Σε ένα τοπικό εστιατόριο δίπλα στο κανάλι, ο αέρας μυρίζει αλάτι και βούτυρο, καθώς ένα μπολ με ταλιατέλες μπλεγμένες με λιωμένες αντζούγιες και τριμμένο αυγοτάραχο μπακαλιάρου φτάνει στο τραπέζι μας. Ο κοφτός ήχος ενός φελλού που ανοίγει σπάει τη βουή του εστιατορίου, και η σερβιτόρα γεμίζει το ποτήρι μας με λευκό τοπικό κρασί. Το μεσημεριανό έχει μόλις φτάσει.
«Αυτό είναι ο βασιλιάς των βουτύρων», μας λέει η σερβιτόρα, εξηγώντας ότι το Αλπικό βούτυρο Πριμιέρο Μποτίρο (Primiero Botìro) που καλύπτει τα ζυμαρικά μας είναι τοπικό έδεσμα. Παράγεται σε ορεινά τυροκομεία τους μήνες Ιούλιο και Σεπτέμβριο από φρέσκο, μη παστεριωμένο γάλα, και, όπως μας είπε , «τώρα είναι η καλύτερη εποχή για να το δοκιμάσετε».
Είναι Σεπτέμβριος κι εμείς βρισκόμαστε στην Τρεβίζο, έναν από τους πιο ήσυχα απολαυστικούς προορισμούς της βόρειας Ιταλίας· έναν τόπο που πολλοί ταξιδιώτες απλώς διασχίζουν, προσγειώνονται εδώ με πτήσεις χαμηλού κόστους και κατευθύνονται κατευθείαν στη Βενετία.
Όμως η Τρεβίζο αξίζει μια στάση: μια ιστορική, περιτειχισμένη πόλη που τη διαπερνούν κανάλια, μια πόλη όπου το τιραμισού εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα ιταλικά μενού και όπου το ραδίκιο (φυλλώδες λαχανικό) και το προσέκο ( αφρώδες κρασί) καθορίζουν την καθημερινή ζωή.
Η Πράσινη επανάσταση της Τρεβίζο
Πιο πρόσφατα, η πόλη τραβά τα βλέμματα ως η πρώτη ιταλική πόλη που κέρδισε το Βραβείο European Green Leaf, μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αναγνωρίζει τις περιβαλλοντικές προσπάθειες μικρότερων πόλεων (με πληθυσμό 20.000–100.000 κατοίκους).
Με περίπου 94.000 κατοίκους, η Τρεβίζο εντυπωσίασε την επιτροπή μετατρέποντας έναν εγκαταλελειμμένο χώρο υγειονομικής ταφής σε πάρκο ηλιακής ενέργειας, αναβαθμίζοντας το δίκτυο καναλιών της για τη βελτίωση της ποιότητας του νερού και ξεκινώντας προγράμματα βιοποικιλότητας για τον καθαρισμό του αέρα.
Η «πράσινη στροφή» εξαπλώνεται και πέρα από τα όρια της πόλης, στους Λόφους του Προσέκο, οι οποίοι περιλαμβάνονται στη λίστα παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, όπου οι οινοπαραγωγοί υιοθετούν βιώσιμες πρακτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Οι προσπάθειες της Τρεβίζο προσφέρουν μια ενδιαφέρουσα αντίθεση με τη Βενετία, που βρίσκεται μόλις 30 λεπτά μακριά, και συνεχίζει να λυγίζει κάτω από τον υπερτουρισμό, τη ρύπανση της λιμνοθάλασσας και τις πιέσεις στις υποδομές.
Ο πολυσυζητημένος φόρος εισόδου ημερήσιων επισκεπτών απέφερε εκατομμύρια έσοδα, αλλά δεν κατάφερε να περιορίσει ουσιαστικά τους τουρίστες, που το 2025 φτάνουν τους 13.000 ημερησίως, σε σύγκριση με 16.676 το 2024.
«Είμαστε πολύ περήφανοι για την πόλη μας», λέει ο Αλεσσάντρο Μανέρα, αναπληρωτής δήμαρχος της Τρεβίζο. «Ήταν πρόκληση να αποδείξουμε ότι μια ιταλική πόλη μπορούσε να κερδίσει αυτό το βραβείο. Ο στόχος δεν είναι να είμαστε η πιο όμορφη, πράσινη πόλη της Ευρώπης, αλλά να δείξουμε ποιος βελτιώνεται».
