταν στο παρελθόν, θα βοηθήσει στην προσέλκυση επενδύσεων που θα αυξήσουν το ΑΕΠ.
Περαιτέρω προσέλκυση επενδύσεων θα υπάρξει όταν η χώρα αξιολογηθεί στην «επενδυτική βαθμίδα». Κάθε μονάδα αύξησης του ΑΕΠ μπορεί να επιφέρει περίπου 800-900 εκ. νέα έσοδα ετησίως και να αυξήσει το «δημοσιονομικό χώρο» για ενίσχυση των ευάλωτων κοινωνικών στρωμάτων. Επομένως η ανάπτυξη είναι μονόδρομος αλλά υπονομεύεται από την υπάρχουσα υπερφορολόγηση και το υψηλό μη μισθολογικό κόστος (παρόλο που άρχισαν να μειώνονται τα τελευταία χρόνια).
Όλα τα παραπάνω, μαζί με τις γεωπολιτικές εντάσεις, δημιουργούν πολύ δύσκολες συνθήκες για τα επόμενα χρόνια. Παρόλα αυτά επειδή τα «κράτη ζουν από την οικονομία και επιβιώνουν με την ασφάλεια», η ανάπτυξη του ΑΕΠ είναι εκείνη που θα εξασφαλίσει και την ανάπτυξη της οικονομίας αλλά και τους πόρους για να επιτευχθεί η ασφάλεια της χώρας.
Η χώρα μας με βάση τους τελευταίους ρυθμούς ανάπτυξης (το πρώτο εξάμηνο σχεδόν 8%) τα καταφέρνει αρκετά καλά και θα έχει σημαντικά επιπλέον έσοδα χωρίς να επιβάλει νέους φόρους που ίσως φθάσουν τα 6-7 δις μέχρι τέλος του χρόνου.
Αυτό σημαίνει ότι τα έσοδα αυτά, επειδή έχουν προέλθει από την παραγωγή (και όχι από πιστώσεις και δανεικά) θα μπορούν να δαπανηθούν χωρίς να τροφοδοτήσουν περαιτέρω τον πληθωρισμό.