Με αφορμή την πρόσφατη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν γραφτεί εκατοντάδες αναλύσεις σε όλο τον κόσμο σχετικά με την άνοδο του λαϊκισμού και πώς αυτή η άνοδος έφερε τον Ντόναλντ Τραμπ στα ηνία της χώρας του. Το ζήτημα του λαϊκισμού δεν είναι απλό κι έχει πολλάκις απασχολήσει τους πολιτικούς επιστήμονες και αναλυτές. Τι σημαίνει ο όρος; Είναι απαραίτητα κάτι κακό; Ποιος θεωρείται λαϊκιστής και σε ποιες από τις ερχόμενες εκλογές «παραμονεύει» ο κίνδυνος του λαϊκισμού;
Ας πάρουμε τα ερωτήματα από την αρχή. Τι σημαίνει λαϊκισμός; Ετυμολογικά ο όρος συνδέεται με τη λέξη «λαός», όμως δεν πρέπει να συγχέεται με τη «λαϊκότητα» που είναι η συμμετοχή του λαού στην εκτέλεση της πολιτικής εξουσίας. Ο λαϊκισμός απέχει πολύ από τη λαϊκότητα ή ακόμα πιο ορθά, θα λέγαμε ότι είναι κατ' επίφαση λαϊκότητα. Γι' αυτό και έχει επικρατήσει ότι ο λαϊκισμός είναι κακός και σχεδόν πάντα ταυτίζεται με τη δημαγωγία και την προπαγάνδα.
Παρά την αρνητική του σημασία στην καθημερινή χρήση του όρου, επιστημονικά ο λαϊκισμός έχει πιο ουδέτερη χροιά. Δεν είναι κατ' ανάγκη αρνητικός. Σύμφωνα με τον Paul Taggart, Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Sussex, o λαϊκισμός δεν είναι εκ φύσεως κάτι κακό και δεν θα έπρεπε να του αποδίδουμε τη συγκεκριμένη ταμπέλα. Όντως, ο λαϊκισμός θα μπορούσε να συνδεθεί και με πιο θετικές ιδέες και κυρίως θα μπορούσε να θέσει σωστά ερωτήματα. Γι' αυτό και ανέκαθεν ήταν δημοφιλής στους πολίτες. Το κακό φυσικά είναι ότι παρόλο που θέτει σωστά ερωτήματα, συνήθως προσπαθεί να τα απαντήσει με λάθος τρόπους. Οι λαϊκιστές πολιτικοί τείνουν να προξενούν μεγάλη ανασφάλεια στους πολίτες ή ακόμα και φόβο, διογκώνουν προβλήματα και εμφανίζουν καταστάσεις ως απειλές προς την κοινωνική συνοχή κι ευημερία (με τους μετανάστες να αποτελούν πάντα και παντού έναν από τους πρώτους στόχους).
Συνήθως όταν αναφερόμαστε σε λαϊκιστές πολιτικούς σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εννοούμε τους εκπροσώπους της δεξιάς και κυρίως της ακροδεξιάς. Όμως δεν είναι πάντα έτσι. Για παράδειγμα στην Λατινική Αμερική, λαϊκιστές είναι κατά κύριο λόγο οι αριστεροί πολιτικοί. Αλλά ακόμα και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μην ξεχνάμε ότι μία από τις βασικές κριτικές που δέχεται ο Έλληνας Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας είναι ότι -- αν και εκπρόσωπος του αριστερού χώρου-- φέρεται με λαϊκιστικό τρόπο.