Από τότε που ξεκίνησε την πράσινη αποστολή της πριν από επτά χρόνια, η Τρεβίζο έχει κατασκευάσει χιλιόμετρα ποδηλατόδρομων για να μειώσει τη χρήση αυτοκινήτων, έχει εφαρμόσει εκπαιδευτικά προγράμματα ανακύκλωσης στα σχολεία και έχει φυτέψει 6.000 νέα δέντρα. Τα δέντρα, όπως εξηγεί ο Μανέρα, παίζουν σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα στον δήμο, ο οποίος βρίσκεται στην πεδιάδα του Πάδου – μια φυσική λεκάνη που παγιδεύει τους ρύπους.
Ένα ακόμη βασικό έργο είναι ο εκσυγχρονισμός του δικτύου αποχέτευσης της Τρεβίζο, καθώς στην αρχή μόνο το 27% του πληθυσμού ήταν συνδεδεμένο με το παλιό σύστημα. «Τώρα έχουμε φτάσει το 64% και σε δέκα χρόνια θέλουμε να αγγίξουμε το 80%», λέει ο Μανέρα. «Είναι πραγματικά μια πράσινη επανάσταση, γιατί όλα αυτά τα οργανικά λύματα κατέληγαν στους ποταμούς μας».
Για μια πόλη περικυκλωμένη από νερό, ο μετασχηματισμός αυτός είναι ζωτικής σημασίας. Συχνά αποκαλούμενη «μικρή Βενετία» από τους ντόπιους, τα κανάλια της Τρεβίζο διασχίζουν το 2.100 ετών ιστορικό της κέντρο, περνώντας κάτω από μπαλκόνια γεμάτα λουλούδια και δίπλα από κλαίουσες ιτιές που ακουμπούν απαλά στα νερά.
Τα Κανάλια και η ενέργεια της Τρεβίζο
«Αυτή είναι μια πόλη όπου τα κανάλια είναι οι πρωταγωνιστές», λέει η Ιλάρια Μπαρμπόν, ξεναγός στην Treviso Tours. «Η ύπαρξη του ποταμού Σίλε ήταν ουσιώδης για τις ρίζες και την ανάπτυξη της Τρεβίζο. Τα ίδια κανάλια και τα τεράστια τείχη προστάτευαν την πόλη στις αρχές του 16ου αιώνα».
Προσθέτει ότι το νερό παραμένει κεντρικό στοιχείο της ταυτότητας της Τρεβίζο. «Σήμερα η ποιότητα του νερού είναι πολύ καλή. Έχουμε πολλές διάσημες κρήνες, όπως η Dei Tre Visi ή η Delle Tette. Η εφαρμογή Free Aqua μας βοηθά να τις εντοπίζουμε για να γεμίζουμε το μπουκάλι μας. Εγώ μένω 6 χιλιόμετρα από την Τρεβίζο και η τοπική διοίκηση δίνει αλουμινένια μπουκάλια σε κάθε παιδί στο σχολείο ο στόχος είναι “μηδενικό πλαστικό“».
Το ίδιο νερό εδώ και αιώνες τροφοδοτεί και τη βιομηχανία της Τρεβίζο. Αρχαίοι νερόμυλοι για σιτηρά του 16ου αιώνα βρίσκονται διάσπαρτοι στην πόλη. Σήμερα έχουν ξαναχρησιμοποιηθεί, με έναν να τροφοδοτεί ακόμη και τα φώτα της κεντρικής ψαραγοράς της Τρεβίζο.
«Μπορείς να παράγεις ενέργεια μόνο για αυτό το σημείο, γιατί για ολόκληρη την πόλη θα ήταν αδύνατο», λέει ο Μανέρα. «Ένα ακόμη μεγάλο έργο ύψους 25 εκατομμυρίων ευρώ είναι η μετατροπή όλων των δημόσιων φωτιστικών σε LED. Θα ολοκληρωθεί μέσα στους επόμενους έξι με επτά μήνες», προσθέτει, εκτιμώντας ότι θα υπάρξει μείωση κατανάλωσης ενέργειας κατά 70%».
