Δεμένος σε αόρατη διακρατική αλυσίδα ο νέος1 κορoνοϊός εισέβαλε στις χώρες του πλανήτη. Πρόκειται για μετάλλαξη κορονοϊού που έκανε το πρώτον αισθητή την κυριαρχία του στις αρχές του έτους στην Κίνα. Ο νυν εκπρόσωπος του Υπουργείου Υγείας στη μάχη κατά του ιού (Καθ. κ. Σ. Τσιόδρας) δήλωνε υπεύθυνα τότε (μέσα Ιανουαρίου) ότι «δεν υπάρχει ανησυχία στην Ελλάδα» αξιολογώντας ο ίδιος τον κίνδυνο για την Ευρώπη ως «χαμηλό»2. Τέλη Ιανουαρίου. Η δήλωση του Προέδρου της Κίνας ότι η χώρα του «θα πατάξει τον ιό του διαβόλου»3 δεν επιβεβαιώνεται, οι θάνατοι από τον ιό πολλαπλασιάζονται, 13 χώρες πέραν της Κίνας νοσηλεύουν τα πρώτα κρούσματα τους· ο ιός έχει εισέλθει στην Ευρώπη. Επιδημιολόγοι και ιατροί θορυβούνται διαπιστώνοντας ότι ο ιός μεταδίδεται απευθείας από άνθρωπο σε άνθρωπο με μεγαλύτερη ευκολία από ότι οι προηγούμενοι κορωνοϊοί4. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας - ο οποίος θα κηρύξει πανδημία ένα μήνα αργότερα5 - ανακοινώνει ότι βρισκόμαστε σε κατάσταση έκτακτης υγειονομικής ανάγκης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιβεβαιώνοντας τα πρώτα θύματα της εκταμιεύει κονδύλι για την ενίσχυση της επιστημονικής έρευνας για το νέο ιό. Η αντιμετώπιση των ασθενών παραμένει ανυποστήρικτη: εμβόλιο δεν υπάρχει.
Μέσα Φεβρουαρίου. Ο κορονοϊός επιτίθεται έντονα στην Ιταλία. Η παγκοσμιοποιημένη πια απειλή συνορεύει με την Ελλάδα. 26 Φεβρουαρίου, Θεσσαλονίκη. Η πρώτη υπόθεση προσβολής από το νέο κορονοϊό επιβεβαιώνεται6. Η επίσημη Ελλάδα - πρωτοφανώς - σαν έτοιμη από καιρό7 θεσπίζει μία ημέρα πριν (25 Φεβρουαρίου) «κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορονοϊού»8.
Το καρναβάλι δε θα γιορταστεί σε δημόσιες παρελάσεις. Αντ’ αυτού, οι νέοι συνωστίζονται μέχρις ασφυξίας σε ιδιωτικούς χώρους διασκέδασης. Μεμονωμένα σχολεία κλείνουν μετά από ανακάλυψη κρούσματος σε αυτά. Η ανησυχία δεν έχει ακόμη εμπεδωθεί· στα ηλιόλουστα καφέ πλήθος πολιτών συζητούν τις εξελίξεις της έως τότε λεγόμενης επιδημίας, γελώντας με τα ανέκδοτα για τον κορονοϊό. Ο πανικός κυρίως αφορά τις διεθνείς αγορές και την οικονομία9, όχι όμως και την ελληνική κοινωνία. Θα έχει, άραγε, για πολύ την πολυτέλεια να αγνοεί διακριτικά αυτό το παγκόσμιο ντόμινο;
Αρχές Μαρτίου. Τα κρούσματα στην Ελλάδα αυξάνονται. Τα έκτακτα κρατικά μέτρα κατά του ιού επικαιροποιούνται· σχολεία και πανεπιστήμια θα παραμείνουν κλειστά σε όλη τη χώρα. Το κλίμα και οι συζητήσεις των Ελλήνων βαραίνουν. Διατρανώνονται οδηγίες προσωπικής υγιεινής, δαιμονοποιούνται πόμολα και κινητά τηλέφωνα, τα αντισηπτικά εξατμίζονται στα ράφια, οι πρώτοι μασκοφόροι κάνουν την εμφάνιση τους. Ο βήχας γεννά - μεταξύ αστείου και σοβαρού - την καχυποψία. Αντιδικούν από τη μία η κοινωνική και ατομική ευθύνη και από την άλλη ο χλευασμός της (υπερβολικής ή μη) προφύλαξης.