Τα πιο γνωστά «λαϊκιστικά» κόμματα στην Ευρώπη είναι τα εξής: Το UK Independence Party στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Front National στη Γαλλία, το Progress Party στη Νορβηγία, οι Sweden Democrats στη Σουηδία, το Danish People's Party στη Δανία, το Party for Freedom στην Ολλανδία και το Freedom Party of Austria στην Αυστρία. Το 2017 θα είναι ένα έτος με πολλές και σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις στην Ευρώπη, για παράδειγμα στη Γαλλία, τη Νορβηγία, την Ολλανδία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία και την Τσεχία, ενώ οι εκλογές στην Αυστρία και το δημοψήφισμα στην Ιταλία θα διεξαχθούν μέσα στον Δεκέμβρη του 2016. Υπάρχει ο κίνδυνος να επικρατήσουν λαϊκιστικά κόμματα σε αυτές τις εκλογές και αν ναι πόσο κακό θα είναι αυτό για την Γηραιά Ήπειρο και γενικότερα για τον πλανήτη;
To Reuters μιλάει για «λαϊκιστικό τσουνάμι» και το Bloomberg για «ντόμινο λαϊκισμού» στην Ευρώπη, ενώ και ο Economist προβλέπει ότι η επόμενη «αντισυστημική επανάσταση» θα έρθει από την Ευρώπη και συγκεκριμένα από την Ιταλία. Μάλιστα οι πολιτικοί των κομμάτων που αναφέραμε παραπάνω πανηγύρισαν με θέρμη την νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, που τους γέμισε ελπίδα για μία ενδεχόμενη δική τους νίκη. «Η πολιτική δεν θα είναι ποτέ ξανά ίδια» δήλωσε ο αρχηγός του Ολλανδικού ακροδεξιού κόμματος Party for Freedom. Και συνέχισε: «Ό,τι συνέβη στην Αμερική μπορεί να συμβεί και στην Ευρώπη.»
Ποιος θεωρείται λαϊκιστής και σε ποιες από τις ερχόμενες εκλογές «παραμονεύει» ο κίνδυνος του λαϊκισμού;
Όλα αυτά δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα, αν σκεφτεί κανείς το γενικότερο αίσθημα που επικρατεί στους Ευρωπαίους ψηφοφόρους. Ένα αίσθημα απογοήτευσης, αγανάκτησης έως και κούρασης από τα παραδοσιακά κόμματα, που φαίνονται να έχουν χάσει την εμπιστοσύνη των περισσότερων πολιτών. Πολίτες που αναζητούν την λύση στα προβλήματά τους και την απάντηση στα ερωτήματα που τους βασανίζουν σε αυτό που χαρακτηρίζουμε «αντισυστημικά» κόμματα. Με άλλα λόγια, ψάχνουν το καινούριο και διαφορετικό, ακόμα κι αν αυτό τις περισσότερες φορές σημαίνει ταυτόχρονα και ακραίο.
Μιλώντας πιο συγκεκριμένα, μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες των αναλυτών είναι η άνοδος της Marine Le Pen στη Γαλλία και του ακροδεξιού της κόμματος Front National. Βέβαια, αυτή η άνοδος στη Γαλλία δεν είναι καινούρια και είναι από τις πρώτες που παρατηρήθηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν την Le Pen να είναι ένα από τα δύο φαβορί του πρώτου εκλογικού γύρου, αλλά να χάνει στον δεύτερο γύρο από τον Alain Juppe, η νίκη του οποίου κρίνεται σχεδόν σίγουρη. «Σχεδόν σίγουρη» όμως ήταν και η νίκη της Χίλαρι Κλίντον, που σημαίνει ότι τελικά τίποτα δεν είναι σίγουρο-- ούτε καν σχεδόν σίγουρο! Οι δημοσκοπήσεις --καλώς ή κακώς --συχνά πέφτουν έξω. Έτσι έγινε και στην Αμερική, αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο πριν το δημοψήφισμα.
Αυτό λοιπόν που πρέπει να συγκρατήσουμε από τη συγκεκριμένη ανάλυση περί λαϊκισμού, είναι ότι ένας από τους βασικούς λόγους της ανόδου του είναι ότι οι πολίτες χρησιμοποιούν την ψήφο τους ως τρόπο διαμαρτυρίας. Ως έναν τρόπο να στείλουν μήνυμα ότι πλέον έχουν κουραστεί από τα παραδοσιακά κόμματα κι ότι κάτι πρέπει να αλλάξει. Σε καμία περίπτωση δεν επικροτώ-- ούτε καν μπορώ να δεχτώ-- την απόφαση ενός πολίτη να ψηφίσει κάποιον σαν τον Τραμπ, όμως καταλαβαίνω την ανάγκη για κάτι καινούριο. Κι εκεί πρέπει να επικεντρώσουμε όλη την προσοχή μας: πώς θα δημιουργήσουμε αυτή την θετική αλλαγή, ώστε να μην υπάρξουν κι άλλοι Τραμπ σ' αυτόν τον κόσμο.