Βιώσιμη ζωή, ποδήλατα και τοπικές γεύσεις
Η ίδια προσπάθεια για πιο βιώσιμη ζωή επεκτείνεται και πέρα από τις υποδομές.
Η ξεναγός Αναλίζα ντε Μαρτίν μας ενθαρρύνει να εξερευνήσουμε την Τρεβίζο συμμετέχοντας σε ποδηλατικές ξεναγήσεις κατά μήκος των καναλιών, των ποταμοδρομίων και της γύρω υπαίθρου. Στην εξερεύνηση ενσωματώνεται και η γαστρονομική εμπειρία της πόλης. «Πάντα τελειώνουμε τις ξεναγήσεις με ένα κομμάτι τιραμισού», λέει: «Εδώ εφευρέθηκε».
Σύμφωνα με τον θρύλο, το διάσημο γλυκό με καφέ δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα από μια γυναίκα που διαχειριζόταν ένα τοπικό οίκο ανοχής. Το τιραμισού που σημαίνει κυριολεκτικά «σήκωσέ με» – λέγεται ότι χρησιμοποιούνταν ως αφροδισιακό για τους πελάτες της. Σε οποιοδήποτε εστιατόριο της πόλης σχεδόν πάντα θα το δείτε στο μενού.
Η Τρεβίζο φημίζεται επίσης για την παραγωγή ραδίκιου φυλλώδες λαχανικό με κόκκινα φύλλα συνήθως έχει μια ελαφρώς πικρή γεύση και συχνά σε συνδυάζεται με τυρί.
Οδοιπορικά κατά μήκος της Οδού του Ραδίκιου περνούν μέσα από χωράφια ραδίκιου, με φάρμες και παραγωγούς που μπορούμε να επισκεφτούμε.
«Το ραδίκιο χρησιμοποιείται με πολλούς τρόπους εδώ», λέει η ντε Μαρτίν. «Όχι μόνο ωμό, αλλά σε ριζότο και ψητό. Το χρησιμοποιούμε και σε σάλτσες για ζυμαρικά και σε chutney (σάλτσα) για το τυρί. Έχουμε ένα κέικ με ραδίκιο που ονομάζεται φρεγκόλοτα, και κάποιος δημιούργησε ακόμη και τιραμισού με ραδίκιο στο Παγκόσμιο Κύπελλο Τιραμισού».
Πέρα από γλυκά και λαχανικά, οι κυματιστοί Λόφοι του Προσέκο αντανακλούν την ίδια ισορροπία μεταξύ γης, παράδοσης και καινοτομίας. Ο οινοπαραγωγός Σάντρο Μποτέγκα, ιδρυτής της Bottega Prosecco, λέει ότι η κλιματική αλλαγή αναγκάζει τους παραγωγούς να προσαρμοστούν.
«Ζούμε πολλά φαινόμενα», λέει ο Μποτέγκα, «από υπερβολική εξάτμιση νερού το καλοκαίρι έως εντονότερη βροχή και χαλάζι τον χειμώνα που βλάπτουν τα αμπέλια».
Προσθέτει ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει σημαντικά την παραγωγή, και ότι «σε κάποια αμπέλια πέρυσι χάσαμε το 80% της σοδειάς, και φέτος θα είναι 50%».
Ως απάντηση, παραγωγοί όπως ο Μποτέγκα πειραματίζονται με βιώσιμες μεθόδους οινοκαλλιέργειας για να μειώσουν το ανθρακικό αποτύπωμα ,όπως πράσινο λίπασμα για γονιμότητα του εδάφους, ηλιακά πάνελ για ενεργειακή ανεξαρτησία και γεωθερμικό κλιματισμό για φυσικό έλεγχο κλίματος.
Συνολικά, όλα αυτά δείχνουν πώς ένας από τους λιγότερο πολυσύχναστους προορισμούς της Ιταλίας διαμορφώνει ένα πράσινο μέλλον, ριζωμένο στις απλές χαρές του καλού φαγητού και ποτού, του καθαρού νερού και της συλλογικής δράσης.
Με πληροφορίες από bbc.com