Κι ενώ η αντοχή του συστήματος υγείας δοκιμάζεται, η αντοχή της λογικής σπάει: η Εκκλησία ανακοινώνει επίσημα ότι ο ιός δεν μεταδίδεται από τη Θεία Κοινωνία10. Δυστυχώς, αυτό το τελευταίο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί σαν ακόμη μία άποψη - ασήμαντη δεδομένου ότι ο καθένας έχει από μία. Έτσι, θα γινόταν εν τέλει αποδεκτή μια ανεύθυνη στάση που αντιστρατεύεται ως άλλη εξουσία τις κρατικές αποφάσεις για την αποσόβηση ενός υπαρκτού κινδύνου για τη δημόσια υγεία στο όνομα μια ιδεολογίας, της πίστης. Μια στάση που σε τελική ανάλυση θα υποστήριζε με επιστημονική ακρίβεια τη διασπορά του ιού σε συμμέτοχα αλλά και αμέτοχα (!) στα θεία μυστήρια πρόσωπα. Η σύγκρουση άλλων ατομικών ελευθεριών (πχ. οικονομική ελευθερία) με την προστασία της δημόσιας υγείας έχει ήδη λυθεί υπέρ της τελευταίας. Με ποιό κριτήριο θα έκρινε κανείς εν προκειμένω υπέρτερη τη προστασία της θρησκευτικής ελευθερίας εις βάρος της δημόσιας υγείας11;
Ήχος μηνύματος. Η ειδοποίηση έκτακτης ανάγκης της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας έφτασε στα κινητά των πολιτών12. Ένα βήμα πιο κοντά στον πανικό, ενδεχομένως, μα ήταν έκτακτη ανάγκη· να συνειδητοποιήσουν ότι ήγγικεν η ώρα της ευθύνης.
12 Μαρτίου 2020. Πρώτη είδηση, ο πρώτος νεκρός13. Τα κρούσματα αυξάνονται. Νέα Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου εμφανίζεται στο νομικό κόσμο και επικαιροποιεί την αντίδραση της Πολιτείας στην πανδημία, οι δίκες αναστέλλονται, θέατρα και κινηματογράφοι κλείνουν. Οι συγκοινωνίες αδειάζουν. Οφείλει πια ο πολίτης να μείνει στο σπίτι του μέχρι νεοτέρας; Καταφατική απάντηση με γνώμονα την ατομική ευθύνη των μελών του συνόλου. Μια ευθύνη που δεν διστάζει να μεταμορφωθεί ακόμη και σε ποινική, όταν ο κοινωνός παραβιάζει τα μέτρα που έχουν τεθεί για την πρόληψη του ιού14.
Και «Μένουμε Σπίτι». Η λεγόμενη καραντίνα κατέστη άτυπη υποχρέωση του πολίτη, ο οποίος στο όνομα μιας αυξημένης κοινωνικής ευθύνης οφείλει πια να περιορίσει την ελευθερία της κίνησης του και να αρκεστεί στις απολύτως αναπόφευκτες μετακινήσεις, παραμένοντας το λοιπόν στο σπίτι του. Η καραντίνα πλαισιώθηκε από μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης με τίτλο «Μένουμε Σπίτι» με κεντρικό εργαλείο τα social media και τους influencers της σύγχρονης εποχής, που δεν έχασαν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν την περίσταση και να γίνουν διακοσμητικό στοιχείο της επικαιρότητας. Αυτή τη φορά η στάση τους είναι μάλλον επιθυμητή, καθότι υπενθυμίζει ότι η περίοδος που διανύει η χώρα δεν είναι διακοπών, αλλά - εντός ή εκτός εισαγωγικών - καραντίνας. Ωστόσο, ο υπερβάλλων ζήλος πολλών εξ αυτών των διασημοτήτων που προστρέχουν να υπενθυμίσουν στους δήθεν ασυνείδητους την ανωτέρω υποχρέωση τους γεννά αντανακλαστικά αντίδραση που θα μπορούσε να προκαλέσει αντίστροφες συμπεριφορές.
Πρόκειται λοιπόν για ιό που μεταλλάσσεται και μεταλλάσσει. Πρώτα-πρώτα μεταλλάσσει την κοινωνία. Μεταλλάσσει τη ζωή των ανθρώπων. Και θα τις μεταλλάσσει στο εγγύς μέλλον. Ήδη εν μέσω εκδηλώσεων αλληλεγγύης προς τις ευπαθείς ομάδες, προς το ιατρικό προσωπικό, προς το συνάνθρωπο εν γένει, δεν έλειψαν και εκδηλώσεις διχασμού και διχόνοιας. Αντιδικίες ανάμεσα σε πιστούς της επιστήμης και πιστούς της εκκλησίας, σε πραγματιστές και συνωμοσιολόγους - αλλά το πιο επικίνδυνο, σε ευσυνείδητους και ασυνείδητους, που μόνοι τους και άκριτα προσδίδουν στον εαυτό τους ή αποδίδουν στο διπλανό τους τον έναν ή τον άλλο χαρακτηρισμό. Ο καθένας πρέπει να αναλάβει την ευθύνη που πρέπει και την ώρα που πρέπει. Η αμεριμνησία θα φέρει πανικό. Η αναρμόδια επιβολή «κανόνων» ευσυνειδησίας θα φέρει αντίδραση. Πέρα κι από αναγκαία, απαραίτητη είναι μια ισόρροπη στάση. Ειδάλλως, σύντομα η συλλογική ζωή θα αυτορυθμιστεί στη βάση ενός ενστίκτου επιβίωσης, με προδιαγεγραμμένες συνέπειες για το κοινό μέλλον μιας χειμαζόμενης κοινωνίας.
