Με αφορμή συνήθως δυσάρεστα έως και τραγικά γεγονότα της επικαιρότητας, όπως τα τροχαία δυστυχήματα, τα καρδιακά επεισόδια, ο εκφοβισμός μέσω διαδικτύου, οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, η κακοποίηση γυναικών και η χρήση βίας γενικότερα, ακόμη και η έλλειψη επαγγελματικής συνείδησης και επιχειρηματικού πνεύματος, η πιο δημοφιλής πρόταση για την πρόληψη και θεραπεία κάθε κοινωνικής παθογένειας, αντικοινωνικής συμπεριφοράς και αντιμετώπισης ενδεχόμενου κινδύνου είναι η εισαγωγή ενός ακόμη μαθήματος με το ανάλογο περιεχόμενο στο ήδη επιβαρυμένο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου.
Οδηγούμε χωρίς κανέναν σεβασμό στον συνάνθρωπο και στις προβλέψεις του κώδικα οδικής κυκλοφορίας; Να εισαχθεί το …μάθημα της κυκλοφοριακής αγωγής και μάλιστα από το Νηπιαγωγείο., όπως προτάθηκε πρόσφατα από επαγγελματία του χώρου. Αυξάνονται οι επιθέσεις σε βάρος αδυνάτων και κυρίως γυναικών, όπως και η εφηβική εγκληματικότητα; Να αυξηθούν οι ώρες της Πολιτικής Παιδείας και της Κοινωνιολογίας και να ενισχυθούν τα σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Αντίστοιχα για τη συχνά ανεύθυνη σεξουαλική συμπεριφορά των εφήβων, τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, τον σεξισμό και τη βία, σωματική και λεκτική σε βάρος ατόμων με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, ευθύνεται η απουσία σεξουαλικής αγωγής. Για τη δε κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, το ότι στο σχολείο δε διδάσκεται το μάθημα της Οικονομίας από το Γυμνάσιο. Πρόσφατα μάλιστα άκουσα την πρόταση να εισαχθεί και το «μάθημα των Πρώτων Βοηθειών» προκειμένου, όπως λέχθηκε, να τις παράσχουν οι μαθητές˙ ίσως κάνοντας κάρπα στον εξηνταπεντάρη καθηγητή στον οποίον λίγο νωρίτερα προκάλεσαν καρδιακό με τη συμπεριφορά τους ενώ το κράτος δεν εννοεί να αντιληφθεί ότι σε ορισμένα επαγγέλματα, όπως του εκπαιδευτικού, δεν είναι δυνατόν ο διδάσκων να απέχει πάνω από μισόν αιώνα από τον έφηβο μαθητή του.
Ας μου επιτραπεί η διατύπωση μιας πολύ σοβαρής ένστασης σ’ αυτήν την αντίληψη του τύπου: πονάει το κεφάλι [της κοινωνίας] προσθέσει μάθημα [στο κεφάλι του μαθητή].
Καταρχήν, εξηγούμαι για να μην παρεξηγούμαι: βεβαίως και το σχολείο οφείλει να ενημερώνει ακόμη και να εξασκεί τους μαθητές και τις μαθήτριες σε μία σειρά από χρήσιμες και πρακτικές γνώσεις και δεξιότητες. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι κάθε μία από αυτές τις γνώσεις και δεξιότητες, και ακόμη περισσότερο οι θετικές κοινωνικές στάσεις και συμπεριφορές θα πρέπει να αποτελέσουν αυτοτελή διδακτικά αντικείμενα.
Το σχολείο καλλιεργεί την αίσθηση του σεβασμού απέναντι στον συνάνθρωπο, στους κανόνες που επιτρέπουν στη σχολική και τοπική κοινότητα να λειτουργεί αρμονικά, στη φύση και στα μνημεία αυτού του τόπου. Αυτό είναι θεσμικά κατοχυρωμένο και αποτυπώνεται τόσο στον κανονισμό λειτουργίας κάθε σχολικής μονάδας όσο και στην καθημερινότητα του σχολείου. Γιατί περισσότερο στην έλλειψη σεβασμού και στη συνειδητή περιφρόνηση ακόμη και στοιχειωδών κανόνων καλής συμπεριφοράς οφείλεται η έξαρση της αντικοινωνικής και συχνά της βίαιης ακόμη και της εγκληματικής συμπεριφοράς μερίδας των νέων και ελάχιστα αν όχι καθόλου στην έλλειψη μαθημάτων με ανάλογο περιεχόμενο.
