Είναι μερικά λόγια που θυμάται κανείς έντονα ύστερα από χρόνια. Όπως αυτά με τα οποία άρχισε τo μάθημα της Πολιτικής Οικονομίας στο πρώτο έτος της Παντείου (η οποία αργότερα άλλαξε φύλλο και έγινε «του» Παντείου). Ο πρώτος νόμος της Οικονομίας - μας είπε ο καθηγητής μας - είναι: «Όσα και αν έχει κάνεις πάντα θέλει να έχει περισσότερα!». Σιγά -σιγά κατάλαβα για ποιους ισχύει το απόφθεγμα αυτό. Πάντως δεν ισχύει για τις γνήσιες ποιητικές προσωπικότητες, είτε είναι ποιητές ή απλώς ουμανιστές. Δηλαδή αυτοί που δεν θέλουν να κάνουν κακό σε κανένα. Στον βίο μου δεν γνώρισα πολλούς. Συγνώμη που θα το πω, οι περισσότεροι «παίζουν» τον ακίνδυνο φίλο μέχρις ότου πάρεις μια θέση, για παράδειγμα, την οποία την περίμεναν αυτοί πώς και πώς. Το υπέστην, ερχόμενος από την εξορία, στην μεταχουντική πατρίδα.
Πρέπει να πω, εξαρχής ότι δεν αναζήτησα την εξορία στη Γαλλία. Μου την επέβαλε η Χούντα. Είχα υποπτευθεί ότι θα γίνει δικτατορία στην Ελλάδα και το έβαλα στη ταινία που γύρισα. Η ταινία βραβεύεται και με καλούν στη Γαλλία να κάνω εγκαίνια μ′ αυτήν σε ένα φεστιβάλ. Άλλη μια τρομερή σύμπτωση. Την ημέρα που γίνονται τα εγκαίνια, 21 Απριλίου του 1967, γίνεται δικτατορία στην Ελλάδα! Το πρωί τα τανκς του Πατακού σουλατσάρουν στην οδό Πανεπιστημίου και το βράδυ, στα εγκαίνια του φεστιβάλ, τα βλέπουν να ορμάνε στην ταινία μου! Άφωνοι οι θεατές, άφωνοι οι δημοσιογράφοι. Αλλά ενεργητικοί. Φυσικά το θέμα παίρνει διαστάσεις, γέμισαν οι εφημερίδες, οι τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα με αυτά που είπα για το πραξικόπημα. Ίσως και επειδή, λόγω συγκυρίας, ήμουν ο πρώτος που σχολίασε το γεγονός. Η Χούντα απαγορεύει την ταινία μου «εις άπασαν την επικράτειαν» και ακυρώνει το διαβατήριό μου. Με καλεί όμως η Γαλλική Τηλεόραση και μου ζητάει να σκηνοθετήσω μια σειρά από πολιτιστικά ντοκιμαντέρ σε διάφορες χώρες. (Όπου εκπροσωπώ την Γαλλία με διαβατήριο Απάτριδος!).
Επιστρέφω στα της Ελλάδας. Με καλεί η Κυβέρνηση Καραμανλή να οργανώσω το πρόγραμμα της μεταχουντικής τηλεόρασης όταν ονομάστηκε ΕΡΤ. (1) Χάρη στο Πρόγραμμα αυτό όλα πήγαν καλά. Και ύστερα από ένα χρόνο σκληρής δοκιμασίας, επιστρέφω στην Σκηνοθεσία. Αλλά πέντε χρόνια αργότερα, έρχεται μια νέα κυβέρνηση, άλλαξε τους υπεύθυνους στην Τηλεόραση και μέσα σε ένα μήνα επέρχεται καταστροφή. Η ΕΡΤ κλείνει! Της μένουν ακόμα δυο-τρεις μέρες ζωή. Γιατί δεν έχει πρόγραμμα! Και με φωνάζουν «να σώσω την ΕΡΤ!». Σκέφτηκα πως θα οφείλεται στην ασχετοσύνη των καινούριων στελεχών και είπα ότι θα έρθω για τρεις μέρες, γιατί δεν θα χρειαστούν περισσότερες.
Έτσι και έγινε. Ήταν από τις περιπτώσεις που ονομάζω «το αυγό του Κολόμβου». Με μια ελαχιστότατη επέμβαση, η ΕΡΤ δεν έκλεισε! Και η Κυβέρνηση ησύχασε. Και ένας από τους υπεύθυνους της καινούριας ασυγχώρητης διοίκησης - και συνυπεύθυνος της παραλίγο καταστροφής - έσκυψε και μου φίλησε το δεξί μου παπούτσι, «επειδή τον έσωσα και δεν έχασε τη θέση του». Το οποίο παπούτσι, επειδή είχε το αποτύπωμα χειλέων, το έβαλα σε περίοπτη θέση στο σαλόνι μου.
Όμως η Κυβέρνηση άρχισε να μου ζητάει καινούριες υπηρεσίες. Όπως να πάρω την ΥΕΝΕΔ και να την κάνω ΕΡΤ2. Γιατί τα λέω όλα αυτά; Διότι αυτός που φίλησε το παπούτσι, με βλέπει να παραμένω στην Ελλάδα και φοβήθηκε ότι θα χάσει τη θέση του. Και τι κάνει; Φωνάζει δύο φίλους του δημοσιογράφους απογευματινών εφημερίδων και τους «αποκαλύπτει» πώς κάνω ό,τι μπορώ για να πάρω τη θέση του!
