Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να αντιμετωπίσει μια νέα έξαρση μεταναστευτικών ροών, με τις αφίξεις από την Ανατολική Λιβύη προς την Ελλάδα να καταγράφουν εκρηκτική αύξηση, οι υπουργοί Εσωτερικών και Μετανάστευσης των κρατών-μελών συνεδρίασαν στην Κοπεγχάγη, σε μια άτυπη σύνοδο με στόχο την επίτευξη συναινέσεων για πιο αυστηρή μεταναστευτική πολιτική. Ήδη όπως γίνεται γνωστό από τη συνάντηση (21/7), διαφαίνεται συμφωνία γύρω από την ιδέα των «return hubs» – κέντρων επεξεργασίας αιτημάτων ασύλου και επιστροφής εκτός ευρωπαϊκού εδάφους.

Η Ελλάδα πρωτοστατεί στην προώθηση αυτής της πιο αυστηρής γραμμής, επικαλούμενη τις ασφυκτικές πιέσεις στα νησιά και την εξάντληση των τοπικών κοινωνιών. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA) δημοσιεύει έκθεση για την εργαλειοποίηση μεταναστών από τρίτες χώρες, καλώντας τα κράτη μέλη να μην απαντούν με μέτρα που πλήττουν τα θεμελιώδη δικαιώματα των ίδιων των ανθρώπων. Η προσέγγιση της FRA επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στις νομικές εγγυήσεις των αιτούντων άσυλο, αποφεύγοντας να θίξει το βάρος που επωμίζονται οι κοινωνίες πρώτης υποδοχής και ιδίως η Ελλάδα.

Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Μετανάστευσης Μάγκνους Μπρούνερ υπογράμμισε ότι η Επιτροπή προχωρά στη μεταρρύθμιση του συστήματος ασύλου και μετανάστευσης, με το Σύμφωνο να αποτελεί «σταθερή βάση». Ωστόσο, όπως είπε, «λείπουν κρίσιμα κομμάτια», όπως ο κανονισμός για τις επιστροφές, η αναθεώρηση της έννοιας της ασφαλούς τρίτης χώρας και η λίστα με τις ασφαλείς χώρες καταγωγής.

Τόνισε επίσης τη σημασία της εξωτερικής διάστασης και της στενότερης συνεργασίας με τρίτες χώρες, μέσω αυξημένης χρηματοδότησης στο νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο. Μάλιστα ο Μπρούμερ αναφέρθηκε και στη Λιβύη λέγοντας ότι υπάρχει επικοινωνία σε τεχνικό επίπεδο ακόμη και στη Βεγγάζη, ενώ σε πρόσφατες δηλώσεις του δεν έχει αποκλείσει το ενδεχόμενο επιστροφής ευρωπαϊκής αντιπροσωπείας στη Βεγγάζη.

Πλεύρης: «Ή επιστροφή, ή φυλακή»

Στην Κοπεγχάγη, η ελληνική κυβέρνηση εκπροσωπήθηκε από τον υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου Θάνο Πλεύρη, ο οποίος τόνισε ότι «η ΕΕ πρέπει να δώσει απόλυτη προτεραιότητα στις επιστροφές» και να δημιουργήσει προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης εκτός ΕΕ, «και πέραν της ευρωπαϊκής ηπείρου».

«Οι επιστροφές των παράνομων μεταναστών πρέπει να είναι η πρώτη μας προτεραιότητα. Το μήνυμά μας πρέπει να είναι σαφές. Αν μπεις στην Ευρώπη παράνομα ή η αίτηση ασύλου σου απορριφθεί, δεν έχεις κανένα δικαίωμα να βρίσκεσαι στην Ευρώπη και πρέπει να επιστρέψεις στη χώρα σου», τόνισε ο κ. Πλεύρης απαντώντας σε ερωτήσεις δημοσιογράφων.

Ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, απαντώντας σε σχετική ερώτηση υπογράμμισε ότι υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει «αλλά για τη δική μας κοινωνία, οι ροές παράνομων μεταναστών είναι πολύ μεγάλες. Δεν μπορώ να πω ότι μπορούμε να τις διαχειριστούμε. Στην Κρήτη έχουμε κάθε μέρα 1.000 παράνομους μετανάστες που θέλουν να φτάσουν στην Ελλάδα και στη Λιβύη έχουμε 3.000.000. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βρούμε λύσεις μέσα σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο, αλλά και μέσα από τις κοινωνίες μας».

Αναφερόμενος στο νέο νομοσχέδιο για το μεταναστευτικό, το οποίο βρίσκεται σε διαβούλευση, ο κ. Πλεύρης επεσήμανε ότι ο νόμος «λέει πως αν η αίτηση ασύλου σου απορριφθεί και δεν επιστρέψεις στη χώρα σου, αυτό αποτελεί ποινικό αδίκημα και αντιμετωπίζεις δύο έως πέντε χρόνια φυλακή. Το μήνυμα λοιπόν είναι: Αν είσαι παράνομα στη χώρα μας, έχεις δύο δυνατότητες. Φυλακή, ή επιστροφή» είπε.