Δεκαετίες ολόκληρες προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης τα οποία υποστηρίζει ο θαυμάσιος θεσμός των Κέντρων Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία (αυτός είναι ο νέος βαρύγδουπος τίτλος των πρώην Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης), δεκαετίες ολόκληρες διδασκαλίας της Οικολογίας στο πλαίσιο της Οικιακής Οικονομίας, της Πολιτικής Παιδείας και της Βιολογίας δεν έχουν επιτύχει να αντιμετωπίσουν τη βάναυσα αντιπεριβαλλοντική συμπεριφορά τόσων γενεών. Το πιο χαρακτηριστικό: εάν δεν υπάρχει επιτήρηση, οι αίθουσες διδασκαλίας, το προαύλιο και οι λοιποί κοινόχρηστοι χώροι μετατρέπονται σε ελάχιστο χρόνο σε σκουπιδότοπο. Η δε χρήση πλαστικού γίνεται αλόγιστα και σε σχεδόν απόλυτη κλίμακα.
Αυτό δε συμβαίνει γιατί το σχολείο δεν καλλιεργεί την περιβαλλοντική συνείδηση και άρα απαιτείται να εισαχθεί ξεχωριστό μάθημα περιβαλλοντικής συνείδησης και Οικολογίας. Η αποτυχία του σχολείου σ’ αυτόν και σε άλλους ανάλογους τομείς οφείλεται στην υπονόμευση της λειτουργίας του από μια πανίσχυρη κοινωνική αντίληψη η οποία έχει αναγάγει την αντικοινωνική συμπεριφορά σε αξία, σε στάση ζωής και καθημερινή πρακτική διεκδικώντας μάλιστα την απαλλαγή των μονάκριβων τέκνων της από κάθε ευθύνη ενώ αντιδρά ακόμη και βίαια στην επιβολή κάποιας ποινής και συχνά και της απλής παρατήρησης. Κι επειδή προφανώς είναι πιο βολικό και ενίοτε πιο ευχάριστο να συμπεριφέρεται κανείς ανεύθυνα, κι αυτό συνάδει και με την τάση των εφήβων να αμφισβητούν κάθε μορφή εξουσίας, αυτή η αντίληψη τείνει, αν δεν έχει καταστεί ήδη, κυρίαρχη.
Η αποκατάσταση λοιπόν ενός εκ των δύο ιδρυτικών ρόλων του σχολείου με δεδομένο ότι ο πρώτος είναι η μόρφωση των παιδιών και ο άλλος η διαπαιδαγώγηση με βάση αξίες και υψηλά πρότυπα ήθους αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσει το σχολείο να καλλιεργήσει και τη σωστή οδική και την περιβαλλοντική και την κοινωνική γενικότερα συνείδηση.