1Δεν πρόκειται για πρωτοεμφανιζόμενο ιό, αλλά για ομάδα δυνητικά μεταλλασσόμενων κορονοϊών την οποία η επιστήμη γνώρισε τη δεκαετία του 1960. Βλ. Ύποπτος ένας ιός που μεταλλάχθηκε, Η Καθημερινή, Έντυπη Έκδοση, 13.04.2003, (https://www.kathimerini.gr/148399/article/epikairothta/kosmos/ypoptos-enas-ios-poy-metallax8hke), Kahn Jeffrey S., McIntosh Kenneth, History and Recent Advances in Coronavirus Discovery, The Pediatric Infectious Disease Journal, 2005, Volume 24, Issue 11, p S223-S227 (https://journals.lww.com/pidj/fulltext/2005/11001/history_and_recent_advances_in_coronavirus.12.aspx).
2 Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, Δεν υπάρχει ανησυχία στην Ελλάδα για τον νέο κοροναϊό, 16/1/2020, (https://www.amna.gr/home/article/422691/Den-uparchei-anisuchia-stin-Ellada-gia-ton-neo-koronaio).
3Βλ. Πέντε κρούσματα του κορονοϊού στη Γερμανία, Η Καθημερινή, Έντυπη Έκδοση, 29.01.2020, (https://www.kathimerini.gr/1062365/article/epikairothta/kosmos/pente-kroysmata-toy-korwnoioy-sth-germania).
4 Η Καθημερινή, Πρύτανης ΕΚΠΑ: Ακόμη δεν έχουμε εμβόλιο για τον κορονοϊό - Πώς μεταδόθηκε στους ανθρώπους, 06/02/2020, (https://www.kathimerini.gr/1063704/gallery/epikairothta/ellada/prytanhs-ekpa-akomh-den-exoyme-emvolio-gia-ton-korwnoio―-pws-metado8hke-stoys-an8rwpoys)
5 CNN Greece, Κορονοϊός: Ο ΠΟΥ κήρυξε πανδημία, Newsroom, 11/03/2020, (https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/210850/koronoios-o-poy-kiryxe-pandimia)
6 Reuters, World News, Greece confirms first coronavirus case, a woman back from Milan, 26/02/2020, (https://www.reuters.com/article/us-china-health-greece-idUSKCN20K1IA)
7Κ. Π. Καβάφης, Ἀπολείπειν ὁ Θεός Ἀντώνιον.
8 ΦΕΚ Α/42/25-02-2020
9 Κ. Ιορδανίδης, Ο νέος, γενναίος κόσμος μας, Η Καθημερινή, 27/02/2020, (https://www.kathimerini.gr/1066717/opinion/epikairothta/politikh/o-neos-gennaios-kosmos-mas)
10 Ιερά Σύνοδος: Ο κορονοϊός δεν μεταδίδεται με τη Θεία Κοινωνία, Η Καθημερινή, Έντυπη Έκδοση, 09/03/2020, (https://www.kathimerini.gr/1068264/article/epikairothta/ellada/iera-synodos-o-korwnoios-den-metadidetai-me-th-8eia-koinwnia)
11 Γ. Ανδρουτσόπουλος, Εκκλησιασμός και κορονοϊός, Η Καθημερινή, 11/03/2020( https://www.kathimerini.gr/1068414/article/epikairothta/ellada/ekklhsiasmos-kai-korwnoios)
12 Κορονοϊός: Μήνυμα της Πολιτικής Προστασίας μέσω 112 -«Μείνετε σπίτι», iefimerida.gr, 11/03/2020, (https://www.iefimerida.gr/ellada/koronoios-minyma-politikis-prostasias-meso-112)
13 Ντάνι Βέργου, Ο πρώτος νεκρός από τον κορονοϊό στην Ελλάδα, Εφημερίδα των Συντακτών, 12/03/2020, (https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/234790_o-protos-nekros-apo-ton-koronoio-stin-ellada)
14 Ιωάννινα: Συνελήφθη ιδιοκτήτης φροντιστηρίου γιατί δεν τήρησε τα μέτρα για τον κορονοϊό, Η Καθημερινή, 13/03/2020, (https://www.kathimerini.gr/1068974/article/epikairothta/ellada/iwannina-synelhf8h-idiokthths-frontisthrioy-giati-den-thrhse-ta-metra-gia-ton-korwnoio)