Απογευματινή 26-10-1981
Με τίτλο: «Ξεπέρασε κάθε όριο ο σωτήρας της ελληνικής τηλεόρασης»: Σαν τα κοράκια, έσπευσε να θέσει εαυτόν στην διάθεση της χήρας τηλεοράσεως! (Ανυπόγραφο).
Ανοίγω την Ελευθεροτυπία και τι βλέπω; Την ίδια είδηση, με το ίδιο περίπου κείμενο, με τίτλο «Κοράκια υπάρχουν παντού»: Διευθυντικό στέλεχος της ΕΡΤ την περίοδο 75-77, υπενθυμίζει την παρουσία του, πρόθυμος να ”βοηθήσει”. Υπογραφή: Μαίρη Πρωτογήρου. 26-10-1981
Όπως βλέπετε ήμουν «φωτογραφημένος».
Αδίστακτη η Πρωτογήρου έρχεται σεινάμενη - κουνάμενη να μου ζητήσει συνέντευξη για την καινούρια μου ταινία. Της λέω πες μου τουλάχιστο πώς έγινε η κατασκευή της «fake» είδησης (όπως λέγεται σήμερα). «”Όταν πήρατε να συλλυπηθείτε τον Γενικό - μου λέει - για τον θάνατο ενός στελέχους της ΕΡΤ, ακούστηκε ότι θέλατε να επιστρέψετε στην ΕΡΤ και αυτός που φοβόταν πως θα χάσει τη θέση του ως ανίκανος μας πήρε στο γραφείο του, χτύπησε στη γραφομηχανή το κείμενο που είδατε και μας το έδωσε. Εμείς ψάχνουμε για είδηση. Και το βάλαμε. Χωρίς να σκεφτούμε ότι εσείς εγκαταλείψατε την ΕΡΤ2 για να γυρίσετε τις ”Ακυβέρνητες Πολιτείες”, ένα σήριαλ που θα κρατήσει 3 χρόνια!».
Όλα αυτά είναι εδώ και 4 χρόνια στο βιβλίο μου. Και τίποτα δεν έχει διαψευσθεί. Τέλος πάντων, δεν είναι κακό να μιλάμε λίγο και για τον εαυτούλη μας. Γράφεις γι′ αυτά που έζησες. Τα άλλα είναι εικασίες. Είμαι σίγουρος ότι και πολλοί άλλοι έχουν πολυβοληθεί, ειδικά στην Ελλάδα. Όπου τον συναγωνισμό τον αντικαθιστά ο ανταγωνισμός. Αναγκάζεσαι δηλαδή να κάνεις φιλίες με ισχυρά πρόσωπα. Θα χρειαστεί να εγκαταλείψεις τις πεποιθήσεις σου. Για να επιπλεύσεις. Όταν το επιτύχεις θα θελήσεις να ανεβείς ψηλότερα. Να αποκτήσεις περισσότερα. Ενίοτε να προδίδεις τους φίλους σου. «Οσα και αν έχεις, θέλεις πάντα να έχεις περισσότερα…».
Η ηλικία μου μού επιτρέπει να δίνω μαθήματα καλής συμπεριφοράς. Αν και να δύο φορές ξέχασα να δώσω και στον εαυτό μου, είμαι ακόμα πολύ θυμωμένος μαζί του και ζητώ όχι κατανόηση, συγχώρηση. Για να είμαι πάντως κύριος του έργου μου, μόνο αν μου δοθεί το δικαίωμα να είμαι ο μόνος υπεύθυνος το αναλαμβάνω. Αυτό έγινε αποδεκτό και στη Γαλλική Τηλεόραση και στην Ελληνική. Ίσως προέρχεται από σκηνοθετικό σύνδρομο. Όταν, στην ΕΡΤ για παράδειγμα, μου ζητήθηκε να κάνω φιλοκυβερνητικές εκπομπές γιατί θα είχαμε πρόωρες εκλογές, παραιτήθηκα. Όταν ο Ντεγκόλ ζήτησε να αποσυρθεί από το πρόγραμμα μια ταινία μου αντιχουντική για την Ελλάδα, με το επιχείρημα ότι ήταν πολιτική, αρνήθηκα. Μαζί και οι (Γάλλοι) συνεργάτες μου. Του ζητήσαμε να δει την ταινία. Την είδε και είπε εντάξει να την αφήσετε.
Όταν έκανα την στρατιωτική μου θητεία ως διερμηνέας του «Έλληνα Ντεγκόλ», Στρατάρχη Παπάγου, εξηγούσε μια μέρα σε έναν Άγγλο την ήττα των ”Συμμοριτών”. Δεν μεταφράζω ”συμμοριτών” του λέω γιατί στα αγγλικά συμμορίτης είναι μέλος μιας συμμορίας (gang) των 10-15 gangsters. Δεν νομίζω ότι εννοείτε πως επικεφαλής 400.000 Ενόπλων νικήσατε μια συμμορία των 20 ή 30 μελών. Θα το μεταφράσω ”αντάρτες”. Καλά, μου λέει. Κάτι τέτοια είχαν σαν αποτέλεσμα και όταν απολύθηκα από το Στρατό, μήνες μετά, να μου στέλνει για μετάφραση κείμενα για το Κυπριακό που δεν τα εμπιστευόταν στα αγγλικά του καινούριου διερμηνέα που είχε.
(1) Βλ, Ρ.Μανθούλη Το Κράτος της Τηλεόρασης (έχει εξαντληθεί αλλά υπάρχει στην Βιβλιοθήκη της Βουλής και σε μερικές πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες).
(2) Φωτοτυπίες των εφημερίδων, Ο Κόσμος κατ εμέ (Εκδ. Γαβριηλίδης).