Εάν επιμένουν κάποιοι να αρνούνται, με τους γονείς τους να το ανέχονται και να το ενθαρρύνουν, την τήρηση κανόνων, πώς θα τους ωφελήσει το «μάθημα» της κυκλοφοριακής αγωγής; Το ότι τόσοι έφηβοι οδηγούν ριψοκίνδυνα χωρίς κράνος και συχνά χωρίς δίπλωμα είναι γιατί δεν τους διδάσκει το σχολείο οδική συμπεριφορά; Αυτό κι αν είναι υποκρισία. Οι νεαροί που πρόσφατα βίασαν ομαδικά συνομήλική τους το έκαναν γιατί δεν υπήρχε στο σχολείο τους το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής ή δεν ήταν καλός ο καθηγητής στο πρόγραμμα της «ενεργού πολιτειότητας» (άλλη ακαλαίσθητη εισαγωγή σπασμένης σκέψης από ξένη γλώσσα κι αυτή); Για την παιδική παχυσαρκία και το κάπνισμα από μικρή ηλικία είναι υπεύθυνο το σχολείο επειδή δεν περιλαμβάνει στο πρόγραμμα του το μάθημα της υγιεινής διατροφής την ώρα που και προγράμματα Αγωγής Υγείας εκπονούνται και τα μαθήματα της Φυσικής Αγωγής, της Οικιακής Οικονομίας, της Βιολογίας κ. ά. περιλαμβάνουν αντίστοιχες ενότητες στο πρόγραμμα σπουδών τους; Όσο για το μάθημα των Πρώτων Βοηθειών, αυτό μάλλον θα πρέπει να απευθύνεται ως αναγκαία επιμόρφωση στους εκπαιδευτικούς ενώ θα πρέπει να φροντίσει η πολιτεία για την επέκταση του θεσμού του σχολικού νοσηλευτή σε κάθε σχολική μονάδα και όχι να στηρίζεται το σχολείο στα παιδιά για έκτακτα και σοβαρά περιστατικά. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να παρακολουθήσουν ένα σχετικό σεμινάριο˙ όχι όμως και να ενταχθεί ως μάθημα στο σχολείο όπως και πάλι ζητείται από επαγγελματίες του κλάδου. Τέλος, η σεξουαλική αγωγή για την οποία η συζήτηση (μεταξύ κουφών) λαμβάνει κάθε φορά τη δημοφιλέστατη στην Ελλάδα μορφή της φανατικής διχαστικής σύγκρουσης «προοδευτικών» από τη μια και «σκοταδιστών» από την άλλη, υφίσταται και μάλιστα διδάσκεται από τους επιστημονικά καταρτισμένους καθηγητές και καθηγήτριες Βιολογίας˙ εάν δε μας φαίνεται επαρκής ή εάν χρειάζεται εκσυγχρονισμός των οικείων ενοτήτων, ας ενισχυθεί. Αλλά δεν μπορεί να υποστηρίζεται σοβαρά ότι για τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες ευθύνεται το σχολείο. Ό,τι αφορά την αναπαραγωγή αλλά και τη σεξουαλικότητα διδάσκεται και στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Ο δε σεξισμός αντιμετωπίζεται με αυστηρότητα κι αν κάποια ομάδα υφίσταται τον σεξισμό στο σχολείο από γονείς και μαθητές, αυτή είναι μάλλον οι καθηγήτριες αλλά πολύ λίγα μέσα θεσμικής προστασίας προβλέπονται γι’ αυτές.
Δεν έχουμε λοιπόν τόσο ανάγκη από νέα μαθήματα και νέα διδακτικά αντικείμενα όσο έχουμε ανάγκη από αλλαγή νοοτροπίας: να αφήσουμε και μάλιστα να απαιτούμε από το σχολείο να εφαρμόζει το «κρυφό αναλυτικό» του πρόγραμμα που αφορά πρωτίστως την εμπέδωση της αξίας του σεβασμού και της κοινωνικής συνείδησης και υπευθυνότητας. Αντίθετα, είναι η περιφρόνηση αυτής της πλευράς του σχολείου χάριν ενός παθολογικού παιδοκεντρισμού που ευθύνεται για όσα μας καλούν κάποιοι να καλύψουμε με επιπλέον μαθήματα. Αν όμως επιλέγουμε να μη στεναχωρούμε τα παιδιά σε καμία περίπτωση, ακόμη κι αν οι επιλογές και οι πράξεις τους είναι βλαπτικές και επικίνδυνες και για τα ίδια και για τους άλλους και για το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν, τότε δεν τα αφήνουμε να μεγαλώσουν, δηλαδή να γίνουν αυτεξούσια και υπεύθυνα, δηλαδή ελεύθερα ως πραγματικοί ενήλικες.