Σύμφωνα με πληροφορίες ο κ. Πλεύρης παρουσίασε το νέο μεταναστευτικό νομοσχέδιο στους Ευρωπαίους ομολόγους του.

FRA: Οι απαντήσεις στην κρίση δεν πρέπει να θίγουν τα θεμελιώδη δικαιώματα

Την ίδια στιγμή, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA) δημοσίευσε σήμερα έκθεση που αναλύει το φαινόμενο της εργαλειοποίησης μεταναστών από τρίτες χώρες, πρακτική που, όπως σημειώνει, χρησιμοποιείται με στόχο την αποσταθεροποίηση της ΕΕ ή των κρατών-μελών της.

Η FRA αναγνωρίζει ότι η Ένωση έχει το δικαίωμα να προστατεύσει τα σύνορά της και να αντιδράσει απέναντι σε τέτοιες εχθρικές ενέργειες. Ωστόσο, προειδοποιεί ότι οι απαντήσεις των κρατών δεν πρέπει να στρέφονται κατασταλτικά κατά των ίδιων των μεταναστών, οι οποίοι συχνά βρίσκονται σε κατάσταση ευαλωτότητας και δεν έχουν έλεγχο επί της κατάστασης.

Τέσσερις άξονες αντίδρασης

Η έκθεση καλεί την ΕΕ να στοχεύσει στους πραγματικούς υπαίτιους τα εγκληματικά δίκτυα διακίνησης και τα κράτη που χρησιμοποιούν τη μετανάστευση ως γεωπολιτικό εργαλείο, όπως συμβαίνει στην Ανατολική Λιβύη, περιοχή υπό τον έλεγχο συμμάχων του Χαλίφα Χαφτάρ. Τονίζει δε ότι ακόμη και σε περιόδους κρίσης, θεμελιώδη δικαιώματα όπως το δικαίωμα στο άσυλο (Άρθρο 18 του Χάρτη), η απαγόρευση βασανιστηρίων, η απαγόρευση συλλογικών απελάσεων και η αρχή της μη επαναπροώθησης παραμένουν απολύτως δεσμευτικά.

Η FRA καταγράφει τέσσερις άξονες αντίδρασης:

Κυρώσεις σε τρίτες χώρες που ενθαρρύνουν ή διευκολύνουν τέτοιες πρακτικές.

Μέτρα κατά εταιρειών μεταφοράς που εμπλέκονται.

Διαχείριση αφίξεων στα σύνορα με σεβασμό στο δίκαιο ασύλου.

Περιορισμός του στρατιωτικού ρόλου στη συνοριακή διαχείριση, ώστε να διασφαλιστεί η εφαρμογή του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

Φράχτες, στρατός και τεχνολογίες διπλής χρήσης: Πού τελειώνει η προστασία και πού αρχίζει η παραβίαση;

Η FRA αφιερώνει μεγάλο μέρος της έκθεσής της στη στρατιωτικοποίηση της συνοριακής διαχείρισης. Μέχρι το 2022, είχαν ανεγερθεί περίπου 2.000 χλμ. φυσικών φραχτών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, μεταξύ των οποίων και το Eastern Border Shield στα σύνορα με Λευκορωσία και Ρωσία. Αν και η κατασκευή τέτοιων φραχτών δεν είναι αυτομάτως αντίθετη στο ενωσιακό δίκαιο, η FRA προειδοποιεί ότι φράχτες χωρίς πύλες σε λογική απόσταση ή προσβασιμότητα για ευάλωτα άτομα μπορεί να παραβιάζουν την ουσία του δικαιώματος στο άσυλο.

Η έκθεση εκφράζει επίσης ανησυχίες για τεχνολογίες διπλής χρήσης – δηλαδή τεχνολογίες σχεδιασμένες για στρατιωτική χρήση που εφαρμόζονται στα σύνορα χωρίς εκτίμηση των επιπτώσεων στα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως προβλέπεται από το δίκαιο της ΕΕ.

Μεταξύ νομικής ορθότητας και πολιτικής βιωσιμότητας

Η έκθεση της FRA είναι ένα ισχυρό θεσμικό υπόμνημα, που υπενθυμίζει τις νομικές υποχρεώσεις των κρατών-μελών ακόμη και σε περιόδους κρίσης. Όμως, σε μια εποχή κατά την οποία χώρες όπως η Ελλάδα βρίσκονται αντιμέτωπες με ραγδαία αύξηση αφίξεων και περιορισμένη ευρωπαϊκή στήριξη, η πολιτική ισορροπία παραμένει ζητούμενο.

Η ΕΕ καλείται να διαχειριστεί ένα σύνθετο δίλημμα: Πώς θα διασφαλίσει την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων χωρίς να αγνοεί τις αντοχές των κοινωνιών της; Όσο αγνοεί το δεύτερο σκέλος οι πολιτικές επιπτώσεις θα είναι αναπόφευκτες και θα δοκιμάσουν όχι μόνο τους δημοκρατικούς θεσμούς αλλά τη συνοχή της Ένωσης.