Πολλοί εξ αυτών μάλιστα έχουν και άποψη για το τι είναι και τι δεν είναι ωφέλιμο: να καταργήσουμε π.χ. τα «άχρηστα» αρχαία ελληνικά και να εισαγάγουμε κανένα «χρήσιμο» μάθημα. Αλλά είναι τον αρχαίο ελληνικό λόγο με τα διαχρονικά του μηνύματα για τον άνθρωπο, την πόλη, τη δημοκρατία που έχουμε ανάγκη σήμερα περισσότερο από ποτέ που γινόμαστε ολοένα και περισσότερο ιδιώται, idiots δηλαδή κανονικά. Υπάρχει πληρέστερο μάθημα «ενεργού πολιτειότητας» από τον Επιτάφιο του Περικλή ή από την Αντιγόνη του Σοφοκλή; Σταθερά στο στόχαστρο και το μάθημα των Θρησκευτικών στο πλαίσιο του οποίου, πέρα από την κατανόηση του κόσμου μας όπου, τι να κάνουμε;, έχει θέση και η θρησκεία, δίνεται η ευκαιρία να συζητηθούν ποικίλα θέματα από την οπτική του αγαπητικού προσώπου κατά το πρότυπο του Ιησού Χριστού από επιστήμονες Θεολόγους. Αλήθεια, δε θα ήταν σπουδαίο να εμπεδωθεί ως αξία η ανιδιοτελής αγάπη και προσφορά στον συνάνθρωπο ή μας ενοχλεί και την απωθούμε γιατί χαλάει το αφήγημα της αποκλειστικά σκοταδιστικής και αναχρονιστικής ηθικιστικής θρησκοληψίας και του φανατισμού που καλλιεργούν σκοταδιστικοί εκκλησιαστικοί και παραθρησκευτικοί κύκλοι; Αυτοί όμως μικρή έως ελάχιστη πρόσβαση έχουν πια στο δημόσιο δημοκρατικό σχολείο. Η μεγάλη πλειονότητα των Θεολόγων είναι ανοιχτόμυαλοι, καταρτισμένοι, επαρκείς παιδαγωγικά και επιστημονικά εκπαιδευτικοί.
Όσο για τις πραγματικά πολύ χρήσιμες γνώσεις και δεξιότητες που διάφορες ομάδες συμφερόντων επιδιώκουν να αποτελέσουν αυτοτελή μαθήματα προκειμένου να έχουν λόγο και συχνά παρέμβαση στο δημόσιο σχολείο, αυτές, όπως είδαμε, ήδη διδάσκονται και προσφέρονται ως αυτοτελείς ενότητες σε διάφορα διδακτικά αντικείμενα. Κι αν κάπου αυτές κρίνονται ως ανεπαρκείς ή απαιτείται ο εμπλουτισμός και εκσυγχρονισμός τους με βάση τις νέες γνώσεις και απαιτήσεις της εποχής, αυτό να γίνει με επιστημονική εγκυρότητα και υπευθυνότητα. Πέρα όμως από τα μαθήματα, το σχολείο προσφέρει, σε υπερβολικό μάλιστα βαθμό πολλές φορές, ένα σωρό εκπαιδευτικά προγράμματα και «δράσεις» που συμπληρώνουν και ενισχύουν το πρόγραμμα σπουδών προσφέροντας την ευκαιρία της δημιουργικής, συνεργατικής και ευχάριστης απασχόλησης. Άσε τις μέρες που έχουν καθιερωθεί και είναι αφιερωμένες σε πολύ σοβαρά τοπικά και παγκόσμια ζητήματα (για τον αθλητισμό, τη ζωοφιλία, τον εκφοβισμό κ.ά.) λες και αυτά θα επιλυθούν με ενημερωτικές διαλέξεις. Μόνο μάθημα να μη γίνεται!
Σε κάθε περίπτωση, η λύση στην κοινωνική κρίση δεν είναι η προσθήκη μαθημάτων, αλλά η στήριξη και η διασφάλιση της ακαδημαϊκής ελευθερίας του σχολείου να επιτελέσει το έργο του. Όσοι λοιπόν προτείνουν εισαγωγή νέων «χρήσιμων» μαθημάτων, κατά κύριο λόγο είτε δεν αντιλαμβάνονται τον ρόλο του σχολείου και ειδικά το καθήκον του να καλλιεργήσει τον σεβασμό στα παιδιά γιατί κυρίως εκεί έγκειται το πρόβλημα, είτε δε φαίνεται να γνωρίζουν τα αντικείμενα σπουδών και τα προγράμματα που εκπονούνται, είτε, τέλος, κινούνται βάσει συντεχνιακών συμφερόντων και επιδιώξεων. Και για να κλείσουμε ανακαλώντας ένα οικολογικό σύνθημα για την πυρηνική ενέργεια: Άλλα μαθήματα; Όχι ευχαριστώ!
Τάσος Χατζηαναστασίου
